بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه مشاهده تاثیرات نامطلوب کشاورزي متداول در سطح جهان، نیاز فوري به توسعه تکنیکهاي کشاورزي را که ازنظر محیطی تولیدي، اقتصادي-اجتماعی پایدار باشند، مورد تأکید قرار داده است. در این راستا کشاورزي ارگانیک به عنوان یکی از مهمترین سیستم هاي کشاورزي جایگزین براي تولیدات مواد غذایی سالم و بدون هر گونه مواد شیمیایی مورد توجه قرار گرفته است. هدف این مقاله زمینه یابی امکان توسعه کشاورزي ارگانیک از دیدگاه کارشنان کشاورزي است. روش کار به صورت میدانی بوده و اطلاعات از طریق پرسش نامه از 160 نفر از کارشناسان سازمان جهاد کشاورزي استان اردبیل جمع آوري گردیده است. روش مورد استفاده در این تحقیق، تحلیلی و تبیینی است. ابزار گردآوري دادهها پرسش نامه اي محقق ساخته بوده که ضریب پایایی آن 0/94 برآورد شده است.
جامعه آماري تحقیق کارشناسان سازمان جهاد کشاورزي استان اردبیل است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون آماري اسپیرمن و رگرسیون چند متغیره و از طریق نرم افزار SPSS انجام پذیرفت. متغیرهاي مستقل این تحقیق عبارتند از عوامل آموزشی، اقتصادي، فنی، مدیریتی، اجتماعی، روانشناختی و سیاست گزاريها در استفاده از کشاورزي ارگانیک و متغیر وابسته آن بررسی زمینههاي امکان توسعه کشاورزي ارگانیک میباشد. در بخش توصیفی دادهها از آماره میانگین و واریانس و در بخش یافته هاي استنباطی از آمارههاي تحلیل همبستگی - ضریب همبستگی پیرسون - و رگرسیون چند متغیره بهره گرفته شده است از جمله نتایج پژوهش میتوان به رابطه معنی دار بین متغیرهاي عوامل آموزشی و اقتصادي با امکان کاربرد کشاورزي ارگانیک اشاره کرد.
کلیدواژهها: توسعه کشاورزي، کشاورزي ارگانیک، توسعه روستایی، کشاورزي پایدار، استان اردبیل.
-1مقدمه
فرسایش خاکها، تخریب جنگل ها و مراتع، نابودي موجودات ریز و مفید خاك، تهدید زندگی آبزیان در اثر مصرف سموم و کودهاي شیمیایی، پیامدهاي نامطلوب رهیافت انتقال فن آوري است. از سوي دیگر در پاسخ به چالشهاي یاد شده دیدگاهی جدیدي در ارتباط با بهره برداري صحیح، مناسب و پایدار از منابع پایه شکل گرفته است. مبانی چنین دیدگاهی متکی بر اصول حفاظت محیط زیست، درك روابط پیچیده بیولوژیکی و بهره گیري از فن آوریهاي مناسب و هماهنگ با ویژگیهاي جوامع مربوط می باشد - عربیون و همکاران، . - 18 :1388در این ارتباط می توان گفت بر اساس آمار توسعه برنامه ملل متحد - 19 - ، بیش از 90 درصد گیاهان اصیل در 25منطقه بسیار متنوع جهان از بین رفته اند.
تخریب زیستگاهها و استفاده بیش از حد از منابع، باعث کاهش زمینهاي حاصل خیز و از بین رفتن حوزه هاي شیلاتی شده است. سطح آبهاي زیرزمینی در بسیاري از نقاط جهان در حال کاهش است. مصرف سوختهاي فسیلی از سال 1950 پنج برابر، مصرف آب آشامیدنی از سال 1960 دو برابر، صید دریایی 4 برابر، و مصرف چوب براي صنعت سوخت خانگی 40 درصد بیش از 25 سال قبل است. به نقل از نصیري - - 1379 بیابان در طول 50 سال گذشته با 150 کیلومتر پیش روي، حدود 650000 کیلومتر مربع از مراتع و اراضی کشاورزي را بلعیده است - ایروانی و همکاران، . - 35-36 :1385 هم چنین ابعاد تخریب منابع طبیعی و کشاورزي در کشورهاي در حال رشد به مراتب شدیدتر از کشورهاي صنعتی گزارش شده است.
بر مبناي مطالعات صورت گرفته توسط افرادي مانند کرمی و حیاتی، کوچکی، شکوري و فطرس می توان نتیجه گرفت که دراکثر موارد، تغییري در جهت بهبود وضعیت کشاورزي و رفع بحرانهاي زیست محیطی بوجود نیĤمده است - شاه ولی، مشفق،. - 26 :1384 علاوه بر این، بخش کشاورزي ایران نیز به دلایلی از بیش مصرفی و مصرف نامناسب نهاده هاي بیرونی و نیز بهره برداري ناپایدار از منابع مولد کشاورزي، متاثر می باشد. بررسی وضعیت موجود بخش کشاورزي کشور به روشنی بیانگر این است که نظام هاي کشاورزي به کار گرفته شده در بیشتر کشورهاي جهان سوم از جمله ایران، بر الگوي کشاورزي غرب مبتنی است که به شدت بر بکارگیري نهاده هاي بیرونی تاکید دارد.
