بخشی از مقاله
چکیده
در آغاز هزاره سوم میلادی علی رغم پیشرفتهای حیرت انگیز حوزه علوم به خصوص در زمینه مدیریت، مقوله ارزش، هویت و اخلاق - در کاربردی عام - ، ازجمله اخلاق حرفه ای، اخلاق سازمانی، اخلاق فردی، اخلاق کاری، اخلاق شهروندی و اخلاق اسلامی اهمیتی ویژه پیدا کرده اند. رهبری ومدیریت در اخلاق اسلامی یک اعتقاد متقابل است و اغلب با تقابل ها و توافق های بارزی بین رهبر وطرفدارانش همراه می شود .در گذشته توجه خاص رهبری در اسلام بر حفظ صداقت و عدالت بوده و امروز رعایت رفتار اخلاقی نیز به این مسوولیت افزوده شده است .مدیریت اخلاق اسلامی عبارتست از شناسایی و اولویت بندی ارزش ها برای هدایت رفتار انسانها است.
این نوع مدیریت در جوامع غربی که تعریف ارگانیک و منعطفی از اخلاق دارند کاربردهای مخصوص به خود را دارد. به عبارت بهتر همان مقدار که حیطه ارزش های اخلاقی ممکن است در فرهنگ های مختلف بر حسب ایدئولوژی آنها متفاوت باشد، به همان میزان نیز اعمال مدیریت اخلاق اسلامی در این جوامع نیزساز و کارهای مخصوص به خود را دارد. لذا با توجه به اهمیت مدیریت و رهبری اخلاق اسلامی در عصر حاضر، در این مقاله پس از تشریح ضرورت اخلاق در مدیریت و اسلام به طور مفصل به این مقوله پرداخته می شود.
کلید واژه: مدیریت اسلامی، رهبری، اخلاق اسلامی
مقدمه
اخلاقیات به عنوان سیستمی از ارزشها و بایدها و نبایدها تعریف می شود که بر اساس آن نیک وبدهای سازمان مشخص و عمل بد از خوب متمایز می شود - الوانی، . - 1380 با اتکا به اصول اخلاقاسلامی، مدیران قادر می شوند تا تصمیم بگیرند که چه چیزی خوب و چه چیزی نادرست است.چه کسی در سازمان به راه درست می رود و چه کسی راه نادرست می پیماید. بنابراین مدیر درانجام وظایف خود نظیر تصمیم گیری، ارزشیابی، نظارت، تشویق و تنبیه بدون وجود یک نظام اخلاق اسلامی در سازمان نمی تواند با قاطعیت عمل کند .رهبری و مدیریت در اخلاق اسلامی یک اعتقاد متقابل است و اغلب با تقابل ها و توافقهای بارزی بین رهبر و طرفدارانش همراه می شود .
در گذشته توجه خاص رهبری در اسلام بر حفظ صداقت و عدالت بوده و امروز رعایت رفتار اخلاقی نیز به این مسوولیت افزوده شده است .مسلمانان همانگونه که در کتاب مقدسشان، قرآن آمده، معتقدند که پیامبر اسلام - ص - بهترین الگوی رهبری است. در آیه 4 سوره قلم در توصیف حضرت محمد - ص - چنین میخوانیم »و در حقیقت تو برنیکوخلقی عظیم آراستهای .مدیریت اخلاق اسلامی عبارتست از شناسایی و اولویت بندی ارزش ها برای هدایت رفتار انسانها است.این نوع مدیریت در جوامع غربی که تعریف ارگانیک و منعطفی از اخلاق دارند کاربردهای مخصوص به خود را دارد.
به عبارت بهتر همان مقدار که حیطه ارزش های اخلاقی ممکن است در فرهنگ های مختلف بر حسب ایدئولوژی آنها متفاوت باشد، به همان میزان نیز اعمال مدیریتاخلاق اسلامی در این جوامع نیز ساز و کارهای مخصوص به خود را دارد. در این مقاله با توجه به مقوله مدیریت و رهبری اخلاق اسلامی لازم است که ابتدا به مباحث مربوط به ضرورت اخلاق در ادبیات سازمان و مدیریت پرداخته شود سپس ساز و کارهای عملی ساختن منشور اخلاقیات در سازمان تشریح می شوند و پس از آن به دیدگاه مدیریت و رهبری اسلامی پرداخته می شود و درنهایت به طور مفصل به بحث اصلی این مقاله، که همان مدیریت و رهبری اخلاق اسلامی است،پرداخته می شود .
