مقاله تعهد حرفه ای و اخلاقیات در حسابداری

بخشی از مقاله

چکیده

حسابداری در دنیای پیشرفته اقتصادی امروز حرفهای است حیاتی، زیرا سامانه اقتصادی جاری بدون آن نمیتواند، وجود داشته باشد. برجستگی متمایزکننده حرفه حسابداری پذیرش مسؤولیت نسبت به عموم است. هیچ فعالیت اقتصادی بدون اتکا به حسابداری امکانپذیر نیست. در راستای توسعه و خلق ارزش در جامعه، حرفه حسابداری نیازمند صحتعمل و اخلاق است، به ویژه اینکه خدمات حسابداران بیشتر به عامه مردم ارائه میشود.

از این رو حسابداران میباید مجموعهای از موازین اخلاقی را رعایت کنند. اخلاق در حسابداری ضروری میسازد که حسابداران دانش و مهارتهای حرفهای برای سطح کاری را که میخواهند انجام دهند، داشته باشند تا بتوانند به کارفرمایان و مشتریان خود خدمات حرفهای موثر و کارآمدی ارائه کنند.

از این رو اطلاعات ارائه شده توسط حسابداران باید به طور قابل توجهی کارآمد، قابل اتکا، واقعی و بیغرضانه باشد، پس حسابداران نه تنها باید واجد شرایط و صلاحیت حرفه ای باشند، بلکه باید از درجه بالایی از صداقت و درستکاری حرفهای نیز برخوردار و آبرو و حیثیت حرفهای از مهم ترین داراییهای آنها باشد. در نتیجه اخلاق حسابداری برای حسابداران حرفهای و افرادی که به خدمات حسابداری تکیه دارند اهمیت زیادی دارد. با این وجود به نظر میرسد در ایران، از لحاظ نظری، به موضوع پرداخته نشده است.

مقدمه

هنگامی که شخصیت افراد در جامعه متزلزل شود، جامعه به طور فاجعه آمیزی آسیب پذیر میگردد. دوام و بقای یک ملت و یا یک فرهنگ منوط به این است که آن ملت مجهز به ارزش های ساده و ابتدایی اخلاقی نظیر دلاوری، نوع دوستی، احترام به دیگران و قانون باشد .یک ملت بقا نخواهد داشت مگر اینکه دارای افرادی باشد که مبنای عملشان انگیزههایی فراتر از سود شخصی باشد. رعایت قانون، احترام به زندگی و داراییهای بشر، عشق ورزی به خانواده، دفاع از اهداف ملی، کمک به مستمندان و پرداخت مالیات، همه و همه به فضایل شخصی افراد نظیر دلیری، وفاداری، صداقت، گذشت، نیکوکاری، احساس همدردی، ادب، نزاکت و احساس وظیفه بستگی دارند.

از بین گرایشهایی که جامعه را به سمت و سوی رونق و شکوفایی سیاسی هدایت می کنند، مذهب و اخلاقیات تکیه گاههای اجتناب ناپذیرند. ارزشهای اخلاقی، زیربنایی را فراهم میکند که یک جامعه متمدن و متعالی فرهنگی و رفتاری بر آن بنا میشود زیرا بدون این زیربنا، جامعه متمدن از هم پاشیده و فرو میریزد.

اخلاق موضوعی است فراگیر که همه جوانب زندگی بشر را پوشش میدهد. رشد روزافزون جوامع بشری و پیچیده تر شدن روابط و مناسبات اجتماعی، نیازهای نوینی را می آفریند . پیدایش حرفه های گوناگون، زاییده تلاش در پاسخ به این نیازهاست که با گذشت زمان و تغییر شرایط شکل می گیرند و به تدریج سیر تحول و تکامل را میپیمایند.

