بخشی از مقاله
چکیده
زیستگاهها و حیات وحش به عنوان بخشی از موجودی محیط زیست هر کشور نقش و جایگاه بالایی در آینده توسعه پایدار و درخور آن کشور دارند. مدیریت منابع محیط زیست به ویژه حیات وحش بر اساس رویکردهای مرسوم، مشکلات متعددی را پیش روی این منابع قرار داده است. در این تحقیق برای درک بوم شناسی سیمای سرزمین اصول اصلی آن که ساختار، عملکرد و تغییر میباشد مطالعه شد. برای درک مدیریت زیستگاهها نیز اجزای سیمای سرزمین یعنی بستر، لکه و کریدور و روابط بین آنها مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین با توجه به اینکه تجزیه زیستگاهها یکی از مهمترین عوامل تهدید تنوع زیستی میباشد اتصال و پیوستگی در مدیریت زیستگاهها هم بررسی گردید. در نهایت این نتیجه گرفته شد که مشکلات حفاظتی با احداث مناطق حفاظتی و در نظر نگرفتن پیرامون آن حل نمیشود و باید مناطق حفاظت شده را در کنارمناطقی که دارای استفاده انسانی مختلف است در نظر گرفت. همچنین این نتیجه حاصل شد که اکولوژی سیمای سرزمین از آن جهت میتواند در رویکردهای حفاظتی کاربرد داشته باشدکه با کمک آن میتوان توزیع فضایی زیستگاهها و در نتیجه ساختارها و فرایندهای موجود را در قالب ادراکی گونههای مختلف مد نظر قرار داد.
واژگان کلیدی:تنوع زیستی، زیستگاههای حیات وحش، مناطق حفاظت شده، اکولوژی سیمای سرزمین
مقدمه
زیستگاهها و حیات وحش به عنوان بخشی از موجودی محیط زیست هر کشور نقش و جایگاه بالایی در آینده توسعه پایدار و درخور آن کشور دارند. مدیریت منابع محیط زیست به ویژه حیات وحش بر اساس رویکردهای مرسوم، مشکلات متعددی را پیش روی این منابع قرار داده است - . - 1 تمدن مدرن با پاک سازی جنگلها برای اهداف شهرک سازی، کشاورزی، ارتباطات، راه اندازی پروژههای هیدرو الکتریکی و صنایع بزرگ آسیبهای جبران ناپذیری به سیستمهای طبیعی وارد کرده است - . - 4 در اثر فعالیتهای کنونی انسان، که بسیاری از گونهها محکوم به انقراض اند، کاهش و تخریب زیستگاهها نیز از تکامل گونههای جدید جلوگیری میکنند - . - 2 مدیریت حیات وحش در سطح سیمای سرزمین تلاشی است برای برقراری ارتباط میان لکههای زیستگاهی به گونهای که به حیات وحش اجازه دهد تا در گستره کاملی از شیبهای محیط زیستی یا بین بوم سازگانها ادامه فعالیت دهند - . - 1
تعاریف متعددی از سیمای سرزمین وجود دارد. سیمای سرزمین شامل آرایشی ویژه از توپوگرافی، پوشش گیاهی، کاربری زمین و الگوی اسکان است که ارتباط و پیوستگی فرآیندها و فعالیتهای طبیعی و فرهنگی را متاثر میسازد - - 16 و در یک مقیاس منطقهای میتوان سیمای سرزمین را به عنوان ناحیهای که از اجتماع مشخصی از اشکال طبیعی و انسانی ساخته شده است، تعریف کرد - . - 3 بهترین راه برای تجسم و تصور سیمای سرزمین، دیدن زمین از یک نمای هوایی یا بررسی عکسهای هوایی است، به گونهای که پی ببریم که یک تکه زمین - piece - چگونه درون یک تصویر بزرگتر قرار گرفته است.
اکولوژی سیمای سرزمین، شاخهای از علم اکولوژی میباشدکه به بررسی نحوه تاثیر ساختار سیمای سرزمین بر فراوانی و توزیع جانوران میپردازد - . - 14 اکولوژی سیمای سرزمین به عنوان دانشی معرفی میشود که محور آن تحلیل ساختارهای فیزیکی و تغییرات زمانی در موزاییکهای سرزمین است - . - 23 از مزایا و نقاط قوت اکولوژی سیمای سرزمین، در نظرگرفتن مکان در بستر موزاییک لکه ها و کاربریهای مختلف و دیدن ارتباطات موجود در این بستر، الگوهای مکانی، جریانات و حرکتهای موجود و تغییرات در طول زمان است - . - 14 همچنین اکولوژی سیمای سرزمین روابط میان عناصر موجود در بستر سیمای سرزمین، تغییرات این روابط در طول زمان و تاثیر آن بر توزیع جانداران موجو در سیمای سرزمین را بررسی میکند.
-1 اصول بوم شناسی سیمای سرزمین
طبق گفته - 12 - بوم شناسی سیمای سرزمین بر سه عامل تمرکز دارد: ساختار: الگوی مکانی عناصر سیمای سرزمین و مواد اکولوژیک عملکرد: جریان مواد در میان عناصر سیمای سرزمین تغییر: تغییرات در ساختار و عملکرد در طول زمان زمینه اصلی در بوم شناسی سیمای سرزمین مطالعه ارتباطات بین عوامل و عناصر ساختاری سیمای سرزمین در سطح زمین است. این ارتباطاتاساساً در سه بعد به کار برده می شوند:
-1 ارتباطات عمودی: ارتباط میان گونهها و جمعیتها با هم و با محیط زیست آنها
-2 ارتباطات افقی: ارتباط میان بوم سازگانهای مختلف در یک سیمای سرزمین؛ ارتباط میان لکههای موزائیک سیمای سرزمین، ارتباطات افقی نامیده میشود.