مدیریت اخلاق در سازمان ها
پیچیده تر شدن روزافزون سازمانها و افزایش میزان کارهای غیراخلاقی، غیرقانونی و غیرمسئولانه درمحیطهای کاری توجه مدیران و صاحبنظران را به بحث اخلاق کار و مدیریت اخلاق معطوف ساخته
است. مدیریت اخلاق عبارتست از شناسایی و اولویت بندی ارزشها برای هدایت رفتارها در سازمان.سازمانها با ایجاد یک برنامه مدیریت اخلاق می توانند اخلاقیات را در محیط کار مدیریت کنند.برنامه های اخلاق به سازمانها کمک می کنند تا بتوانند در شرایط آشفته عملکرد اخلاقی خودرا حفظ کنند. امروزه مدیریت اخلاق یکی از زمینه های علمی مدیریت به شمار می رود که دارایرویکردی برنامه ای و چندین ابزار عملی است .این ابزارها عبارتند از: کدهای اخلاق، کدهای رفتار،خط مشی ها و رویه ها، روشهای حل معضلات اخلاقی و آموزش .
مدیریت اخلاق در محیط کار منافع بسیار زیادی برای رهبران و مدیران دارد؛ اعم از منافع عملکردی و منافع اخلاقی. این مطلب بخصوص در عصر حاضر که مدیران با ارزشهای بسیار متنوعی در محیط کار سروکار دارند صادق است. اما تاکنون کسانی که به مباحث اخلاق کار پرداخته اند فلاسفه، دانشگاهیان و منتقدان اجتماعی بوده اند و نه مدیران .درنتیجه بسیاری از مطالبی که تا به امروز درباره اخلاق کار نوشته شده مطابق با نیازهای عملی مدیران و رهبران سازمانها نیست. بنابراین اخلاق الزامی برای مدیران در قرن 21 به شمار می رود. مدیریت اخلاق، شناسایی و اولویت بندی ارزشها برای هدایت رفتارها در سازمان است. سازمانها با ایجاد یک برنامه مدیریت اخلاق می توانند اخلاقیات را در محیط کار مدیریت کنند .
برنامه های اخلاق به سازمانها یاری می رسانند تا در شرایط آشفته، عملکرد اخلاقی خود را حفظ کنند. اخلاق یک ابزار ارگانیک است که با دگرگون شدن نیازهای جامعه و سازمان تغییر می یابد. کد اخلاق مجموعه ارزشهایی است که در اولویت سازمان قرار دارد و کارکنان و مدیران باید از آن تبعیت کنند. برنامه اخلاق در سازمان زمانی موفق است که کارکنان طبق خط مشی ها و رویه های آن رفتار کنند. یکی از بهترین شکلهای آموزش اخلاق به کارکنان، دادن تمرین معضلات پیچیده اخلاقی به آنهاست . برای ورود به بحث مدیریت اخلاق ابتدا باید اخلاق را تعریف کنیم. اخلاق، به طور ساده و خلاصه،شامل شناخت صحیح از ناصحیح و آنگاه انجام صحیح و ترک ناصحیح است. تشخیص درست ازغلط همیشه ساده نیست. بسیاری از دانشمندان علم اخلاق ادعا می کنند که باتوجه به اصول اخلاقی در مقام عمل همیشه یک راهکار درست وجود دارد و برخی دیگر معتقدند که راهکار درست بستگی به موقعیت و شرایط دارد و تشخیص اینکه کدام راهکار درست است درنهایت به عهده خود فرد است. اخلاق کار نیز از دیدگاه افراد مختلف معانی متفاوتی دارداما. عموماً آن را شناخت درست از نادرست در محیط کار و آنگاه انجام درست و ترک نادرست می دانند. - - Neal, 1997