این حرفهها بهدلیل ضرورت تقسیم کار و تخصصی شدن امور، روز به روز منسجمتر می شوند و نقش خود را در بهبود رفاه عمومی جوامع ایفا میکنند. تداوم حیات هر حرفه و اشتغال اعضای آن منوط به نوع و کیفیت خدماتی است که ارائه می کند و اعتبار و اعتمادی است که در نتیجه ارائه این خدمات به دست می آورد. این اعتبار و اعتماد سرمایه اصلی هر حرفه است و حفظ آن اهمیت والاییدارد. این امر ایجاب میکند که وظیفه و هدف اصلی هر حرفه و اعضای آن، خدمت به جامعه باشد و منافع شخصی تنها در چارچوب ارائه این خدمات تفسیر و دنبال شود.

حرفه حسابداری نیز یکی از متشکلترین و منضبط ترین حرفه های دنیاست و به دلیل نوع و ماهیت خدماتی که ارائه میکند باید اعتبار و اعتماد خاصی داشته باشد. تداوم این اعتبار و اعتماد و تقویت آن، به پایبندی فکری و عملی اعضای حرفه به ضوابط رفتاری و اخلاقی آن بستگی دارد.

امروزه به سختی می توان یک کسب و کار بزرگ را بدون داشتن حتی یک رسوایی مهم حسابداری پیدا کرد .حرفه حسابداری و حسابرسی و اعضای آن که سطح بالایی از صحت و درستی را در خدمات حرفه ای خود رعایت می کنند، برای داشتن بازار سرمایه کارا و منصفانه و تخصیصبهینه منابع ضروری می باشد .

به دنبال بسیاری از طوفان ها و رسوایی های بزرگ حسابداری و حسابرسی، شرکت های سهامی خواستار به کارگیری اخلاق در حرفه حسابداری و حسابرسی، آموزش اخلاق در دوره تحصیلات کلاسیک حسابداری، و استفاده از سوالات با محتوای اخلاقی در آزمون های حسابدار رسمی شده اند

تصمیم گیری اخلاقی به عنوان حوزه ای از اخلاق حسابداری هنوز در دوران کودکی خود به سر می برد .تحقیقات مهمی از حسابداری در جستجوی توسعه استدلال اخلاقی در جوامع مختلف بوده اند، اما ارتباط بین استدلال اخلاقی و رفتار اخلاقی هنوز نامعلوم است. تحقیقات اخیر پی برده اند که صفات شخصی - همانند، تقوا - یا شرایط محیطی - همانند، انگیزش اخلاقی - می توانند باعث ارتباط بین استدلال اخلاقی و رفتار اخلاقی شوند.
 
ویژگیهای هر حرفه عبارت است از :الف :پذیرش وظیف ه خدمت به جامعه؛ ب :وجود حداقل شرایط از پیش تعیین شده برای ورود به حرفه، از جمله مهارت های تخصصی لازم که از طریق آموزش و تجربه بهدست میآید؛ ج :پایبندی اعضای حرفه به مجموعه ای از اصول، ضوابط و ارزشهای مربوط در آن حرفه .[7] از آنجایی که حسابداری دارای ویژگیهای فوق می باشد و مهارتی است که نیازمند خبرگی بوده و مشتریانی دارد که وابسته به این خبرگی هستند، در نتیجه به عنوان یک حرفه تلقی می شود . برای حرفهای بودن، حسابدار متعهد می شود تا مراقب منافع مشتریان مختلف خود باشد.

مفاهیم و تعاریف ❖ حسابداری

حسابداری یک فن و عمل است که برای کمک به افراد در ردیابی اثر معاملات اقتصادی آنها تدوین شده است . هدف اصلی و اساسی آن ارائه اطلاعات دربارهی امور اقتصادی یک شخص یا سازمان در قالب صورتها و گزارش های مالی میباشد . این اطلاعات جهت تصمیمگیری مدیران، مالکان، دولت، اتحادیه ها، اعتباردهندگان، عرضه کنندگان کالا و کارکنان شرکت مورد استفاده قرار میگیرد. قابل ذکر است که با پیچیدهتر و قانونمندتر شدن اقتصاد، دامنهی استفاده کنندگان از اطلاعات مذکور افزایش یافته است

