بخشی از مقاله
چکیده
یکی از زیرشاخه ها در کنار مفهوم کلان اخلاق و رشتهای نوپا در حوزه ی آکادمیک فلسفه ی اخلاق: »اخلاق زیستشناختی« است که هم شاخه ی فلسفه اخلاق است و بحث درباره ی خاستگاهها و زمینههای زیستی اخلاق و پیوند بایدها و نبایدهای اخلاقی با جنبههای زیست شناختی را در بر می گیرد و هم به دلیل داشتن جنبه ی کاربردی و عملی در زندگی آدمی با جنبه های گوناگون ارتباط وثیق می یابد و در حوزه ی اخلاق کاربردی و عملی نیز مطرح می شود .
هدف اخلاق زیستی درک عمیق و درست مسایل حاصل از دست آوردهای علوم زیستی و بیوتکنولوژی مدرن است و با پرسش های عمیق فلسفی، به جنبه ها و لایه های زیرین تر اخلاقی موضوعات نظیر ارزش حیات و مفهوم انسان می پردازد و مسایل مربوط به سیاستگذاری عمومی در حوزه ی اخلاق زیستی و نیز کنترل و جهت دهی اخلاق علوم زیستی را در بر می گیرد. درواقع اخلاق زیستی حوزه ای نوین در قلمرو اخلاق عملی است.
در30 سال اخیر رفتارهای محیطی به عنوان یکی از بخش های مهیج و بحث برانگیز فلسفه کاربردی مطرح می باشد. چندین مجله و صدها کتاب در حال رشد داخل و خارج،اهمیت حوزه های فلسفی را تایید کرده اند. ولی با وجود کلیه این نتایج،این بحث مطرح است که رفتارهای محیطی در هدف خود برسر ایجاد توزیع فلسفی در حل مشکلات محیطی ، موفق نیوده است،در این مقاله وضعیت موجود از این امر بررسی شده و مسیری مناسب برای رشد آتی رفتارهای محیطی به سوی یک مدل جذب کننده هر چه بیشتر مردم از فلسفه کاربردی ارائه می شود.
روش تحقیق تحلیلی و توصیفی است و برای جمع آوری داده ها از روش کتابخانه ها و شبکه جهانی اینترنت استفاده شده است . روش تحلیلی داده های براساس تحلیل فلسفی؛سیتماتیک,استنباطی و استدلالی می باشد. نتایج،این مقاله بیانگر این است که انواع دیدگاه های فلسفی رفتارهای محیطی در هدف خود بر سر حل مشکلات محیطی ، موفق نیوده است، لذا دیدگاه سیستمی جهان هستی، مسیری مناسب برای رشد آتی رفتارهای محیطی به سوی یک مدل جذب کننده هر چه بیشتر مردم از فلسفه کاربردی محیطی ارائه و پیشنهاد می شود.
واژگان کلیدی: رفتارهای محیطی،تئوری،ارزش،فلسفه،سیاست، . Anc
مقدمه
امروزه محققان و اندیشمندان علوم مختلف، پژوهش ها و تحقیقات گوناگونی درباره اخلاق سامان داده اند، در این راستا می توان سه حوزه پژوهشی و مطالعاتی را از یکدیگر بازشناخت: مطالعات توصیفی، مطالعات تحلیلی یا فرااخلاقی و مطالعات هنجاری. به این اعتبار میتوان اخلاق را نیز به سه گونه تقسیم کرد اخلاق.1 توصیفی: به توصیف و معرفیِ اخلاقیاتِ افراد، گروهها و جوامع مختلف میپردازد. 2. فرا اخلاق: به بررسی تحلیلی و فلسفی درباره مفاهیم و احکام اخلاقی میپردازد. 3.اخلاق هنجاری: این بخش از مطالعات و پژوهشهای اخلاقی که »اخلاق دستوری«نیز نامیده شده است، به بررسی افعالِ اختیاری انسان و صفات حاصل شده از آنها، از حیث خوبی یا بدی و بایستگی یا نبایستگی، میپردازد.
