بخشی از مقاله
چکیده
گلرخسار صفی آوا از شاعران برجسته تاجیکستان و یکی از تاثیر گذارترین چهرههای ادبی این کشور است. مجموعه اشعار او در عین تنوع معنا و تکثر مضامین بر اساس چند محور عمده استوار است. در این مقاله این مضامین و مفاهیم پر بسامد که عبارتند از: عشق به وطن، تاکید و افتخار برهویت ایرانی، بیان عشق و حالات عاشقانه، بروز احساسات زنانه، تنهایی و اندوه و انتقاد و اعتراض استخراج و واکاوی و تحلیل شده اند. از بین مضامین یاد شده، مضامینی چون عشق به وطن و برجسته سازی هویت ایرانی به ویژه برای مخاطبان فارسی زبان حامل پیام و ارزشهای قابل تاملی است.
واژگان کلیدی:گلرخسار، شعر، تاجیکستان، ایران، زن
مقدمه
توجه به شعر تاجیکستان، در واقع توجه به زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی است. اثبات هویت ایرانی-اسلامی و معرفی فرهنگ ریشه دار این کشور، امروزه که هویت فرهنگی آن از جهات مختلف مورد نفی و ستیز است؛ اهمیتی مضاعف دارد. مطالعه اشعار شاعران این کشور میتواند تصویر روشن تری از موقعیت امروزین ادب فارسی در این کشور فرا روی مخاطب قرار میدهد. ضمن اینکه در شناخت گرایشهای فکری و اجتماعی و دغدغه های فرهنگی حاکم بر این سرزمین، ثمربخش خواهد بود. این آگاهی از اوضاع زبان و ادبیات فارسی در خارج از مرزها، ضرورتی است که غنای فرهنگ ایرانی و پویایی شعر فارسی را به همراه خواهد داشت.
اگر چه در سالهای اخیر، پژوهش در حوزه تاجیکستان رشد چشمگیری داشته است اما هنوز هم پژوهش در حوزه ادبیات تاجیکستان اندک است و بیشتر این پژوهشها بر مباحث تاریخی و زبانی متمرکز بوده اند و در باب محتوا، نقد، تحلیل و تطبیق شعر، خلاهای بسیار وجود دارد. مهم ترین دلیل کمبود منابع در حوزه شعر تاجیک در ایران،، مساله خط است زیرا در تاجیکستان زبان فارسی را با خط سریلیک - کریلیلک - مینویسند و همین سبب شده تا خواندن اشعار تاجیک برای ایرانیان دشوار باشد. اما گلچین نبستا کاملی از اشعار شاعران معاصر تاجیک به طور جداگانه در انتشارات بین المللی الهدی به چاپ رسیده است و اخراًی نیز انتشارات نگاه مجموعه کامل اشعار گلرخسار صفی آوا منتشر نموده است. یکی از ویژگی های شعر گلرخسار تنوع مضمون و مفهومدر آن است که در بخش های بعد به آن خواهیم پرداخت.
زندگی نامه گلرخسار
گلرخسار صفی آوا در 17 دسامبر 1947م. در روستای یخچ از ناحیه نور آباد تاجیکستان دیده به جهان گشود. او در یازده سالگی مادرش را از دست داد و دوران کودکی دشواری را سپری کرد و در 15 سالگی اولین شعر او درباره تاجیکستان در یک روزنامه محلی چاپ شد. - صفی آوا، - 11:1390 گلرخسار در دانشگاه دولتی تاجیکستان در رشته زبان و ادبیات تاجیکی تحصیل کرد و پس از آنبه مشاغل فرهنگی پرداخت. از جمله در روزنامه "کامسومول تاجیکستان"، »مجله مشعل« و روزنامه "پیانر" فعالیت میکرد. همچنین از سال 1987 تا 1992 م. رییس بنیاد فرهنگ تاجیکستان بود و جوایز و عناوین زیادی را نیز دریافت کرده است از جمله جایزه شوروی "کامسومول لنین" و عنوان " شاعر ملی تاجیکستان" را میتوان نام برد.
