بخشی از مقاله
چکیده:
بارش یکی از اصلی ترین عناصر اقلیمی هر منطقه به شمار می آید. یکی از ویژگی های اصلی مناطق خشک و نیمه خشک، کمی بارش همراه نوسانات زیاد آن می باشد . در خیلی از کشورهای دنیا برنامه ریزی های کلان و نیز انجام بسیاری از پروژه های اقتصادی و عمرانی بر مبنای الگوهای دراز مدت بارش قرار دارد. افزایش و یا کاهش بارندگی، مسایلی از قبیل سیل و یا خشکسالی را در پی دارد که این موضوع در مدیریت منابع آب و طرح های کشاورزی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد.
هدف از این تحقیق تعیین دوره بازگشت 2 تا 500 ساله و حداکثر بارش محتمل - PMP - در دوره آماری 25 ساله از سال 1366 تا 1389 در ایستگاه سینوپتیک سازمان هواشناسی شهرستان دزفول می باشد . نتایج حاصله نشان می دهد که میزان حداکثر بارش محتمل، مقداری برابر 386/4 میلی متر می باشد. نتایج حاکی از میانگین بارش سالانه برابر 321 میلی متر، انحراف معیار 105/6 و ضریب تغییرات سالانه 0/33 می باشد.
.1 مقدمه
در طراحی پروژه های آبی داشتن آمار و اطلاعات جامع در رابطه با فراسنجه های نشانگر، ضروری است. پروژه های آبی همگی برای پدیده های خاص هیدرولوژیکی که در آینده رخ می دهد و زمان دقیقی برای وقوع آنها قابل یش بینی نیست برنامه ریزی و طراحی می شود. طراح در مورد شرایط حاکم بر پروژه به درستی آگاهی ندارد و فقط در مورد فراسنجه های مؤثر اطلاعاتی را جمع آوری می کند و آنها را مبنای طرح قرار می دهد. لیکن او با اطمینان نمی تواند ادعای اثبات فراسنجه ها در آینده براساس روند سفروضات کنونی داشته باشد.
به طور کلی تمام معیارهای کمی هیدرولوژیکی از قبیل حداکثر سیلاب، میانگین سالیانه دبی رودخانه ها، حداکثر بارش سالانه و... دارای یک مؤلفه تصادفی می باشد .[6] از این رو بایستی هیدرولوژیت به نحوی احتمال اینکه میزان جریان های رودخانه ای که در آینده مساوی یا بزرگتر از یک مقدار خاص باشد را تعیین و برآورده نماید. این احتمالات در ارزای اقتصادی و اجتماعی پروژه های آبی اهمیت فوق العاده ای دارد.
البته در بیشتر حالات مقابله و کنترل پدیده ها و یا که آبی ها امری، ناممکن است چون برنامه ریزی برای کنترل مطلق یک پدیده با احتمال وقوع معین مستلزم هزینه بسیار زیادی است و به طور کلی نمی توان بحرانی ترین وضعیت را به طور قطع تعیین نمود و طراحی بر مبنای بدترین واقعه ممکن هیدرولوژیکی از نظر اقتصادی توجیه پذیر نیست .[7] هدف اصلی از برنامه ریزی و طرح پروژه های آبی مقابله با تمامی سیلابها نیست بببلکه هدف کاهش تعداد دفعات سیل گرفتگی و در نتیجه طراحی با پذیرش ریسک معقولی انجام خواهد شد.
البته برای پروژه های مهم که امداد آن باعث تلفات انسانی می شود، مانند طراحی سد و سرریز سد یا سیل بندهای حاشیه شهرها و روستاها بحرانی ترین وضعیت معینی حداکثر سیل محتمل بنای طراحی قرار خواهد گرفت. تاج بخش و قهرمان - 1388 - حداکثر بارش محتمل 24 ساعته را با استفاده از روش های آماری مرسوم در شمال شرق ایران مورد ارزیابی قرار دادند. دسا و راخچا - 2007 - روش هرشفیلد را براساس بیشترین بارندگی مشاهده شده به کار برده اند که منتج به کاهش شدیدی در ضریب فراوانی گردید. خوشحال و همکاران از مدل ترکیبی گامبل در تجزیه و تحلیل فراوانی بارش های حداکثر حوضه کارون شمالی استفاده کردند.
در این تحقیق به جای استفاده از مقادیر حد سالانه در روش یک متغیره گامبل از مجموع بارش و داده های حد روزانه استفاده گردید. به طور کلی در طراحی پروژه های آبی که به گونه ای بر مبنای رویدادهای تصادفی است بایستی آمار هیدرولوژیکی منطقه جمع آوری شود. سپس با بکارگیری روشهای آماری داده ها را خلاصه نمود و روند حال و رفتارهای آینده وقایع طبیعی هیدرولوژیکی را پیش بینی نمود. این تحقیق به منظور بررسی تحلیلی برآمار بارندگی و تعیین دوره های بازگشت ایستگاه صفی آباد دزفول به انجام رسیده است.
.2 مواد و روش ها
این تحقیق در طی سال 1389 با استفاده از آمار داده های مرکز تحقیقات صفی آباد دزفول با طول جغرافیایی 48/24 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 32/22 شمالی و ارتفاع 147 متری از سطح دریا انجام شد. شهرستان دزفول در بخش های جلگه ایی استان خوزستان و با گستردگیی نزدیک به 4762 کیلومتر مربع که با برشمردن بخشهای روستایی آن دارای گستردگیی برابر 7844 کیلومتر مربع می باشد جای دارد. دزفول مانند بیشتر شهرهای خوزستان دارای آب و هوای گرم و شرجی میباشد و تابستانی گرم و زمستانی مدیترانهای دارد.
میانگین بارش سالانه باران 250 میلی متر و میانگین دما 3 درجه سانتیگراد در زمستان و 49 درجه سانتیگراد در تابستان میباشد. در این تحقیق از داده های بارش ماهانه و سالانه و حداکثر بارش 24 ساعته در طی دوره آماری 25 ساله به منظور تحلیل داده استفاده شده است .[2] در محاسبات مقدار بارش و تغییرات آن شامل میانگین ، انحراف معیار، ضریب تغییرات و ضریب K برای تعیین دوره های بازگشت مختلف و تعیین حداکثر بارش محتمل با استفاده از روش توزیع گامبل برای تحلیل داده استفاده شده است و در جدول - 1 - نوشته شده است.
