بخشی از مقاله
چکیده
تالاب حله در استان بوشهر قرار دارد که از نظر مدیریت منابع آب و نیز حفظ اکوسیستم هاي منحصر بفرد و تنوع زیستی اهمیت بسزایی دارد. این تالاب یکی از مهمترین پناهگاه هاي حیات وحش و اکوسیستم هاي طبیعی در استان بوشهر و کشور است که در تقسیم بندي ها جزء منطقه حفاظت شده به حساب می آید. خشکسالی ها و تغییرات اقلیمی دو دهه اخیر تأثیرات مهمی بر ساختار و کارکرد این تالاب گذاشته است. از طرفی تالاب ها مهمترین و در عین حال آسیب پذیرترین منابع زیست محیطی جهان به حساب می آیند که با خطر تخریب و نابودي مواجه هستند.
همچنین افزایش دما، کاهش بارندگی هاي فصلی و سالیانه در طی سال هاي اخیر باعث توزیع نامتعادل منابع آب و از بین رفتن اکوسیستم هاي آبی مثل تالاب ها شده اند. در این تحقیق با استفاده از داده هاي بارش ایستگاه هاي سینوپتیک و هیدرومتري نزدیک به تالاب با استفاده از شاخص خشکسالی - 1 براي تعیین میزان خشکسالی - SPIاستفاده شده است. نتایج نشان داد که در طی دوره آماري 19 سال، سال هاي پی در پی خشکسالی اتفاق افتاده و از طرفی با آبگیري سد رئیسعلی دلواري در سرشاخه بالادست رودحله در دهه 86 باعث کاهش قابل توجه آب رود حله در پایین دست و باعث کاهش مساحت تالاب حله و کم شدن گونه هاي جانوري و پرندگان شده است به طوریکه حیات آن را با خطر جدي مواجه کرده است.
واژگان کلیدي: تالاب حله، استان بوشهر، منطقه حفاظت شده، شاخص خشکسالی SPI، اکوسیستم.
- 1 مقدمه
تالاب ها یکی از با اهمیت ترین زیست بوم هاي طبیعی کره زمین هستند که از دیرباز نقش بسزائی در توسعه جوامع اطراف خود ایفا کرده اند اما متأسفانه در ایران و سراسر جهان تالاب ها در خطر نابودي قرار دارند و به طور جدي و با سرعتی روزافزون تخریب می شوند - سبزقبائی و همکاران، . - 55 :1391 همچنین تالاب ها خدمات اکولوژیکی ارزشمندي نظیر حفظ تنوع زیستی، حفظ کیفیت آب، جلوگیري از سیل و خشکسالی، کاهش آلودگی ها و زیستگاه حیات وحش را فراهم می کنند - از طرفی بهره برداري مکرر، غیرآگاهانه و بیش از حد و حصر از منابع طبیعی و از جمله زیستگاه هاي آبیو تالاب ها بر همه بخش هاي محیط زیست ما به شدت احساس می شود - آستانی، . - 1389
از سوي دیگر تغییرات کاربري و پوشش اراضی براي تأمین انواع نیازمندي هاي انسان در برخی موارد منجر به اختلال در نظم اکوسیستم هاي آبی و خشکی می شوند. این شرایط می تواند منجر به توزیع نامتعادل منابع آب و از بین رفتن اکوسیستم هاي آبی مانند تالاب ها و دریاچه ها شود - عیسوي و همکاران، . - 91 :1393 امروزه با طیف وسیعی از استرس ها مانند تغییرات در رژیم هیدرولوژیکی، ورود رواناب هاي آلوده و تغییرات فیزیکی مانند تکه تکه شدن به وسیله جاده سازي مواجهند . - Klemas,2011 - با وجود افزایش آگاهی و دانش بومی مردم نسبت به اهمیت محیط هاي طبیعی به خصوص تالاب ها هنوز درك واقعی از اهمیت، کارکرد و حساسیت این زیستگاه هاي طبیعی بسیار پایین است . - Hua et al., 2011 -