-3 ارتباطات جهانی: ارتباط میان بوم سازگانها و بیومها در سطح مناطق بزرگ و کل جهان
-2 اجزای سیمای سرزمین
سیمای سرزمین دارای سه جزءاصلی است: بستر - ماتریس - ، لکه و کریدور - دالان - . اگر این اجزاء و روابط میان آنها درک شوند، میتوان تصمیمات مدیریتی بهتری را در سطح سیمای سرزمین اتخاذ کرد. در شکل - - 1 عناصر و اجزای سیمای سرزمین نشان داده شدهاست.
-1-2 بستر - ماتریس -
ماتریس - Matrix - محیطی است که لکههای سیمای سرزمین درون آن قرارگرفتهاند - . - 11 این محیط گسترده ترین و پیوسته ترین عنصر سیمای سرزمین بوده و اغلب نقش عمدهای در عملکردهای آن - مانند جریان ماده، انرژی و جانداران - ایفا مینماید - . - 12 ویژگی های ساختار بستر شامل تراکم لکهها - لکه بندی - ، شکل مرزها، شبکهها و ناهمگونیهاست. سه معیار برای شناسایی بستر وجود دارد:
-1 وسیع ترین و مرتبط ترین ناحیه نسبت به هر نوع لکهای که در آن قرار دارد. -2 مفصل ترین بخش هر سیمای سرزمین بوده و پیوستگی سرزمین را ایجاد میکند. -3 نقش غالب را در پویایی هر سرزمین ایفا میکند و جایگاه فعالیت و فرایندهای سرزمین است. بنابراین، بخشی از هر سرزمین که به وضوح در همه جا غالب است، بستر بوده و اگر هیچ تیپ غالبی وجود نداشته باشد، میزان اتصال و پیوسته ترین ناحیه، همراه با هم تعیین کننده بخش بستر سرزمین است - . - 12
-2-2 لکه
لکهها - Patch - واحد تشکیل دهنده ساختار سیمای سرزمین هستند و دارای ساختار سلسله مراتبی میباشند - . - 18لکه یکی از مهمترین اجزای ساختار سیمای سرزمین میباشد و عبارت است از یک اکوسیستم قابل تشخیص - . - 4از ویژگیهای مهم و قابل توجه ساختار هر سیمای سرزمین، نظم فضایی لکهها، کیفیت انواع مختلف آنها و نوع الحاق و انطباق آنان با انواع زیستگاهها یا کاربریهاست. این ویژگی، بر روی عملکرد محیط زیست و رفتار گونهها، جمعیت و جامعه یا جریان مواد و انرژی و حتی اطلاعات در سیمای سرزمین تاثیرمیگذارد. تشخیص لکهها و تعیین مرز برای آنها بستگی زیادی به مقیاس بررسی دارد - . - 7 لکهها دارای ویژگیهای متفاوتی هستند که شامل شکل لکه، اندازه، نحوه پراکنش و تعداد میباشد. همچنین این عناصر انواع مختلفی دارند که شامل اختلالی، باقیمانده، بامنشاء طبیعی، احیاء شده و معرفی شده هستند.
-3-2 کریدور - دالان -
کریدورها - Corridor - عناصر خطی سیمای سرزمین یا نوارهای باریکی هستند که در دو سوی مرز خود با بستردر برگیرنده آنها متفاوت هستند - . - 12 کریدورها بخشهایی هستند که ارتباط میان لکهها را برقرار نموده و به عنوان مسیرهای اصلی یا گذرگاههای حرکت موجودات زنده از لکهای به لکه دیگر در نظر گرفته میشوند و ممکن است دارای ماهیت طبیعی - مانند رودخانهها، مسیرهای حرکت جانداران و یا مجموعهای از ارتفاعات متصل به هم - و یا دارای ماهیت انسانی - مانندجادهها، خطوط انتقال نیرو و... - باشند. از نظر انواع،تقریباً مشابه لکهها در برگیرنده کریدورهای اختلالی، باقیمانده، منابع محیط زیستی، خلق شده و... هستند.
انواع متفاوت کریدورها برای حفاظت از انواع متفاوتی از گونهها دارای اهمیت هستند. کریدورهای نواری باریکعمدتاً تحت تسلط گونههای حاشیه ای قرار میگیرند، در حالی که کریدورهای نواری وسیع تر ممکن است اغلب در اختیار گونههای درونی زیستگاهها قرار گرفته و عملکرد مناسبی برای حرکت این گونهها داشته باشند. کریدورها میتوانند به عنوان یک مسیر مناسب جهت حرکت حیوانات مورد استفاده قرار گیرند و یا میتوانند به عنوان یک مانع عمل کنند. برای مثال جادهها میتوانندتقریباًً به عنوان یک مانع کامل در برابر حرکت دوزیستان عمل کرده و جمعیتهای مجزایی را به وجود آورند. مهمترین عملکرد کریدورها تسهیل جا به جایی - ماده، انرژی و جانداران - در درون سیمای سرزمین است که عامل مهمی
