بخشی از مقاله
چکیده
بحران آب یکی از مسائل مهم جهانی است که در منطقه جنوب غرب آسیا نمود بیشتري دارد. ایران به عنوان یکی از کشورهاي خشک این منطقه داراي چالشهاي فراوانی در حوزه آب است. در این میان استان کرمان به عنوان پهناورترین استان ایران، خشک ترین استان این کشور است. این استان خشک به لحاظ کشاورزي باغی، در رتبه نخست و به لحاظ مراکز صنعتی یکی از استانهاي مهم ایران به حساب می آید.
بر این اساس، استان کرمان نیازهاي آبی زیادي دارد و به دلیل مصرف بی رویه، بیلان آب در این استان به شدت منفی است. این تحقیق به دنبال بررسی بحران آب در استان کرمان و پیامدهاي اجتماعی آن در این استان است که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است.
نتایج تحقیق نشان می دهد که پایین رفتن سطح ایستایی آبهاي زیرزمینی و خشک شدن چاه ها و قناتهاي علاوه بر تهدید بخش فعالیتهاي اقتصاد کشاورزي منجر به مهاجرت روستائیان و شهرنشینان شهرهاي کوچک به شهرها بزرگ و کلانشهرها خواهد شد. این در حالی است که شهرهاي بزرگ استان براي تأمین نیازهاي آبی خود با چالشهاي فراوانی مواجه هستند. افزایش مهاجرت باعث افزایش حاشیه نشینی، بزهکاري و به طور کلی ناامنی اجتماعی خواهد شد. به طور کلی، کم آبی و مصرف بی رویه آب، خطري بزرگ براي حیات و توسعه پایدار استان کرمان است.
-1 مقدمه
بر کسی پوشیده نیست که آب مهمترین رکن حیات است و حیات بدون آب معنا ندارد. در فرهنگ ایرانی گزاره ها و جملات مشهوري در خصوص اهمیت آب وجود دارد که همگی از اهمیت آب و نقش حیاتی آن در جهان زیست و به خصوص در زندگی انسان تأکید می کند. »آب منشأ حیات است«، »آب یعنی آبادانی.« در آموزه هاي دینی و اسلامی ما نیز بر عنصر آب و اهمیت آّب بسیار تأکید شده است.
از گذشته هاي دور،دسترسی به منابع آب نسبتاً مطمئن و پایدار، عامل اصلی در مکان گزینی سکونتگاه ها و شهرها و به طور کلی عاملی مهم در شکل گیري تمدنهاي باستانی بوده است. امروزه نیز در جهان مدرن، دسترسی به منابع آب سالم دائم و پایدار، اساس توسعه و پیشرفت جامعه بشري است.
توزیع نابرابر منابع آب و بارش، تغییرات اقلیمی، خشکسالی و از همه مهمتر رشد فزاینده جمعیت و الگوهاي نامناسب مصرف، منابع آب را به کالایی مهم و استراتژیک تبدیل کرده است که دولتها، شهرها و جوامع مختلف براي دسترسی هر چه بیشتر به منابع آب با یکدیگر رقابت می کنند.
در دنیاي جدید رقابت و تنش بر سر منابع آب در میان دولتها منجر به گرایش جدیدي در حوزه ژئوپلیتیک شده است که از آن به »هیدروپلیتیک یاد می کنند. اگر تا یک دهه پیش در منطقه خشک خاورمیانه هیدروپلیتیک یکی از مسائل اساسی میان بسیاري از کشورهاي این منطقه بود، امروزه علاوه بر جنبه بین المللی آن، تنش و رقابت بر سر آب به موضوع داخلی در درون کشورها و از جمله ایران تبدیل شده است.
بر اساس گزارش موسسه منابع جهان در ارزیابی اکوسیستم هزاره - 2005 - 2 حدود 2 میلیارد انسان در نواحی خشک ونیمه خشک کره زمین زندگی می کنند که به دلیل شرایط نامساعد اکوسیستمی که مهمترین آن منابع آب است ، به شدت آسیب پذیر هستند. این وضعیت به دلیل تغییرات اقلیمی رو به تشدید شدن است. بر اساس گزارش
سازمان همکاري اقتصادي3 و توسعه در سال 2011، رشد تقاضا براي آب تا سال 2050 از نرخ رشد 55 درصدي برخوردار خواهد بود
بنابراین باید انتظار چالشهاي بیشتري در حوزه آب در سطح جهان داشت که اگر دولتها و نهادهاي تصمیم ساز نتواند در حوزه قلمرو خود سیاستهاي مناسبی براي بهینه سازي مصرف آب اتخاذ کنند، و نتوانند سرمایه گذاریهاي لازم را انجام دهند بحران آب بیش از پیش بحرانی تر خواهد شد.
