بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت تخصیص بودجه در سازمانها، استفاده از الگوهای برنامهریزی ریاضی در تخصیص بهینه بودجه نقش بسزایی دارند. در این میان الگوی برنامهریزی آرمانی یک روش قوی و کارآمد در برنامهریزی، تخصیص منابع و تصمیمگیری در مورد چندین هدف است. پژوهش حاضر به دنبال بهکارگیری الگوی برنامهریزی آرمانی جهت تخصیص بهینه بودجه عمرانی در شهرداری اصفهان است و ازنظر هدف کاربردی،ازنظر ماهیت و روش توصیفیBتحلیلی. جامعه آماری در این پژوهش شامل بودجه عمرانی شهرداری و کارمندان شهرداری است و در آن از بودجه شهرداری طی سالهای 1390 تا 1393و کارمندان بخش برنامه و بودجه ومدیران و معاونین بخشهای مختلف به عنوان نمونه استفاده شدهاند و اهداف مطرح در طرح استراتژی توسعه شهری - - CDS بهعنوان اهداف مدل و ردیفهای اصلی مربوط به بودجه عمرانی بهعنوان متغیرهای تصمیم مطرح در الگو در نظر گرفتهشدهاند که در این پژوهش به همه اهداف در مدل وزن یکسان داده شده و ضرایب فنی برای متغیرهای تصمیم با استفاده از پرسشنامه بهدستآمدهاند.
بهطورکلی دودسته محدودیت در این پژوهش درنظر گرفتهشدهاند که عبارتاند از:سه محدودیت آرمانی و دو محدودیت سیستمی شامل قید مثبت بودن متغیرهاو برابر بودن مجموع متغیرهای تصمیم با کل بودجه در سال موردنظر. در پایان از نرمافزار لینگو جهت حل الگو استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشاندهنده آن است که تخصیص بودجه شهرداری در جهت تحقق اهداف CDS بهینه نبوده است و برای تحقق هر چه بیشتر این اهداف باید جهتگیری تخصیص بودجه به سمت متغیر تصمیم اول که همان برنامهریزی و توسعه شهری است باشد.
واژگان کلیدی: تخصیص منابع4، بهینه یابی5، برنامهریزی آرمانی6، بودجه عمرانی7،استراتژی توسعه شهری.8
-1 مقدمه
امروزه گسترش شهرنشینی و مسائل و مشکلات خاص زندگی شهری، بیشازپیش ضرورت توجه همهجانبه به راهبردهای سودمند برای بهینهسازی تصمیمات گوناگون را لازم ساخته است. با پیچیدهتر شدن شهرها، مدیریت سازمانیافته آنها برای تحقق اهداف برنامههای رشد و توسعه شهری، حل مسائل زیستمحیطی، کاهش بینظمی و غیره موردنیاز است. شهرها بدون وجود نظام مدیریت شهری یکپارچه، که ضمن انجام برنامهریزیهای لازم برای رشد و توسعه آینده شهر به مقابله با مسائل و مشکلات کنونی آنها بپردازد، بیسامان میگردند. ازاین رو وجود یکنهاد برای اداره شهرها غیرقابلاجتناب است و شهرداریها ازجمله نهادهای غیردولتی عمومی برای اداره شهرها محسوب میشوند که در قانون شهرداریها تمام موارد مربوط به تشکیل و اداره آنها بیانشده است.
به عبارتی شهرداری مؤسسهای عمومی و غیردولتی است که در حدود وظایف و تکالیف محوله از سوی قانونگذار در چارچوب شهر فعالیت میکند. این سازمان مکلف به ارائه خدمات شهری و رفاهی در محدوده تعیینشده است و با توجه به بودجه و برنامههای مصوب و قوانین و مقررات موضوع، زیر نظر شورای شهر با هماهنگی و راهنمایی وزارت کشور اداره امور مربوط به شهر را به عهده خواهد داشت - بهرامی،. - 18:1387طرحهای توسعه شهری برای اداره شهرها به وجود آمدهاند و استراتژی توسعه شهری یکی از این طرحهاست که اکثر شهرها بر اساس آن اداره میشوند . بانک جهانی علت برتری این طرح نسبت به سایر طرحهای توسعه شهری را در این میداند که به دنبال ایجاد شهرهایی است که قابل زندگی، بانکپذیر و رقابتپذیر باشند و بهخوبی حکمرانی شوند.