خشکسالی یکی از بلایاي طبیعی است که باعث خسارات زیادي به زندگی انسان و اکوسیستم هاي طبیعی می شود و با دیگر حوادث طبیعی از قبیل سیل، طوفان و زلزله تفاوت هایی دارد. عمده این تفاوت ها در تأثیر تدریجی خشکسالی طی یک دوره نسبتاً طولانی، عدم امکان تعیین دقیق زمان شروع و خاتمه و وسعت جغرافیایی تأثیر آن میباشد. از طرف دیگر نبود تعریف دقیق و قابل قبول جهانی از خشکسالی به پیچیدگی و سر درگمی این پدیده می افزاید - پیري و همکاران، . - 63 :1392
در رابطه با خشکسالی در پژوهشی سرانو و مورنو - 2005 - عکس العمل هاي هیدرولوژیک در مقیاس هاي زمانی مختلف خشکسالی اقلیمی را با استفاده از شاخص بارش استاندارد - SPI - در دشت رودخانه آراگون بررسی کردند و نتایج نشان داد که شاخص SPI قادر به برآورد تخمین وضعیت خشکسالی در مقیاس هاي مختلف زمانی و نیز پایش تیپ هاي خشکسالی بوده و مقیاس هاي طولانی مدت SPI مربوط به خشکسالی هیدرولوژیک می باشد . - Serrano and Moreno, 2005 - در تحقیقی زاو و همکارانش در مورد تالاب دهانه رودخانه پرل با استفاده از تصاویر ماهواره اي انجام داده اند و در نهایت به این نتیجه رسیده اند که بر اثر عوامل مختلف طبیعی و انسانی مانند خشکی فصلی طولانی، تغییرات سطح آبهاي زیرزمینی، کشاورزي، آبزي پروري، توسعه شهري و غیره تالاب به مقدار زیادي کوچک و تکه تکه شده است . - Zhao, 2010 : 1266 -
در پژوهشی دیگر پاستور و همکارانش به بررسی اثرات خشکسالی در تالاب مدیترانه در جنوب شرقی اسپانیا پرداخته و با استفاده از تصاویر ماهواره اي مشخص کرده اند که پوشش زمین - پوشش گیاهی، خاك و آب - در این منطقه به شدت نسبت به سال هاي قبل آسیب دیده است . - Pastor, 2010: 254 - پیري و همکارش در پژوهشی به بررسی خشکسالی دشت سیستان و تأثیر آن بر تالاب بین المللی هامون با استفاده از چهار شاخص RAI, DPI, SPI, PN و انتخاب بهترین شاخص جهت پایش خشکسالی در منطقه و تأثیر خشکسالی بر تالاب هامون پرداخته اند. نتایج نشان داد شاخص PN با ضریب همبستگی 1 نسبت به شاخص هاي دیگر توانسته است بهتر خشکسالی منطقه را بیان کند - پیري و همکارانش، . - 1392:63
در تحقیقی دیگر عیسوي و همکارش به تحلیل تأثیر خشکسالی و تغییرات کاربري و پوشش اراضی بر تالاب هاي منطقه سولدوز پرداختند و یافته هاي تحقیق نشان دادند که کاربري هاي منطقه مورد مطالعه و اقلیم محلی نوساناتی را در طی زمان داشته اند. به طوري که این تغییرات، بر روي اکوسیستم تالاب ها نیز تأثیر گذاشته و موجب نوسان مساحت آن در طی زمان شده اند - عیسوي و همکاران، . - 91 :1393 در این تحقیق با توجه به اهمیت تالاب حله در استان بوشهر و خشکسالی هاي پی در پی که در این استان رخ داده است و باعث خشک شدن بخش اعظم آن شده، به تحلیل تأثیرات خشکسالی و اثرات زیست محیطی آن بر تالاب حله پرداخته شده است.