ایران یکی از کشورهاي خشک جهان است که متوسط بارندگی آن 250 میلیمتر می باشد و کمتر از یک سوم متوسط بارش جهانی دارد - علیجانی،. - 1379 در این میان، استان کرمان یکی از مناطق بسیار خشک ایران است که متوسط بارندگی دراز مدت آن 150 میلیمتر است
این منطقه بسیار خشک یکی از قطبهاي اصلی کشاورزي در ایران در بخش باغات است که بیش از 17 درصد باغات آبی ایران را در خود جاي داده است و از این حیث در رتبه اول کشور است
این مسأله باعث شده است که 94 درصد آب مصرفی استان کرمان صرف کشاورزي شود - استانداري کرمان، - 1394 و یک وضعیت عدم تعادل شدید در بیلان آبی این استان ایجاد کند. این وضعیت، استان کرمان را به یکی از بحرانی ترین مناطق ایران از نظر آب تبدیل کرده که در صورت عدم حل مسأله می تواند چالشهاي اقتصادي، اجتماعی و سیاسی زیادي را ایجاد کند و ناامنی اجتماعی را گسترش دهد.
-2 پیشینه تحقیق
تا کنون تحقیقات و مطالعات زیادي در خصوص مسائل کم آبی و بحران آب و پیامدهاي آن در مقیاسهاي مختلف محلی - دشتها و مقیاس شهرستان - ، منطقه اي فروملی - استانها - ، ملی - کشور - و مناطق فراملی و حتی جهانی انجام شده است. در دو سطح اول، ولایتی - 1385 - مسائل بحران آب در استان خراسان، رضایی - 1385 - در استان گیلان، فرج زاده و حسینی - 1386 - ، در دشت نیشابور، جوان و محمود - 1387 - در دشت بیرجند و اسماعیل زاده و همکاران - 1393 - در دشت جنوبی شهرستان بردسکن مورد بحث و بررسی قرار داده اند.
در دو پژوهش نزدیک به پژوهش حاضر امیدوار و همکاران - 1394 - ، مناطق هم خشکسالی استان کرمان به منظور ارزیابی وضعتی بحران آب در این استان انجام داده اند. آنان به این نتیجه رسیده اند که مناطق غربی و جنوب غربی استان کرمان یعنی شهرستانهاي سیرجان، شهربابک، رفسنجان و انار از شدت خشکسالی بیشتري برخوردار هستند. بهشتی راد - 1394 - به بررسی تغییرات مکانی خشکسالی با روشهاي زمین آماري و شاخص توزیع استاندارد در استان کرمان پراخته است و معتقد است که شدیدترین خشکسالیهاي استان کرمان در دو دهه اخیر در سالهاي 1378 و 1379 رخ داده است.
محمدجانی و یزدانیان - 1393 - مسائل بحران آب در مقیاس ملی ایران موضوع پژوهش خود قرار داده است و به این نتیجه رسیده است که آب مجازي و توجه به بعد اقتصادي آب از الزامات برنامه ریزي آب در ایران است. هنجرا و کورشی - 2010 - 4، به بحران آب جهانی و امنیت آینده غذایی در عصر تغییر اقلیم توجه کرده است و رنود و ورکوس 5 - 2012 - ، به بررسی رابطه میان منابع آب، تغییرات اقلیمی و امنیت انسانی در قالب مهاجرت و تنش پرداخته است و معتقد است که با تهدید منابع آب، ناامنی انسانی افزایش یافته است.
-3 معرفی قلمرو تحقیق
استان کرمان با مساحتی 183285 کیلومتر مربع بین 54 درجه و 21 دقیقه تا 59 درجه و 34 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 26 درجه و 29 دقیقه تا 31 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. این استان با در بر گرفتن کمی بیش از 11 درصد از مساحت کشور، بخش وسیعی از پیکره جنوب شرقی فلات مرکزي ایران را پوشانده و به شکل گلابی وارونه است. پهناي حداکثر استان در بخش شمالی 480 کیلومتر و پهناي حداقل آن در بخش جنوبی تا 80 کیلومتر تغییر می کند. عرض متوسط استان 250 کیلومتر و فاصله بین حد جنوبی و شمالی یا طول استان برابر با 660 کیلومتر می باشد
استان کرمان از نظر وسعت، بزرگتر از 80 کشور مستقل دنیا - به صورت تفکیکی - ، 16برابر کشور قطر، تقریباً دو برابر کشور پرتغال و بزرگتر از مجموع مساحت کشورهاي هلند، دانمارك، بلژیک و سویس - مجموع مساحت 4 کشور: 156433 کیلومتر مربع - است . حد شمالی استان کرمان به استانهاي خراسان جنوبی و یزد، حد جنوبی به استان هرمزگان، حد شرقی به استان سیستان و بلوچستان و حد غربی آن به استان فارس محدود است
