بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در جوامع بشری آموزش اثربخشترین نقش را در روند توسعه یک کشور ایفا مینماید. به گونهای که آموزش و ترویج میتوانند بعنوان راهبردی جهت اعتلای مناطق روستایی و تعالی بخش کشاورزی محسوب گردند. وجود قدمت کشاورزی در ایران و ریشهدار بودن مضامین و محتوای سنتی آن توجه به علم ترویج، بکارگیری صحیح دستاوردهای نوین علمی و اشاعه نوآوریهای فنی را ضزوری و لازم مینماید تا جایی که نیل به توسعه پایدار کشاورزی مستلزم آموزش بهرهبرداران، ظرفیتسازی و ایجاد تغییر در بینش و مهارت آنهاست.
نقش بیبدیل کیفیت و ارایه خدمات ترویجی در توسعه کشاورزی و توانمندسازی روستاییان موجب گردید تا پژوهش حاضر با هدف رتبهبندی خدمات آموزشی- ترویجی کشاورزی در شهرستان دشتی در مقطع زمانی 1388-1390 با استفاده از منابع اسنادی و بهرهگیری از مدل تاکسونومی عددی و نرم افزارهای SPSS و Excel با رویکردی توصیفی- تحلیلی انجام پذیرد. نتایج حاصل از ارزیابی و رتبهبندی ارایه خدمات آموزشی- ترویجی در منطقه مورد مطالعه حاکی از آنست که توزیع ناموزون خدمات، شکاف عمیقی بین بخشهای شهرستان دشتی ایجاد نموده است.
به طوری که بخش شنبه و طسوج با 0/20 بسیار توسعهیافته و بخشهای کاکی و مرکزی به ترتیب با 0/63 و 0/64 عنوان مناطق محروم در زمینه ارایه خدمات آموزشی- ترویجی را به خود اختصاص دادهاند. بر همین اساس ارزیابی عملکرد ترویج کشاورزی شهرستان دشتی، لزوم احداث، نوسازی، تجهیز و تقویت مراکز ترویجی در دهستانهای محروم و بازنگری در نحوه ارایه خدمات را بیش از پیش آشکار میسازد.
مقدمه
امروزه در جوامع بشری آموزش اثربخشترین نقش را در روند توسعه یک کشور ایفا مینماید. آموزش را میتوان بنیان توسعه و ترویج را میتوان محور توسعه روستایی عنوان کرد. به گونهای که این امر میتواند با ایجاد ساختارهای زیربنایی و از طرق توسعه تکنولوژی، عقبماندگی بخش کشاورزی را رفع و موجبات توسعه آن را فراهم آورد. تاریخچه آموزش کشاورزی در ایران را می - توان از زمان ورود آریاییها و در دوره مادها جستجو کرد.
آنچنان که منشور زراعت در این سرزمین نشان میدهد ترویج در این خطه قدمتی طولانی دارد. تاسیس اداره کل فلاحت و پس از آن احداث مدرسه فلاحت در دوران قاجاریه خود گواه اهمیت ذاتی آموزش بویژه در بخش کشاورزی است. فرایند توسعه، در کشورهای پیشرفته صنعتی نشان میدهد که کشاورزی نقش اساسی در توسعه ملی این کشورها بعهده داشته است. به طوری که طی قرون گذشته تاکنون در فرآیند توسعه کشاورزی، ترویج کشاورزی ساز و کار اصلی تلقی شده و این نقش را در بسیاری از کشورها به نحو شایستهای انجام داده است.
ترویج کشاورزی بعنوان یکی از ابزارها و وسایل توسعه کشاورزی همواره بازوی اجرایی دولتها در فرایند توسعه کشاورزی است و همگام با سایر عوامل موجب افزایش تولیدات کشاورزی شده است - نظرزادهزارع و همکاران، - 2 :1390 تا جایی که اکثر صاحبنظران آموزش و ترویج از آن بعنوان راهبردی جهت اعتلای مناطق روستایی و تعالی بخش کشاورزی یاد نمودهاند. ترویج علاوه بر گسترش دانش مفید و عملی در زمینه کشاورزی، موجب ایجاد انگیزه و تغییر در رفتار جامعه کشاورز سنتی میگردد - Singh, 2000: 53 - و بواسطه انتقال دانش به تغییر در رفتار افراد و همچنین بهبود زندگی افراد کمک خواهد کرد . - Khan, 2005: 115 -
تا جایی که میتوان آن را فرآیند تغییر و تحول در نگرش زارعین جهت بارورشدن خلاقیت و نوآوری در آنان تعبیر کرد که با رسالت بهبود و تعالی زندگی جامعه روستایی میتواند کلید موفقیت کشاورزان در نظامهای محلی و ابزاری جهت ارتقای سطح زندگی جامعه دهقانی و بهبود ساختار دانش بومی در بخش کشاورزی محسوب گردد - زارعی، . - 2 :1391 عدم شناخت نقش ترویج و آموزش در توسعه بخش کشاورزی، عدم تبیین دقیق جایگاه ترویج کشاورزی در سطح کلان و نادیده گرفتن نقش حیاتی آموزش در توسعه بخش کشاورزی، از اهم مواردی است که پرداختن به امر ترویج را امری ضروری می-نماید. به طوری که ترویج در کشورهای توسعهیافته به عنوان ابزاری جهت بهبود زندگی توده فقیر و رسیدن به اهداف متعالی استفاده میگردد و کاربرد موثر آنها از سوی روستاییان جهت تصمیمگیری و کنش رفتار آگاهانه، نقش کلیدی در بهبود پایداری، بهرهوری نظامهای زراعی و ارتقای کیفیت زندگی روستایی ایفا مینماید.