اخلاق کاربردی، زیرمجموعه همان اخلاق هنجاری است، البته در حوزه خاصی از زندگی فردی و اجتماعی با دقت خاص و جزئی نگری و تطبیق اصول کلی بر موارد خاص.1 علم اخلاق علمی است که به ما نشان می دهد روابط گوناگون خود را چگونه تنظیم کنیم تا به هدف غایی از خلقت خویش دست یابیم. ولی در حوزههای خاص، ساحَت های جزئی و زندگی افراد کمتر وارد شده مخصوصاً در حوزه های نوظهور که تبیین آن از وظایف اخلاق کاربردی است. اخلاق کاربردی برآنست تا میزان تأثیرگذاری و کاربرد نظریه ها و اصول اخلاقی را در عرصه رفتارها و مسائل اخلاقی در دو حوزه فردی و اجتماعی با توجه به تعارضات اخلاقی نشان دهد.
لذا با توجه به تفاوت مکاتب اخلاقی، اخلاق کاربردی متفاوتی خواهیم داشت زیرا هر مکتبی بر اساس اصول اخلاقی که به آن معتقد است، سیاست های کاربردی خود را در این زمینه سامان می دهد. از این رو اخلاق کاربردی اسلام مبتنی بر اصول اخلاقی اسلامی است و در مسائل اخلاقی از آن اصول الهی بهره میگیرد. با توجه به گستره علم اخلاق که مشتمل بر رابطه انسان با خود، خدا، دیگران و طبیعت است، و یا از نگاه دیگر اخلاق بندگی، فردی اجتماعی و خانواده می باشد. این مقاله که موضوعش اخلاق محیط زیست است جایگاه خود را پیدا می کند که زیرمجموعه اخلاق اجتماعی و رابطه انسان با محیط است زیرا به بررسی رابطه اخلاقی فرد با سایر انسان ها و موجودات می پردازد.
ادیان الهی و مکاتب اخلاقی و علمی همواره تلاش نموده اند تا راه صحیح استفاده از طبیعت و تعامل اخلاقی صحیح با موجودات را برای رشد انسان بیان نمایند؛ اما از آنجا که خداوند خالق و مالک و هادی خلقت4 است برای رشد هر موجودی، ظرفیت و مسیر مشخصی را در نظر دارد، لذا باید شیوه بهره مندی از مواهب الهی را در رهنمودهای وحیانی جستجو کرد . طبق قانون الهی، انسان اشرف مخلوقات و توان تسخیر موجودات را دارد ولی متأسفانه در اثر نادانی و هواپرستی در حال نابود کردن طبیعت است.
اخلاق محیط زیست، راه استفاده صحیح از طبیعت و کنترل مصرف را به ما نشان میدهد و میآموزد که چگونه با احترام گذاشتن و محبت کردن به طبیعت به عنوان آفریده شگرف خدا می توانیم از منابع طبیعی آن در حد نیاز معقول بهره مند شویم و در مسیر آباد ساختن آن گام برداریم.
بیان مسئله
از زمان بررسی رفتارهای محیطی در اوایل دهه 1970 ، اصلی ترین سوالی که بیشتر زمان کار تحقیقاتی محققین را به خود اختصاص داد، این بود که چگونه ارزش طبیعت را می توان به نحوی توصیف نمود که طبیعت بطور مستقیم از لحاظ اخلاقی قابل ملاحظه باشد به این دلیل که از سوی انسانها احساس نیاز می شود و ممکن است که طبیعت بصورت غیر مستفیم از لحاظ اخلاقی قابل ملاحظه باشد به دلیل اینکه آن موضوعات و مواردی است که انسانها بدان نیاز دارند از قبیل منابع طبیعی که در تهیه تاسیسات ساختمانی و برقراری ارتباطات انسانها مورد استفاده قرار می گیرد.
لذا می توان طبیعت را در صورتی به طور مستقیم ار لحاظ اخلاقی ملاحضه نمود که دارای چندین نوع ارزش از قبیل برخی ارزشهای باطنی یا اصلی قابل اثبات از طریق موقعیت متالیکی عینی یا ذهنی - عقلی - باشد، به احتمال زیاد طبیعت یا موجودات غیر انسان که میتواند بصورت مستقیم با توجه به اخلاق قابل ملاحظه باشند هزاران موضوع متافیزیکی و متاایتکی در رفتارهای محیطی منتشر می کنند.
