بخشی از مقاله
چکیده
این جستار که از منظر ادبیات تطبیقی آمریکایی و به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است بر این پرسشها مبتنی است که مولفههای فکری و محتوایی اشعار پروین اعتصامی و گلرخسار صفی آوا چه شباهتها و تفاوتهایی با یکدیگر دارند؟ در اشعار پروین عشق الهی نمود بسیار یافته است. نگاه خیرخواهانهی پروین به زنان،در قالب ترغیب به علم و هنرآموزی، خردورزی، تهذیب نفس و رعایت حیا،عفت و تقوی است.
مادر در اشعار او مظهر از خودگذشتگی و دوراندیشی است.حمایت از ستمدیدگان، سالخوردگان، یتیمان، آراستن وجود به علم و ادب، جهل ستیزی، نیز از مشخصههای فکری پروین است. در اشعار گلرخسار به خردستایی، جهل ستیزی، مرگاندیشی و باور به قضا و قدر اشاره شده است. آنچه شعر او را از پروین متمایز میکند اشعار وطنی است.
عدم استقلال، سلطه شوروی - سابق - بر تاجیکستان و مهمتر از همه، جدایی از وطن معنوی و فرهنگی یعنی ایران از دلایل مهم توجه گلرخسار به مفهوم وطن است. بنابراین او-نسبت به پروین- دید واقعگرایانهتری به مسائل و رویدادهای اجتماعی و سیاسی وطن دارد. اهتمام او به مسائل زنان : رنج زنان کارگر و اندوه مادران داغدیده، مصائب زنان سرپرست خانواده نیز از همین واقعیتها سرچشمه میگیرد. بسامد عشق زمینی در اشعار او بیشتر است.
1. مقدمه
تاجیکها از کهنترین نژادهای آریایی هستند که زبان آنها فارسی است. خراسان بزرگ و ماوراء النهر یا فرارود، از نظر فرهنگی، حوزههای برجسته زبان و ادبیات فارسی به شمار میآیند. ذبیح االله صفا در مورد گسترش زبان فارسی و زبان دری این گونه میگوید : »در این نکته اکنون بحثی نیست که در دورههای اسلامی هنگامی که سخن از زبان فارسی یا دری میرود، مراد زبان مردم خراسان و فرارود است و این حقیقت را شواهد مختلفی ثابت میکند
روابط ایران و تاجیکستان به خاطر خاستگاه مشترک هویت - نژاد، زبان، تاریخ، فرهنگ - از اهمیت زیادی برخوردار است و گاه روابط تجاری و مادی بین دو کشورتحت الشعاع روابط غیرمادی قرار میگیرد و از آن متاثر میشود:» مناسبات ایران و تاجیکستان صرف نظر از ابعاد عمل گرایانه و منافع محور در روابط میان دولتها، از عوامل دیگری در قالب عوامل غیرمادی و به طورخلاصه فرهنگی و تمدنی متاثر است که در تحلیل و تبیین مناسبات دو کشور از اهمیت یکسان و چه بسا بالاتری در مقایسه با عوامل اول برخوردار است
بنابراین ایران و تاجیکستان به علت اشتراکات فرآوان فرهنگی از جمله، نقش بسیار پررنگ و موثر زبان فارسی به عنوان مهمترین مولفهی فرهنگی و نیز رخدادهایی که در تاریخ دو کشور به وقوع پیوسته است و همچنین تعاملات فرهنگی در حوزههای مختلف به خصوص در حوزه تفکر و اندیشه، تاثیرات متقابل فرآوانی بر فرهنگ یکدیگرگذاشتهاند، به گونهای که در حوزههای مختلف ادبی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی و ... ظرفیتهاو قابلیتهای درخورتوجهی برای پژوهش وجود دارد.
برای آشنایی با بخشی ازاثرپذیریهای ناشی از تعاملات فرهنگی در این گستره جغرافیایی زبان فارسی، در پژوهش حاضر، دیدگاهها، نگرشها و طرز تلقی دو شاعر پارسیگوی معاصر از دو کشور را با هم مقایسه خواهیم کرد.
