بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق، تحلیل اثرات فرهنگی و آموزشی- ترویجی بر مدیریت منابع آب کشاورزی از دیدگاه کارشناسان کشاورزی استان آذربایجان غربی می باشد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی از لحاظ سطح مطالعه و از لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات میدانی و اسنادی می باشد. روش تحقیق از لحاظ ماهیت، توصیفی-پیمایشی، و به لحاظ اینکه به بررسی متغیرهای مورد نظر تحقیق می پردازد توصیفی- همبستگی و ابزار تحقیق پرسشنامه می باشد.
به منظور بررسی روایی ابزار تحقیق، از نظرات اساتید راهنما و مشاور کمک گرفته شد و جهت سنجش پایایی پرسشنامه از آزمون مقدماتی استفاده شد. 25 پرسشنامه بین کارشناسان جهاد کشاورزی توزیع و میزان آلفای کرونباخ حاصل 0/83 به دست آمد. ضریب همبستگی محاسبه شده بین متغیرهای مستقل با متغیر وابسته توسط پاسخگویان کارشناس، با 99 درصد اطمینان می توان بیان کرد که بین متغیرهای مستقل مشخص شده تحت عنوان اثرات اجتماعی- فرهنگی، اثرات آموزشی- ترویجی با متغیر وابسته اهمیت مدیریت منابع آب کشاورزی دارای رابطه مثبت و معنی دار بودند.
-1 مقدمه
بخش کشاورزی به دلیل آبیاری محصولات، میزان زیادی از آب را مورد استفاده قرار می دهد. از سال 1960 به بعد میانگین جهانی میزان برداشت آب از منابع به منظور آبیاری زمین ها 60 درصد افزایش یافته است و این در حالی است که بین 20 تا 30 درصد آن تبخیر یا جاری می شود و به هدر می رود.
میزان برداشت آب در کشورهای درحال توسعه به علت نداشتن ابزار مناسب مدیریتی، دو برابر کشورهای توسعه یافته برای هر هکتار است. درحالی که میزان محصولات کشاورزی کشورهای در حال توسعه یک سوم کشورهای توسعه یافته می باشد. به علاوه، در اکثر نقاط خشک و نیمه خشک، به علت کمبود بارش های جوی، 90 درصد آب مورد نیاز برای آبیاری زمین ها از آب شیرین تأمین می گردد، در حالی که کشورهای توسعه یافته این رقم را به 40 درصد رسانده اند
به دلیل نازل بودن ریزش های جوی و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن در ایران، این کشور در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک جهان محسوب می شود. با وجود این شرایط، رشد سریع جمعیت طی دهه های گذشته به همراه گسترش شهرنشینی باعث افزایش تقاضای آب از منابع آب محدود کشور شده است. بطوریکه در حال حاضر حدود 69 درصد کل آب تجدید پذیر کشور مورد استفاده قرار می گیرد که این مقدار در قیاس با سایر کشورهای جهان، بسیار زیاد به نظر می رسد
یکی از راهکارهای توصیه شده جهت مدیریت منابع آبی کشور، پیاده ساز ی نظام بهره وری آب کشاورزی در ساختار مدیریت آب کشور می باشد. رشد فزاینده جمعیت و نیاز به غذا، استفاده پایدار از منابع آب و خاک را برای تولیدات کشاورزی ضروری می سازد. بخش کشاورزی با سهم 92 درصدی، بزرگترین مصرف کننده آب در کشور است. مدیریت کارای منابع آب نیازمند سازوکارهایی است که مداخله گری نظام مند تمامی کنشگران را میسر می سازد
کمبود آب یک مشکل جهانی رو به تزاید است. بطوریکه بعضی از صاحبنظران بحران آینده جهان را بحران آب می دانند - سلیمی و اصغری، . - 1384 کشاورزی اولین عامل اصلی در مصرف آب است، چرا که تولید مواد غذایی و سایر محصولات کشاورزی به 70 درصد از براشت آب شیرین از رودخانه ها و آبهای زیرزمینی است
محدودیت منابع آب، عدم برنامه ریزی آبیاری و استفاده نامطلوب و غیر اقتصادی از آب عامل اصلی محدود کننده توسعه کشاورزی و افزایش تولیدات غذایی در ایران است. موضوعات مختلفی در استفاده مطلوب و بهینه از منابع آب مورد بحث است. که می توان به مسأله برنامه ریزی آبیاری و بهبود مدیریت آب در مزرعه، افزایش بهره وری آب و سودمندی اقتصادی آب اشاره کرد.
