بخشی از مقاله
چکیده
بودجه ریزی در سازمانهای پروژه محور را نمیتوان از محیطی که در آن فعالیت میکنند یا از اقتصاد و محیط سیاسی عمومی مجزا کرد. بنابراین، مفهوم بودجهریزی و مدیریت عملکرد برای سازمانهای پروژه محور نیازمند ملاحظه عوامل خاص همچون کنترل دولتی، پاسخگویی اجتماعی و تأمین وجه از طریق مالیاتهاست. یافتههای حاصل از تحقیقات پیشین نشان میدهد که با مطالعه تحقیقات و مقالات مرتبط، مدلهایی که بهصورت جامع معیارهایی ازجمله مطلوبیت پروژه، بازارپسندی، کیفیت عملکرد و ترجیحات خبرگان که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند، را مدنظر قرار ندادهاند.
لذا پژوهش حاضر در حوزه مدلهای کمی جهت بهینهسازی توزیع و تخصیص بودجه به پروژههای عمرانی در سال 1396 انجام شدهاست و از منظر هدف از نوع کاربردی است و کلیه معیارهای ذکرشده قبل را در نظر میگیرد.
جامعه-آماری پژوهش حاضر متشکل از منتخبی از متخصصان و صاحبنظران دانشگاه شیراز میباشد. بر این اساس یک مدل ریاضی جهت توزیع و تخصیص بودجه به پروژههای عمرانی با هدف حداکثر نمودن مطلوبیت پروژه، بازارپسندی پروژه، ترجیحات خبرگان و کیفیت عملکرد پروژه ارائهشده است. در ادامه، جهت حل مدل از روش معیار جامع به دلیل چندهدفه بودن مسئله و همچنین برای تجزیهوتحلیل اطلاعات از نرمافزار گمز، استفاده شده است. نتایج حاصل از اجرای مدل شامل دودسته از اطلاعات است:
.1 مقدمه
بودجه ابزار فرایند سیاسی در دستیابی به توافق درباره اهداف و تخصیص منابع در بین اولویتهای گوناگون بوده و سیستمی برای کنترل مخارج فراهم میآورد. بودجه بهعنوان بیان مالی عملیات دولت مهمترین سند دولتی است که دستگاههای اجرایی را در دستیابی به اهداف سند چشمانداز و برنامهای توسعه کشور و انجام دادن اثربخش وظایف خود یاری میرساند. نظام بودجهریزی عملیاتی با هدف نتیجهمحوری این سند مالی تلاش میکند تا با پیوند اعتبارات بودجه-ای به نتایج اقدامات دولت به اهداف صرفهجویی، شفافیت، کارایی و اثربخشی بودجه دست یابد .
بودجه نمایانگر همه-ی برنامهها و فعالیتهای دولت بوده و نقش بسیار مهم و حیاتی در توسعهی اقتصاد ملی ایفا می کند. با توسعهی وظایف دولت و افزایش سریع هزینههای دولتی و پیوند آن با وضعیت عمومی اقتصاد کشور، کنترل مخارج اهمیت خود را از دست داد و نیاز به بهبود در سیستمهای برنامهریزی، کنترل و مدیریت منابع بخش عمومی مطرح شد تا تصمیمگیرندگان را قادر سازد دید وسیعتری پیداکرده و اطلاعات وسیعی در مورد نتایج عملکردها و هزینههای اجرای فعالیتها داشته باشند. این موضوع موجب توجه دولتها به اقتصادی بودن، کارایی و اثربخشی منابع دولت به عبارتی مدیریت مالی دولت شد. برقراری این شرایط نیازمند بهبود روشهای بودجهبندی کنونی می باشد
امروزه سازمانها عهدهدار رسیدگی همزمان به پروژههای گوناگون در مکانهای مختلف هستند؛ پروژهها نیز بر اساس تعداد فعالیتهایشان به میزان مختلفی از منابع در دورههای زمانی مختلف نیازمندند .با توجه به منابع محدود سازمان، اگر مدیر به مسئله اختصاص منبع به نحوی موفقیتآمیز نپردازد، آن سازمان موفق نخواهد بود .لذا ضروری است برای موفقیت سازمان از روشهای مناسب برای تخصیص بهینه بودجه بهره برده شود .ابزارهای سنتی برنامهریزی یعنی PERT/CPM برنامهریزیها را تحت شرایط منابع نامحدود انجام میدهند، اما این سیستمهای سنتی در شرایط متغیر محیط کنونی و محدودیت منابع پاسخگوی نیاز سازمانها نیستند و برنامهریزی باید با روشهای ریاضی و بهصورت سیستماتیک انجام پذیرد
بودجهبندی را فرایند تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود میدانند. مجموع کوششهایی که صرف تدوین بودجه و تخصیص منابع میشود، بهمنظور حداکثر استفاده از منابعی است که معمولاً در حد کفایت نبوده و به اصطلاح اقتصادی کمیاب هستند؛ بنابراین در راه رسیدن به اهداف مطلوب ضرورت دارد به نحوی از هر یک از منابع محدود استفاده گردد که در تبدیل کل منابع به پول بتوان گفت با حداقل هزینه، حداکثر استفاده بهعملآمده است .[4] بودجه هدفها و راهبردها را بهصورت عبارتهای مالی درآورده و راه اجرای برنامه و کنترل پیشرفت آنها را مشخص مینماید. سازمانها به سه دلیل عمده به بودجهبندی نیازمندند که عبارتند از:
-1 نشان دادن مفهوم مالی برنامهها
-2 شناساندن منابع موردنیاز اجرای برنامهها
-3 به دست آوردن معیارهای سنجش، نظارت و کنترل نتیجهها در مقایسه با برنامهها
هدف از این مطالعه، طراحی یک مدل کمی جهت بهینهسازی توزیع و تخصیص بودجه به پروژههای عمرانی در سازمانهای پروژه محور است در راستای رسیدن به این هدف، از رویکرد برنامهریزی چندهدفه بهره برده شده است. بنابراین پس از بیان ضرورت انجام تحقیق در بخش اول، پیشینه تحقیق در بخش دوم ارائه گردیده است. در بخش سوم به تبیین مدل ریاضی پیشنهادی برای تخصیص بهینه بودجه به پروژههای عمرانی پرداختهشده است. پس از ارائه نتایج حاصل از اجرای مدل در بخش چهارم، درنهایت در بخش آخر به تبیین نتایج حاصل از انجام مدل پیشنهادی در این پژوهش پرداختهشده است.