در حالی که بسیاری از سایر زمینه های رفتاری کاربردی - مثلا رفتارهای شغلی و پزشکی - اصولا در امتداد مسیر سنتی بحث برروی رفتارهای اصولی - هنجاری - استنتاج می شوند ، رفتارهای محیطی با مجموعه مختلفی از میاحثات جمعی نشان داده می شود، تا حدی به دلیل اینکه مدل های سنتی ما از بررسی وتحقیق رفتاری قبلا برروی موجودات غیر انسانی صورت نگرفته است، بطور کامل واضح نیست که دامنه و حدود این شکل از تحقیق فلسفی چه باید باشد و اگر چه برخی اخلاق شناسان محیطی با گرایش های نتیجه گر ا وغیر نتیجه گرا وجود دارند که این سنت های رفتاری را برای پوشش دادن اکوسیستم ها موجودات غیر انسانی، کم و بیش بسط و تعمیم داده اند بسیاری از این افراد بر این روش به اصطلاح توسعه گرا پافشاری می کنند.
مجموعه مختلفی از سوالات متافیزیکی عمدتا در این زمینه مطرح می شود. سوالاتی از قبیل: آیا اخلاقیات محیطی باید شامل نگرانی های اسایش حیوانات باشد یا آیا باید تنها درمسیر سوالات مربوط به کل آکوسیستم ها باشد؟ آیا باید موضوع را تنها با محیط های طبیعی نشان داد که حاصل کار انسانها نیستند؛ یا اینکه باید هم با محیط های ساخت انسان و هم با محیطهای دستکاری شده نشان داد؟ چنین سوالاتی به نظر می آیند که نه تنها عمل نیستند بلکه از لحاظ فلسفی، موارد بحث های اخلاقی را از یک جنبه یا جنبه ای دیگر حل می کنند.
حتی با توسعه وسیع در زمینه تئورهای مختلف مطرح شده در پاسخ به این سوالات، اخلاقیات محیطی در بیشتر موارد در قالب بخشی از فلسفه کاربردی موفق نبوده است، بدلیل اینکه هدف عمده بیشتری کارهای انجام گرفته در این زمینه، یافتن مینای اساسی ار لحاظ فلسفی برای مشاهده مستقیم اخلاقی طبیعت است .
روش تحقیق
به طورکلی روش به کارگیری تحقیق در علوم در رابطه با موضوع مورد مطالعه که به شناخت و واقعیت می انجامد، شیوه های متفاوتی است. چون این تحقیق از نوع پژوهش های تحلیلی و توصیفی است ،لذا از روش تحقیق تحلیلی و توصیفی و میدانی و برای جمع آوری داده های از روش کتابخانه اییو همچنین تحلیلی داده ها از روش استدلالی و استنباطی استفاده شده است.
پیشینه تحقیق
تحقیقات بسیار در جهت حفاظت محیطی نیز نشان از چنین نتایجی داشت در یک تحقیق صورت گرفته در ایالات متحده توسط ویلت کمپتن وهم دانشگاهیان وی، دریافتند که التزامات و وظایف در نسل های آینده بسیار قوی است که ناشی از این است که اغلب مردم خواهان حفاظت محیطی هستند .فیلسوف نروژی آرنه نا آس یکی از بنیانگذاران فلسفه محیط زیست در سال ،1973 مقاله کوتاهی تحت عنوان نهضت های دور برد بوم شناختی کم عمق و عمیق نوشت.در اثر نفوذ آرنه ناآس ، واژه های سطحی و عمیق بین طرفداران محیط زیست رواج یافت.
موضع کم عمق موضعی است که توجهات زیست محیطی را به سطح منافع انسانی کاهش می دهد و دیدگاه عمیق آن است که برای همه انواع حیات حق برابر زندگی و شکوفایی قائل می شود. باید توجه داشت که از پیش داوری در مورد عمیق - خوب - سطحی - بد - بپرهیزیم، نآاس در همین مقاله اذعان دارد که استفاده از اصطلاح دوگانه موجب تاسف است، زیرا وقتی از این اصطلاح در قلمرو اندیشه استفاده می شود که سطحی را به معنی بد و عمیق را خوب بدانیم و لذا هر کسی که بخواهد از دیدگاه سطحی دفاع کند خود به خود با برچسب این نام محکوم است.