کمبود آب در ایران یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیتهای اقتصادی در دهه های آینده به شمار می رود. متأسفانه در کشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ، جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است. به همین دلیل دستیابی به تعادل نسبی در خصوص عرضه و مصرف آب یک اصل اساسی و ضروری است که این مهم جز با ایجاد یک نظام جامع مدیریت آب میسر نیست. مجموعه اقداماتی که تاکنون در کشور در ارتباط با تأمین آب کشاورزی، شهری و صنعتی انجام شده استعمدتاً، در زمینه مدیریت تولید و عرضه آب بوده است و کمتر بی توجهی به مدیریت مصرف شده است
استان آذربایجان غربی به دلیل داشتن زمینهای حاصلخیز و مناطق طبیعی غنی از مهمترین مناطق کشاورزی و دامپروری ایران است. بر اساس گزارش سازمان منابع آب استان آذربایجان غربی، حجم آب برداشتی از منابع سطحی و زیرزمینی سالیانه 3/6 میلیارد متر مکعب است که 53 درصد آن از منابع آب سطحی و بقیه آن از منابع آب زیرزمینی تأمین می شود.
بررسی وضعیت مذکور بیانگر این است که استان آذربایجان غربی به لحاظ داشتن پتانسیل های بالای آب و هوایی، از مدیریت مؤثر منابع آبی برخوردار نیست. و این امر به علت حفر چاههای غیر مجاز از طرف کشاورزان، عدم مدیریت صحیح آبیاری، عدم بکارگیری شیوه های نوین آبیاری، عدم مشارکت کشاورزان در اجرای سیستم های آبیاری بصورت یکپارچه می باشد
در این مطالعه تلاش شده که ضمن تحلیل راهکارهای مدیریت منابع آب و تولید محصولات کشاورزی در استان آذربایجان غربی، به مدیریت بهره وری، مدیریت و اصلاح الگوی استفاده بهینه از منابع آب کشاورزی در سطح مزرعه، توجه گردد.
-2 مواد و روشها
تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ سطح مطالعه و از لحاظ نحوه گردآوری اطلاعات میدانی و اسنادی می باشد. مطالعه از لحاظ ماهیت، توصیفی- پیمایشی، و به لحاظ اینکه به بررسی متغیرهای مورد نظر تحقیق می پردازد توصیفی- همبستگی می باشد. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق شامل کارشناسان کشاورزی به تعداد 1200 نفر در سطح استان می باشد. حجم نمونه در این تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه های آماری تعیین شده است. افراد بطور املاًک تصادفی و متناسب با بزرگی طبقه در مقابل حجم نمونه، انتخاب شده اند. برای تعیین حجم نمونه طبق جدول کرجسی و مورگان 150 نفر برای کارشناسان تعیین شد.
-3 جمع بندی و نتیجهگیری
با توجه به نتایج در جدول شماره 1 نتایج نشان می دهند که جلوگیری از حفر بی رویه و غیر مجاز چاهها از طرف کشاورزان از نظر کارشناسان اولویت اول با ضریب تغیرات - cv= 0/293 - و جلوگیری از آبیاری بی رویه کشاورزان در سطح مزرعه با ضریب تغیرات - cv= 0/312 - و جلوگیری از روش های آبیاری سنتی در بین کشاورزان با ضریب تغیرات - cv= 0/332 - به ترتیب در اولویت های دوم و سوم قرار گرفتند.
جدول - - 1 - اولویت بندی اثرات اجتماعی- فرهنگی مؤثر در زمینه مدیریت منابع آب کشاورزی از دیدگاه کارشناسان جهاد کشاورزی
با توجه به نتایج در جدول شماره 2 نتایج نشان می دهند که شرکت در کلاسهای آموزشی- ترویجی از نظر کارشناسان اولویت اول با ضریب تغیرات - cv= 0/257 - و بازدید بهره برداران از مزارع نمونه مجهز به سیستم های نوین آبیاری با ضریب تغیرات - cv= 0/280 - و شرکتهای مجری راه اندازی سیستم های نوین آبیاری در منطقه با ضریب تغیرات 0/283 - - cv= به ترتیب در اولویت های دوم و سوم قرار گرفتند.