.2پیشینه تحقیق
بر طبق مطالعات انجامگرفته به این مطلب پی میبریم که انسان در ادوار گذشته تاریخ، با تکیه بر کار و کوشش خود و با کمک گرفتن از ابزار و روشهای در دسترس، در تلاش برای تأمین نیازهای طبیعی و ضروری خویش، از شیوههای بسیار ابتدایی نیز، برای نگهداشتن حساب هزینه و درآمد و موازنه اقلام مربوط به دخلوخرج روزانه خود بهره میبرده است که بهتدریج روشهای سنتی جای خود را به شیوههای مدرن بودجهریزی داده است. تاریخچه بودجهریزی بر مبنای عملکرد به اواخر دهه 1950 ، یعنی زمانی که ارتش امریکا از این نوع بودجهریزی استفاده مینمود، برمیگردد .در دهه 1960 کانادا نیز نظام بودجهریزی بر مبنای عملکرد را آغاز نمود؛ در این دهه توجه بیشتر معطوف به مرتبط ساختن مخارج با نتایج و محصولات بود. دولت کانادا در دهه 1970 ارزیابی برنامهها و اثربخشی آنها را در دستور کار خود قرارداد .کشورهای دیگری در دهه 1990 و بعد آن به این نوع بودجهریزی روی آوردند.
از مهمترین مدلهایی که در زمینه بودجهریزی عمومی در ایران مطرحشده مدل آذر در سال 1374است؛ ایشان مدلی ریاضی برای تخصیص بودجه در سازمانهای دولتی ارائه نمود، بطوریکه مدل ریاضی برنامهریزی هزینه در جامعه تحقیق یک مدل آرمانی است .همچنین برای بالا بردن اعتبار نتایج مدل از منطق فازی برای اندازهگیری" ابهام و نادقیقی "دادههای هزینه استفادهشده است.مطالعات وی نشان داد، طراحی مدل ریاضی بودجه بهشدت تحت تأثیر عواملی چون افق بودجهریزی، ساختار بودجه و انتظارات مدیریت و تصمیم گیران است
سهرابی نژاد و درجزی - - 1393 در مقالهای در خصوص برنامهریزی تخصیص منابع مالی به پروژه های عمرانی از متدولوژی سیستمهای نرم باهدف تخصیص منابع مالی به پروژههای عمرانی استفاده نمودند.[7] تحقیقاتی بهمنظور شناسایی عوامل مؤثر بر استقرار قانون بودجه عملیاتی در سازمان های دولتی توسط طاهر پور کلانتری و همکاران - 1390 - بررسی گردید. [8] از سوی دیگر پژوهشی توسط حضوری و همکاران - 1389 - در رابطه با شناسایی الزامات استقرار بودجه ریزی عملیاتی در دانشگاههای علوم پزشکی کشور ارائه گردید
همچنین تحقیقی توسط عالم تبریز و همکاران - 1389 - بهمنظور بهینهسازی تخصیص اعتبارات بودجه بر اساس اولویتها و محدودیتهای فصول مختلف بودجه استان قم صورت گرفت.[10] پژوهشی توسط نالدیا و همکاران - 2016 - 1 تحت عنوان ماکسیمین معافیت سودمندی در تخصیص بودجه پروژه انجام گردید.[11] زامفیرسکو2 و همکاران - 2013 - به مسئلهی تخصیص بودجه به برنامههای مختلف در دورههای زمانی مختلف پرداختند.
] پژوهشی توسط حسن3 و همکاران - 2013 - تحت عنوان ارائه یک مدل برنامه-ریزی آرمانی لکسیکوگرافیک4 برای تخصیص بودجه کتابخانه در دانشگاه کبانگسان5 کشور مالزی، صورت گرفت.[13] دن دن و دیسموند - 2013 - 6 مدلی در ارتباط با تخصیص بودجه دانشگاه اووری7 در ایالت ایمو8 با استفاده از الگوی برنامهریزی آرمانی وزنی طراحی نمود.