گلرخسار در صحنه سیاست هم حضور داشته است. چندی عضو پارلمان شوروی بود و در سال 1991 م. در اعتراض به قانون شکنی های پارلمان، دست به اعتصاب غذا زد. - شعر دوست، - 471:1390 شخصیت چند وجهی گل رخسار به عنوان شاعر، رمان نویس، مترجم و البته سیاستمدار، جذابیتی ویژه، به وی بخشیده است. به طوری که میتوان او را مادر شعر تاجیک دانست.یکی از دلایل موفقیت گلرخسار در شعر نو، آشنایی او با شعر معاصر ایران است. او همچنین ملاقاتی هم با اخوان ثالث داشته و مورد تحسین او قرار گرفته است. »مهدی اخوان ثالث از نخستین شاعران برجسته ایرانی بود که گلرخسار در آلمان غربی طی برگزاری شبهای شعر فارسی - 1990م - در خانه فرهنگ جهان با او آشنا شده بود. در آنجا اخوان یک بیت شعر به او پیشکش می کند. گلرخسار میگوید: این بیت را که حاصل این ملاقات صمیمی و دلپسند است به عنوان مایه افتخار در دفتر خود ثبت نموده ام. آن بیت این است:
به شام ماغریبان چون شفق گل کرد گلرخسار سمارا پر شمیم و سیر و سنبل کرد گلرخسار « - موسوی گرما رودی،: - 572:1384 او فعالیت های ادبی بسیار وسیعی داشته و حوزههای بسیاری را آزموده است و آثار متنوعی آفریده است.تعدادی از مجموعه اشعار او عبارتند از:بنفشه 1970 - م - ، خانه پدر - 1973 - ، بنیاد دل - 1977 - ، گهواره سبز - 1980 - ،روح عریان یا هفت سروده ناگفته رابعه - 1983 - ، ماتم سفید - 1983 - ، تخت سنگین 1989 - م - سه مجموعه از اشعار او به نامهای »گهواره سبز«، »زاد روز درد« و »اشک و طوفان« و گزیدهای از اشعار او در ایران و به خط فارسی چاپ شده بود. در سال 1390ش نیز "انتشارات نگاه" مجموعه اشعار او را به صورت یک مجموعه بزرگ در اختیار علاقه مندان قرار داده است.
گل رخسار در نثر نویسی نیز موفق بوده است. در دهه 1990 نخستین رمان خود را "زنان سبزبهار" منتشر کرد که بیدرنگ از سوی منتقدان تقدیر شد.رمان دوم او با نام "زن و جنگ"، همان گونه که از نام آن برمیآید، روایت سختیهایی است که زنان در دوران جنگ داخلی تاجیکستان کشیدند. او سومین داستان بلند خود را با نام "سکرات" منتشر کردهاست. غالب پژوهشگران ادبیات در تاجیکستان، این رمان را پدیدهای ویژه در ادبیات معاصر فارسی تاجیکستان میدانند و میگویند که گلرخسار در این اثر خود به واقعیتهای یک جامعه بسته استبدادی نگاه طنزآلودی کردهاست. نخستین جمله رمان "رمه چوپان را انتخاب نمی کند"، بیانگر محتوای کل کتاب است.هیچ یک از کتاب های منثور گلرخسار هنوز به خط پارسی منتشر نشده است. علاوه بر این گلرخسار مترجم توانایی نیز هست.
ترجمه های او از اشعار و آثار »لورکا«، »کامو«، »فیض احمدفیض« و »برگولس« پل ارتباط علاقه مندان به شعر در تاجیکستان با شعر فرنگستان بوده است. اشعار گلرخسار در میان روسیزبانان هم هواداران زیادی دارد. شعرها و مجموعه های او به زبانهای روسی، اکراینی، ارمنی، آذری، قزاقی، قرقیزی، ازبکی و… ترجمه و نشر شده است. گلرخسار به ایران و فرهنگ دیرپای آن دلبستگی خاصی دارد. با وجود اینکه تأثیرپذیری زیادگلرخسار از شاعران روس، غیرقابل انکار است، امّا او حافظ و بیدل را استادان درجه اوّل خود میشمارد و شعر خود را بیشتر منسوب به فضای شعر این دو قلّه شعر فارسی میداند. همچنین او نخستین شاعر تاجیک بود که در مقام عضو مؤثر پارلمان شوروی در اوایل دهه 90میلادی به ایران سفر کرد و زمینه ارتباط فرهنگی گسترده تر میان دو کشور را فراهم نمود.
از آن پس گلرخسار بارها به ایران آمده و در کنگرهها و محافل ادبی ایرانیان حضور داشته است و با شعرخوانی و گفتوگوهای فرهنگی در تحکیم دوستی و همبستگی دو ملت همزبان تلاش کرده است.در مجموع گلرخسار یکی از شاعران طراز اول تاجیکستان است که »اگر نماینده تام و تمام شعر تاجیکستان نباشد، بی هیچ تردید شعر او یکی از زنده ترین و هنری ترین وجوه شعر تاجیک را به تماشا نهاده است. دایره وسیع واژگان، تنوع درونمایههای شعر، اسلوب و ساخت زیبا، برخورداری از پشتوانه غنی فرهنگی و...موجب شده است که وی را نه تنها در ایران بلکه در اکثر محافل فرهنگی جهان به عنوان سخنگوی شعر تاجیکستان بشناسند.« - صفی آوا، - 12:1373