از آنجایی که فعالیتهای مالی برای بقای دنیای فعلی ما ضروری هستند و حس ابداری این فعالیت ها را تسهیل می کند؛ از این رو حسابداری به عنوان یک حرفه سودمند تلقی شده و به خاطر نقش اساسیش در ردیابی شبکه بزرگ و مبهم روابط مالی پیچیده در دنیای اقتصادی امروز، به یک حرفه خدماتی حساس تبدیل شده که همچون دیگر حرفهها دارای فرمان های اخلاقی میباشد

حسابداری در دنیای پیشرفته اقتصادی امروز حرفهای است حیاتی، زیرا سامانه اقتصادی جاری بدون آن نمیتواند، وجود داشته باشد . اگر هیچ روش و فنی برای محاسبه ثروت و کالاهای موجود در دنیا و نحوهی توزیع آنها موجود نباشد، تجارت و بازرگانی متوقف خواهد شد. کارایی بازارهای مالی، منوط به این امر است که معاملات خود را بر مبنای تصویر درستی از ارزشهای مالی داراییهای مورد معاوضه انجام دهند و این تصاویر فقط توسط حسابداران ترسیم میگردند .

❖ اخلاق

در لغتنامه دهخدا، اخلاق به معنی »خلقوخویها« و علم اخلاق به معنی »دانش دانستن خویها« تعریف شده است. اخلاق را میتوان الگوی رفتار ارتباطی درونشخصی و برونشخصی مبتنی بر رعایت حقوق افراد و یا مسئولیتپذیری در قبال افراد تعریف کرد. در حالت کلی، مسئولیت اخلاقی را میتوان به 3 بخش تقسیم کرد:

. مسئولیت فرد در قبال خود و دیگران در زندگی شخصی

. مسئولیت فرد در قبال خود و دیگران در زندگی شغلی

. سازمان در قبال محیط داخلی و خارجی.
 
ضوابط رفتاری و اخلاقی هر حرفه، مهمترین خطمشیهای آن را تشکیل میدهد. این خطمشیها، مواردی چون ویژگیهای اصلی حرفه، روابط اعضای حرفه با جامعه، روابط اعضای حرفه با یکدیگر و بالاخره روابط هر عضو با جامعه حرفهای را دربرمیگیرد. این ضوابط در حرفه حسابداری مبانی رفتار حرفهای نامیده میشود

اخلاق را میتوان به عنوان شاخهای از فلسفه نام برد که ارزش را با توجه به رفتار انسان در ارتباط با درستی یا نادرستی اقدامها و نیز خوبی یا بدی نیت و پیامدهای اقدامها مورد توجه قرار میدهد .

در تعریفی گسترده تر، اخلاق مجموعه ای از اصول یا ارزشهای اخلاقی را شامل میشود. هریک از ما دارای مجموعه ای از ارزشها هستیم که گاهی اوقات بطور صحیح به آنها توجه داریم و در برخی مواقع نسبت به آنها بیتوجه هستیم. فیلسوفها، نهادهای مذهبی و سایر گروهها اصول و ارزشهای اخلاقی ایدهآل را به شیوه های مختلف تعریف کردهاند. مثالهایی از اصول و ارزشهای اخلاقی تعیین شده در سطح اجرایی عبارتند از، قوانین و مقررات ،تعالیم مذهبی، مجموعه قوانین اصولی اخلاقی در تجارت جهت گروه های حرفه ای یا صنعتی و آیینهای اخلاق حرفه ای در سازمانها .

به عبارت دیگر اخلاق مجموعه ای از معیارهای اخلاقی جهت بررسی درستی یا نادرستی یک موضوع است

❖ اخلاق در حسابداری

برجستگی متمایز حرفهی حسابداری، پذیرش مسئولیت نسبت به عموم است. انتظارات جامعه از اهل این حرفه، بسیار است و مردم باید به کیفیت خدمات پیچیده ارائه شده توسط حرفه حسابداری اعتماد داشته باشند. اما حفظ اعتماد عمومی به حرفه حسابداری تا زمانی میسر است که حسابداران حرفهای، خدمات خود را در سطحی ارائه کنند که شایسته اعتماد جامعه باشد؛ از این رو، خدمات حرفه حسابداری باید در بالاترین سطح ممکن و با رعایت ضوابطی ارائه شود که تداوم این خدمات را با کیفیت مناسب را تضمین کند.