.1 . 1 بیان مسئله
یکی از موضوعات پژوهشی مرتبط با حوزه تعاملات فرهنگی دو کشور، بررسی تطبیقی آثار ادبیای است که به خصوص در دوران اخیر پدید آمده است. از اینرو در این پژوهش قصد بر این است ضمن معرفی اجمالی مبانی اندیشگی پروین اعتصامی و گلرخسار صفی آوا، دیدگاهشان نسبت به زنان و مسائل مرتبط با آنان و همچنین مسائل فرهنگی و اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعهشان بررسی شود.
در این تحقیق با توجه به موقعیت زمانی و مکانی و روند تغییرات و تحولاتی که در حوزههای مختلف و در عصر و زمان و جغرافیای دو کشور به وقوع پیوسته است سعی خواهیم کرد دیدگاههای مشترک و نیز تفاوتهای موجود در شیوهی تفکر این دو شاعر پارسیگوی را مورد مطالعه قرار دهیم. اصلیترین سوالاتی که در پی یافتن پاسخشان هستیم به شرح زیر است:
-1مهمترین مولفههای فکری هر دو شاعر کدام است؟ -2وجوه افتراق و اشتراک فکری آنها چیست؟
2 . 1 .پیشینه پژوهش:
درباره پروین اعتصامی، پژوهشهای متعددی صورت گرفته از جمله یوسفی - - 1392 بیشتر به مناظرههای پروین اشاره است و ابداع او در مضمون و انتخاب طرفین مناظره را از مظاهر درخشان هنر پروین میداند.
در مقالهی »زنی مردانه در قلمرو شعر و عرفان« به شیوه شاعری و قالبهای فکری، بیانی و زبانی پروین پرداخته است. باباچاهی - - 1386 ضمن اشاره به سنت شعر مونث فارسی از گذشته تاکنون، به جریانهای فکری شعر معاصر از جمله شعر پروین اشاره کرده است.
شاه حسینی - - 1374 مبحثی را به تبیین جایگاه پروین و اشعار او اختصاص داده است. درباره گلرخسار آثار معدودی نوشته شده است: شکورزاده - 1376 - مباحثی را در خصوص شاعران معاصر تاجیکستان از جمله گلرخسار صفی آوا و اشعار ذکر کرده است. رمضانی پا-چی - - 1390 مبحثی را به ذکر احوال و اشعار گلرخسار اختصاص داده است.
شریفی - - 1390 شرحی بر سیر زندگی گلرخسار و رویدادهای زندگی او دارد.
با این همه پژوهش مستقلی که به بررسی تطبیقی مولفههای فکری پروین و گلرخسار پرداخته باشد یافت نشد.
. 3. 1 ضرورت پژوهش
از آنجا که تاکنون بررسی تطبیقیای بین این دو شاعر صورت نگرفته، بررسی مولفههای فکری و محتوایی اشعارشان با توجه به دو زمینه اجنماعی وسیاسی متفاوت و دو تجربه زیستی مختلف برای پژوهشگران شعر زنان مغتنم و روشنگر خواهد بود.
.4 .1 روش تحقیق
روش اجرای این پژوهش، براساس شواهد درون متنی و به شیوهء تحلیلی توصیفی است. بدیهی است به منظور جلوگیری از تکرار از ارائهء موارد مشابه خوداری گردیده است. جامعه آماری پژوهش دیوان پروین اعتصامی و مجموعه اشعار گلرخسار صفی آوا است که در منابع و ماخذ به آنها اشاره شده است. در بررسی حاضر مجموعه اشعار پروین و گلرخسار از منظر ادبیات تطبیقی امریکایی مقایسه شده است. »در این مکتب اگرچه دایره ارتباطات و تأثیرات ادبی یکی از زمینه-های عمده پژوهش به شمار میآید اما بر یافتن مدرک تاریخی و شواهد اثباتگرایانه تأکید نشده برخی شباهتهای بین آثار ادبی ناشی از روح مشترک انسانی انگاشته شده است