جالب توجه است که در کشورهاي توسعه یافته در طی گذشته آگاهی فزآینده اي نسبت به نامناسب بودن کشاورزي متعارف پدید آمده است و کوشش فراوانی در زمینه هاي تحقیقاتی و ترویجی و سیاستگذاري کشاورزي براي دستیابی به یک نظام پایدار در کشاورزي صورت گرفته است. اما در کشورهاي جهان سوم نه تنها برنامه اي در جهت فاصله گرفتن از کشاورزي متعارف مشاهده نمی شود بلکه آمارهاي موجود روندي را نشان می دهد که در جهت تخریب محیط زیست یک حرکت فزآینده را دارند. - عربیون و همکاران، - 19-20 :1388 بنابر این برنامه ریزي، براي دستیابی به هدف افزایش تولیدات محصولات کشاورزي باید در ارتباط با سایر هدفهاي بخش نظیر حفاظت از منابع طبیعی، توسعه پایدار و امنیت غذایی جامعه انجام گیرد.
از جمله اهدافی که در کشاورزي پایدار دنبال می گردد میتوان از حفاظت منابع طبیعی یا بهبود آن، حفاظت محیط زیست، افزایش سود، حفظ انرژي، افزایش باروري، بهبود کیفیت غذا و بهبود ساختار اجتماعی-اقتصادي مزارع و جوامع روستایی اشاره کرد - مقصودي و همکاران، - 6 :1386 با این اوصاف نظام پایدار کشاورزي با هدف مشکلات فوق الذکر در شرایطی برقرار می شود که در فعالیتهاي کشاورزي مواردي نظیر بهره وري حیوانی و گیاهی، کیفیت و سلامت محیط زیست و پویایی اقتصادي و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد - حسینی و همکاران،. - 92 :1386 چونکه بر طبق اصل کشاورزي پایدار، فرانسیس بیان می کند که پایداري کشاورزي فلسفه اي است که اساس آن بر پایه اهداف انسانی و شناخت اثرات دراز مدت فعالیتهاي بشر بر روي محیط قرار دارد.
این فلسفه براي هدایت منطقی فعالیت هاي بشر به سمت به کار گیري تجربیات و آخرین یافته هاي علمی براي ایجاد هماهنگی، حفظ منابع و نظام هاي معقول زراعتی صورت می گیرد. این نظامها تخریب محیطی را کاهش داده، بهره وري را حفظ کرده، به ارتقاء کارایی در کوتاه مدت و بلند مدت کمک کرده و درنهایت باعث بالا رفتن کیفیت زندگی میشود. - کرمی، . - 1374 افزون بر این، بر اساس فلسفه کشاورزي پایدار، نظام هاي کشاورزي عدالت خواه و حافظ منابع طبیعی ایجاد شد. چنین نظام هایی آلودگی محیط زیست را کاهش می دهند، بهره وري کشاورزي را حفظ می کنند، توانایی اقتصادي را در کوتاه مدت و بلند مدت بهبود می بخشند پایداري جوامع روستایی و کیفیت زندگی را حفظ می کننند - حسن شاهی و همکاران، - 136 : 1388
با عنایت به موارد فوق الذکر امروزه مشاهده تاثیرات نامطلوب کشاورزي متداول در سطح جهان، نیاز فوري به توسعه تکنیکهاي کشاورزي که ازنظر محیطی تولیدي، اقتصادي-اجتماعی پایدار باشند، را مورد تاکید قرار داده است.در این راستا کشاورزي ارگانیک به عنوان یکی از مهمترین سیستمهاي کشاورزي جایگزین براي تولیدات مواد غذایی سالم و بدون هر گونه مواد شیمیایی مورد توجه قرار گرفته است - ملک سعیدي و همکاران، . - 82 :1388در این ارتباط، سازمان هاي مرتبط بین المللی نظیر فائو، سازمان تجارت جهانی و دیگر سازمانهاي بین المللی در دهه هاي اخیر اکیدا بر لزوم حرکت کشاورزي در جهت توسعه پایدار مبادرت می ورزند، یک اصل مهم در توسعه پایدار، کشاورزي پایدار است که سلامت و تداوم تولیدات کشاورزي تا حد زیادي حفظ و ارتقاي محیط زیست به آن مربوط می شود.
به طوري که اخیرا از کشاورزي پایدار به عنوان تنها راه حل دراز مدت در جهت کشاورزي نام برده شده است - کریمی، - 1380 چونکه کشاورزي پایدار با توجه به ملاحظات زیست محیطی1 در سال 1981 میلادي به عنوان خط مشی توسعه براي کشاورزي پیشنهاد شد. با شروع قرن بیستم، مفاهیم کل گرایی در مقابل فردگرایی شکل گرفت. ظهور افکار کل گرایی که در آن به نظام هاي طبیعی به عنوان یک الگو می نگرد و بر نقش کشاورزي در توسعه آن تاکید دارد به گسترش مفاهیمی منجر شد که امروزه آن را کشاورزي جایگزین2 می نامند و به موازات کشاورزي صنعتی گسترش یافت. - کوچکی، - 54-55 :1376ایران نیز از مصرف سموم و آفت کش ها مستثنی نبوده به گونه اي که مصرف آفت کش ها و سایر مواد شیمایی در بخش کشاورزي رشد چشمگیري داشته است. آمار موجود نشان می دهد بیش از 4/1 میلیون تن از انواع مواد شیمیایی در سال زراعی 1383-84 بین کشاورزان توزیع شده است. - بابا اکبري ساري، - 1385 این میزان نسبت به سالهاي قبل رشد چشمگیري داشته است و عدم مصرف بهینه سموم و آفت کش ها، اثرات زیانباري را بر جاي