- میرزایی و همکاران، . - 45 :1389 باید اذعان داشت وجود قدمت کشاورزی در ایران و ریشهدار بودن مضامین و محتوای سنتی آن توجه به علم ترویج، بکارگیری صحیح دستاوردهای نوین علمی و اشاعه نوآوریهای فنی را ضزوری و لازم مینماید تا جایی که نیل به توسعه پایدار کشاورزی مستلزم آموزش بهره-برداران، ظرفیتسازی و ایجاد تغییر در بینش و مهارت آنهاست. ضرورت روزافزون به کارگیری دستاوردهای نوین علمی در زمینه توسعه کشاورزی و پایداری معیشت روستایی از یک سو و نقش بیبدیل کیفیت و ارایه خدمات ترویجی در توسعه کشاورزی و توانمندسازی روستاییان از سوی دیگر موجب گردید تا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی خدمات آموزشی- ترویجی کشاورزی در شهرستان دشتی انجام پذیرد.
سابقه پژوهش
بررسی نقش مروجان دولتی و محلی در انتقال دانش و رهیافتهای جدید ترویج کشاورزی - شعبانعلیفمی و همکاران، :1386 - 379، تحلیل و انتقاد از نظام ترویج دولتی - سعدی و همکاران، - 1 :1387 ارائه مهمترین راهکارهای خدماترسانی ترویج خصوصی از دیدگاه کارشناسان ترویج - لشگرآرا و حسینی، - 89 :1387 و تبیین ارتباط متقابل بین ضریب سرمایهگذاری در تحقیقات کشاورزی و آموزش و ترویج - خاکسارآستانه و کرباسی، - 42 :1389 همچنین ارزیابی کشاورزی بعنوان راه اصلی انتقال فناوری جدید به کشاورزان - - Dung et al., 2000:1، برشمردن ارائه معلومات و مهارت لازم به کشاورزان و ارائه انگیزش مثبت نسبت به توسعه کشاورزی در کشاورزان بعنوان اهداف اساسی ترویج - Vandenbosch, 2006: 34 - از مهمترین آثار بررسی شده مرتبط با پژوهش حاضر میباشند.
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر با استفاده از منابع اسنادی و بهرهگیری از نرم افزارهای SPSS و Excel با رویکردی توصیفی- تحلیلی در شهرستان دشتی از توابع استان بوشهر در مقطع زمانی 1388-1390 انجام پذیرفته است. مدل بکار رفته در پژوهش حاضر آنالیز تاکسونومی عددی است که یکی از متداولترین روشهای تصمیمگیری برای طبقهبندیهای مختلف میباشد. واژه تاکسونومی از دو بخش تاکسی به معنی تنظیم و آرایش، و نوموس به معنای قانون تشکیل شده است . - Grove, 2003 -
نوعی فهرست سلسله مراتبی چندگانه از مقولههای موضوعی است - Retiz, 2006 - که به تمام روشهایی اطلاق میشود که موارد مشابه را از موارد غیر مشابه جدا ساخته و به صورت گروههای جداگانه عرضه میکند . این روش برای اولین بار به وسیله آدانسون1 در سال 1763 میلادی پیشنهاد شد. اما مدتها به طول انجامید تا در اوایل دهه 1950 میلادی عدهای از ریاضیدانان لهستانی اهمیت این روش را دریافته و به بسط و گسترش این نظریه پرداختند.
سپس در سال 1968 نیز به وسیله پرفسور هلوینگٍ از مدرسه عالی اقتصاد روکلاَ به عنوان وسیلهای برای طبقه بندی توسعه یافتگی مناطق در یونسکو - سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد - مطرح شد - کلانتری، - 1391 بطور کلی آنالیز تاکسونومی عددی یک روش عالی درجه بندی، طبقه بندی و مقایسه فعالیتهای مختلف با توجه به درجه بهرهمندی و برخورداری آن فعالیتها از شاخصهای مورد بررسی میباشد. بر اساس این روش، درجه توسعه یافتگی بین صفر و یک بوده و هر چه درجه به دست آمده برای منطقهای به صفر نزدیکتر باشد، نشان دهنده میزان توسعه یافتگی بالاتر است.
از آنجا که به کارگیری معیارها و روشهای کمی جهت سطح بندی از سویی منجر به شناخت میزان نابرابری نقاط و از سوی دیگر معیاری جهت تلاش در راستای کاهش و رفع نابرابریهای موجود میان آنها محسوب میگردد، لذا با استفاده از تکنیک تاکسونومی عددی بعنوان یکی از تکنیکهای تصمیم گیری چندمتغیره برای ارزیابی و رتبه بندی، این پژوهش بر آن است تا با استفاده از مدل مذکور به رتبهبندی خدمات آموزشی- ترویجی کشاورزی در شهرستان دشتی بپردازد.