از طرفی استفاده کنندگان از خدمات حسابداری بویژه تصمیم گیرندگانی که از صورتهای مالی استفاده میکنند، انتظار دارند که اطلاعات ارائه شده بهطور قابل توجهی کارآمد، قابل اتکا، واقعی و بیغرضانه باشند. بنابراین، کسانی که در رشته حسابداری فعالیت میکنند نه تنها باید واجد شرایط و صلاحیت حرفهای باشند بلکه باید از درجه بالایی از صداقت و درستکاری حرفهای نیز برخوردار بوده و آبرو و حیثیت حرفهای از مهمترین داراییهای آنها باشد

در نتیجه اخلاق حسابداری برای حسابداران حرفهای و کسانی که به خدمات حسابداری تکیه دارند اهمیت زیادی دارد و حرفه حسابداری باید اصول اخلاقی و قوانینی را تدوین نموده که اعضای آن را ملزم نماید تا از سطحی از خویشتنداری برخوردار شوند که ماورای الزامات قانونی و مقررات است

تورن - - 6 یک مدل ترکیبی از مدل چهار جزئی رفتار اخلاقی جیمز رست و تئوری اخلاق تقوا تنتس را پیشنهاد کرد. تفکر بنیادی مدل چهارجزئی رست این است که فرآیند روانشناختی متنوع به طور همزمان برای افزایش رفتارهای قابل مشاهده ارائه شوند. این چهار فرآیند، به اختصار به شرح زیر می باشند

·    حساسیت اخلاقی: تفسیر شرایط، بررسی اینکه چگونه فعالیت های مختلف روی بخشهای مورد ملاحظه اثر میگذارند، تصویربرداری از علت ها، زنجیره اثر وقایع، و آگاه شدن به موقع از اینکه یک مشکل اخلاقی وجود دارد.

·    قضاوت اخلاقی: قضاوت درباره اینکه کدام فعالیت بیشترین قابلیت توجیه را در یک قضیه - مورد - اخلاقی دارد.

·    انگیزه اخلاقی: درجه تعهد به دوره آموزشی اخلاقی، رجحان ارزشهای اخلاقی بر سایر ارزشها، و پاسخگویی شخصی برای بروندادهای اخلاقی.

·    ویژگی اخلاقی: پافشاری روی یکدرخواست اخلاقی، داشتن جرئت، غلبه بر خستگی و وسوسه نفس، و به کارگیری اعمالی که یک آرمان اخلاقی ارائه می کند.

نمودار 1 بیان می کند که توسعه اخلاقی و تقوا هر دو برای رفتار اخلاقی ضروری هستند .نمودار 1 بیشتر بیانگر حساسیت مقایسه توسعه اخلاقی محتوای اخلاقی یک وضعیت، یا شرایط دشوار و دلیل آوری تجویزی، یا توانایی برای فهم موارد مختلف، تفکر در مورد آنها و دستیابی به یک قضاوت اخلاقی میباشد .به طور مشابه، تقوا انگیزه اخلاقی را مورد مقایسه قرار داده و یکمیل فردی برای قرار دادن منافع دیگران مقدم بر منافع خود را ویژگی - شخصیت - اخلاقی عنوان می کند.