به شهرهایی که این ویژگیها را دارا باشند، شهرهای پایدار گفته میشود. تمام فرایندهای این استراتژی، به دنبال تهیه چشمانداز اشتراکی و برنامهای اجرایی هستند که سه هدف عمده را دنبال میکنند:بهبود مدیریت و حکمرانی شهری، افزایش سرمایهگذاری و کاهش مستمر و دائمی فقر.شناسایی و شناخت پدیدههای شهری و ویژگیهای آنها، شرط لازم و ضروری برای مدیریت مؤثر در مورد آنها است. ازجمله مسائل مرتبط در اداره امور شهرها، مسئله بودجهبندی است. با توجه به اینکه بودجه مهمترین سند مالی هر سازمانی است معمولاً برنامه سالانه مربوط به درآمدها و هزینهها و مسیر دستیابی به اهداف سازمانها را مشخص میکند، شهرداریها بدون مدیریت بهینه بودجه و درآمدهای گوناگون نمیتوانند به مدیریت مؤثر شهرها بپردازند.
ازاینرو پرداختن به مسائل و پدیدههایی چون تخصیص بهینه بودجه، مدیریت درآمدها و هزینههای مرتبط اجتنابناپذیر است.از طرفی با توجه به محتمل بودن کسری در بودجه شهرداریها توجه به خواستههای شهروندان میتواند تااندازهای مخارج را به سمت مطلوب سوق دهد - اکبری و همکاران،. - 1389بودجه شهرداری باید بر اساس برنامهها، وظایف، فعالیتهای مختلف و هزینه هر یک از آنها تنظیم گردد. بودجه در شهرداری بر اساس وظیفه به چندطبقه تقسیم میشود که سهطبقه اصلی آن شامل خدمات اداری، خدمات شهری و عمران شهری است که در قالب بودجهی شهرداری تنظیم میشوند. هزینهها در شهرداریها به سهطبقهی، هزینههای جاری و هزینههای عمرانی و سایر پرداختها تقسیم میشوند، که برای هر یک از این طبقات، بودجهای در نظر گرفته میشود.
منظور از بودجه عمرانی، میزان اعتباراتی است که در بودجه هرسال بهمنظور اجرا و راهاندازی طرحها و پروژههای عمرانی و توسعه سطح خدمات شهرداری در نظر گرفته میشود. میزان قابلتوجهی از سرمایهگذاری شهرداریها را اعتبارات عمرانی تشکیل میدهند و ازآنجاییکه تصمیمگیری در مورد میزان سرمایهگذاری و تخصیص اعتبارات عمرانی به طرحها و پروژههای موجود بر عهده شهرداریها است، ارتقای روشهای تصمیمگیری در مورد اعتبارات باعث افزایش کارایی تخصیص بودجه و رفاه شهروندان میگردد.مدیران سازمانها جهت تخصیص منابع سازمانی با اهداف و مسائل پیچیدهای مواجه هستند بهطوریکه برنامهریزی برای استفاده بهینه از منابع و امکانات کمیاب امری ضروری و اجتنابناپذیر است. مهمترین مسئله اکثر طرحهای عمرانی شهرداریها طولانی شدن مدت اجرای طرحها و چند برابر شدن هزینه تکمیل طرحها نسبت به برآوردهای اولیه است.
افزایش هزینه تمامشده طرحهای عمرانی نشاندهنده آن است که ظرفیتهای جدید، متناسب با بودجه عمرانی برآورد شده به وجود نمیآیند. ازاینرو برای اجرای مطلوبتر طرحهای عمرانی شهرداری باید تمهیداتی چون ساماندهی منابع در دسترس، قراردادها و هزینهها و همچنین برنامهریزی بهینه منابع و کنترل پروژهها فراهم نمود. یکی از تکنیکهای مؤثر و کارآمد برای برنامهریزی و تخصیص منابع، برنامهریزی آرمانی است - خلیلی عراقی و یداللهی فارسی،. - 1381 الگوی برنامهریزی آرمانی یک الگوی ریاضی چند هدفی است که امکان دستیابی به اهداف متعدد را بهصورت همزمان امکانپذیر میکند و با اجرای الگوی مذکور میتوان بین کل بودجه عمرانی شهرداری و نیازهای مالی طرحها - توازن مالی طرحهای عمرانی - تعادل ایجاد کرد.اهداف مطرح در این پژوهش عبارتاند از ارائه الگویی علمی جهت تصمیمگیری و تخصیص اعتبارات عمرانی، شناسایی بخشهای غیر اولویتدار در خصوص تخصیص بودجه عمرانی،شناسایی مهمترین