- 2 مواد و روشها
-1-2 معرفی منطقه مورد مطالعه
منطقه حفاظت شده حله در استان بوشهر در مختصات جغرافیایی 29 درجه، 3 دقیقه، 24 ثانیه تا 29 درجه، 16 دقیقه و 50 ثانیه عرض شمالی و 50 درجه، 38 دقیقه، 24 ثانیه تا 50 درجه، 56 دقیقه و 23 ثانیه طول شرقی در ساحل دریا و به فاصله 10 کیلومتري شمال شرقی بندر بوشهر واقع شده است - شکل . - 1 این تالاب در سال 1342 بر اثر طغیان رودخانه حله بوجود آمد، این رودخانه در نزدیکی روستاي کره بند به دو شاخه شمالی و جنوبی تقسیم شد که شاخه شمالی بعد از پیچ و خم هاي زیاد به خلیج فارس می ریزد و شاخه جنوبی وارد دشت مسطح می شود که بعد از سیراب کردن دشت، سریز آن وارد خلیج فارس می شود.
و از آن سال به بعد به عنوان تالاب و منطقه حفاظت شده زیر نظر محیط زیست استان بوشهر قرار گرفت. منطقه حفاظت شده حله 42600 هکتار وسعت دارد که 20 هزار هکتار آن تالابی است و رودخانه دائمی حله منبع تامین آب این تالاب و منطقه است. رود حله که از بهم پیوستن رود آب شیرین شاپور و رود شور دالکی بوجود آمده، رودي با آب لب شور می باشد که میزان این شوري در اثر گذر از اراضی شور و زمین هاي اطراف نیز افزایش پیدا می کند. آب این تالاب از سرریز جریان رودخانه دالکی و شاپور، بارندگی زمستانی و تا حدودي جزر و مد خلیج فارس تامین می شود. اطراف این تالاب را نیزار فرا گرفته و در داخل آن حیات گیاهی و جانوري ویژه اي به وجود آمده است.
عنصر اصلی حیات وحش منطقه به دلیل حضور تالاب، هزاران پرنده آبزي مهاجر می باشد که از آن جمله می توان به درنا، حواصیل، گاچی رو، پرستو، ترنی، حمامی، بط، هفترنگ، دراج و خردل اشاره کرد. انواع اردك ها مانند اردك ارده اي، نوك پهن، خوتکا، گیلار، فیلوش، سرسبز و از اردك هاي غازنما، نتیجه بیشترین حضور را در منطقه دارا می باشد. جمعیت قابل توجهی از غاز خاکستري به منطقه مهاجرت می نمایند که گستردگی آن ها بخصوص در زمان تغذیه در زیستگاه هاي همجوار و مزارع کشاورزي به نحو بارزي نمایان می گردد. برخی از گونه هاي در حال تهدید نظیر اردك مرمري، غاز پیشانی سفید، غاز پیشانی سفید کوچک، پلیکان خاکستري، فلامینگو و درناها هم در این منطقه مشاهده شده اند که حاکی از اهمیت زیستگاهی این تالاب می باشد - دلشب و همکاران، . - 33 :1387
از جانوران شغال، گونههایی از گربه سانان، روباه، کفتار، گراز، خرگوش و گرگ انواع حیواناتی هستند که حیات خود را در منطقه حفاظت شده حله میگذرانند. پوشش گیاهی منطقه را مجموعه اي از گیاهان چوبی، بوته اي، علفی، آبزي و نیمه آبزي مربوط به مناطق جنوبی را تشکیل می دهد. این بخش داراي گیاهان شورپسند و رطوبت پسند می باشد و گیاه غالب آن باتلاقی شور به همراه بوریا، نخل مرداب، بزواش و ... می باشد. این مجموعه گیاهی زیستگاه مناسبی را جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر و تخم گذاري سایر پرندگان در فصل بهار فراهم می کند - همان، . - 16 :1387