شکل :1 مدل جامع تصمیمگیری اخلاقی تورن

دبسان و آرمسترانگ [15] از تئوری اخلاق تقوا در آموزش اخلاق حسابداری و با توصیف چهار ویژگی اساسی این تئوری از آن حمایت میکنند :تقوای پذیرفته شده به صورت عمومی، جامعه فعال، قضاوت اخلاقی مناسب، و الگوها یا مدل های نقشی اخلاقی مینتز [16] تقوا در حسابداری را مورد تحلیل قرار میدهد که به باور او در ارتباط با الزامات آئین رفتار حرفه ای، مورد اعتماد بودن، نیکخواهی، نوع دوستی، امانتداری، درستی، بی طرفی، عدم داشتن تعصب، قابلیت اتکاء، وابستگی و وفاداری و صداقت میباشد.

اصول اخلاق در حسابداری

اصول اخلاقی حسابداری که کم و بیش مورد اتفاق نظر همه انجمنهای حرفهای حسابداری بوده و رعایت آنها ، موجب تأمین اهداف این حرفه میگردد به شرح زیر است

·    درستکاری :حسابدار حرفهای در انجام خدمات حرفهای خود باید درستکار باشد.

·    بیطرفی :حسابدار حرفهای باید بیطرف باشد و نبای د اجازه دهد هیچ گونه پیش داوری، جانبداری، تضاد منافع یا نفوذ دیگران، بیطرفی او را در ارائه خدمات حرفهای مخدوش کند.

·    صلاحیت و مراقبت حرفهای : حسابدار حرفهای باید خدمات حرفهای را با دقت، شایستگی و پشتکار انجام دهد. وی همواره موظف است میزان دانش و مهارت حرفهای خود را در سطحی نگاه دارد که بتوان اطمینان حاصل کرد، خدمات وی به گونهای قابل قبول و مبتنی بر آخرین تحولات در حرفه و قوانین و مقررات ارائه میشود.

·    رازداری :حسابدار حرفهای باید به محرمانه بودن اطلاعاتی که در جریان ارائه خدمات حرفهای خود بهدست می آورد توجه کند و نباید چنین اطلاعاتی را بدون مجوز صریح صاحبکار یا کارفرما، استفاده و یا افشاء کند؛ مگر آنکه از نظر قانونی یا حرفهای حق و یا مس ؤولیت افشای آن را داشته باشد.

·    رفتار حرفه ای :حسابدار حرفهای باید به گونهای عمل کند که با حسن شهرت حرفهای او سازگار باشد و از انجام اعمالی که اعتبار حرفه او را مخدوش میکند، بپرهیزد.

·    اصول و ضوابط حرفهای :حسابدار حرفهای باید خدمات حرفه ای را مطابق اصول و ضوابط حرفهای مربوط انجام دهد و همچنین درخواستهای صاحبکار یا کارفرمای خود را به گونه ای با مهارت و دقت انجام دهد که با الزامات درستکاری، بی طرفی و نیز استقلال حسابداران حرفهای مستقل، سازگار باشد.

❖ راههای پیادهسازی اخلاق در حسابداری

در مواردی که حسابداران و اعمال آنها مورد توجه است، باید برای گزینه های اخلاقی مربوط به کار، رویکردی مبتنی بر قوانین اخلاقی داشته باشند. از سوی دیگر، کسانی که قوانین را برای سازمانی تنظیم میکنند، ممکن است انتظار داشته باشند که دستکم در موقع تدوین قوانین، نظر مساعد نتیجهگرایان را بهدست آورند. بنابراین باید هنگام اعتبار دادن به یک سازمان به نحوه رعایت گزینههای اخلاقی و میزان اهمیت این موارد برای سازمان توجه شود

اخلاق در زندگی اجتماعی یا در یک سازمان این نکته را مورد توجه قرار میدهد که افراد و اعضای اجتماع و یا یک سازمان برای انطباق خود با قوانین جامعه و سازمان که در تدوین آنها نقشی نداشتهاند، تعهد اخلاقی دارند. این حقیقت وجود دارد که درنهایت انتخابهای اخلاقی توسط مقامهای صلاحیت دار سازمان انجام میشود. علاوه بر این، یک سازمان- تقرباًی چیزی مانند یک جامعه یا شهروندان یک کشور- دارای تعهدی پایدار نسبت به رعایت احکام و قوانین این قبیل موسسه هاست