بخشی از مقاله
چکیده
نئوتکتونیک، یک عامل مهم در کنترل تحولات شکل زمین در نواحی فعال تکتونیک می باشد ومشخصاً برسیستم های رودخانهای تاثیر گذاشته وهمچنین عوارض پیشانی کوهستان درمنطقه شهرستان بندر خمیر را تحت تاثیر قرارداده است این منطقه در امتداد کمربند چین خورده زاگرس قرار دارد و حاصل تغییرات تکتونیکی در جهت جنوب باختری-شمال خاوری است که پیدایش آن در کرتاسه ی بالایی بوده است که دراثر برخورد صفحه عربی به صفحهی اوراسیا تقویت شده است که منطقه به 42 زیر حوزه تقسیم شده است که برای تشخیص فعالیت های تکتونیکی درمنطقه،شاخص های ژئومورفیکی به شرح زیر بررسی شده اند:
-1 شاخص شیب جریان - - SL
-2 شاخص عدم تقارن حوضه ی زهکشی - Af -
-3 شاخص نسبت ارتفاع دره به پهنای آن - Vf -
-4 شاخص شکل حوضه زهکشی - -5 - Bsانتگرال ارتفاع سنجی - . - Hi
این شاخص ها حاصل شاخص های فعالیت تکتونیکی نسبی بااستفاده ازسامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - می باشند که با هم ترکیب شدند و شاخص دیگری به نام شاخص فعالیت تکتونیکی - - Iat را بوجود آورده اند که وقوع بالا آمدگی های مختلف را در گذشتهی زمین شناسی، نشان میدهد.
-1 مقدمه
شکل های توپوگرافی ارزیابی کمی اثرات متقابل زمین ساخت وفرآیندهای سطح زمین در نواحی فعال زمین ساختی، استفاده از آنها میتواند زمینهی مدل بندی تکامل چشم انداز، در منطقه مورد نظر رافراهم کند
مبنای نظری تحلیل های ریخت سنجی، روابطی است که به صورت نسبی بین فرآیندهای موثر در سطح اساس محلی - بالا آمدگی زمین ساختی، بریدگی رودخانه، فرسایش ورسوبگذاری حوضه - و سامانه های رودخانهای که از میان جبهههای کوهستانی متاثر از عوامل ساختاری می گذرند، وجود دارد.
توپوگرافی سطح زمین نتیجهی عملکرد نیروهای درونی وبیرونی در محل سطح تماس است
لذا یکی از اهداف این مقاله تبیین فرآیندهای نو زمین ساخت موثر در شکل گیری چشم انداز دامنهی کوه زاگرس درجنوب غربی ایران می باشد برای نیل به این هدف، عمده توجه به مطالعه اثرات متقابل زمین ساخت فعال تکامل توپوگرافی و شکل گیری الگوی زهکشی معطوف شده است .بدیهی است که برای وقوع تغییرات حاصل از فعالیت های زمین ساختی در سطح زمین هزاران وقت لازم است - Chen etal, 2003 - و این زمان در مقایسه با عمر انسان بسیار زیاد است با وجود معرفی ابزار علمی کار آمد برای اندازه گیری تغییرات بطئی از سوی دانشمندان علوم زمین می توان عملکرد زمین ساخت را ارزیابی کرد.
-2 موقعیت جغرافیایی و تکتونیکی منطقه بندر خمیر
بندر خمیر یکی از شهرهای استان هرمزگان در جنوب ایران است .براساس اطلاعات موجود در مرکز آمار ایران در 35دقیقه طول شرقی 26درجه و75 دقیقه عرض شمالی از نصف نهارمبدا واقع شده است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا 15 متر است. مساحت قانونی 431/5هکتار و وسعت حریم 115کیلومتری مربع است وحد فاصل حدود 85کیلومتری غرب بندرعباس و110 کیلومتری شرق بندر لنگه واقع شده است. این شهر مرکز شهرستان خمیر است از شمال به کوه شرق بندر لنگه واقع شده است. این شهر مرکز شهرستان خمیر است از شمال به کوه واز جنوب به دریا واز تنگه خوران ازشرق به دهستان پل و از غرب به دهستان دژگان منتهی میشود.
شکل-1 راههای دسترسی به منطقه - رودخانه مورد مطالعه -
بطور کلی، بخشی از سرزمین ایران که در غرب راندگی اصلی زاگرس قرار دارد ،زون زاگرس نام دارد که از شرق به گسل میناب - گسل زندان - محدود می شود که آن را از زون مکران جدا می کند ولی در غرب ،ویژگی های این زون در کشور های همجوار غربی - به ویژه در عراق ،عربستان وسواحل جنوبی فارس - نیز دیده می شود.این زون، ناحیه جنوب وجنوب غرب ایران را در بر می گیرد .زون زاگرس خود به سه زون کوچک تر به نام های دشت خوزستان،زاگرس چین خورده وزاگرس رورانده تقسیم می شود .با توجه به این که محدوده مورد مطالعه ،قسمتی اززون زاگرس چین خورده یا زاگرس خارجی است.
شکل Land Sat7 -2
شکل -3 نقشه ی تقسیم بندی زیر حوضه ها به42 زیر حوضه در محدوده بندرخمیر
-3 تحلیل مورفوتکتونیکی منطقه
-1-3 فاکتور عدم تقارن حوضهی زهکشی - Af -
هندسه ی شبکه های جریان می توانند به دو روش کیفی و کمی توصیف شوند. به طوری که زهکشی در اثر تغییرشکل تکتونیک فعال گسترش می یابد، شبکه اغلب یک الگو و هندسه ی ناهمگن دارد. عدم تقارن حوضه ی زهکشی از کج شدگی عرضی تکتونیکی پدیدار شده و تا جریان یافتن در حوضه های زهکشی با مقیاس بزرگ توسعه یافته است. مانند بیشتر شاخص های ژئومورفیک، Af در جایی که حوضه ی زهکشی سنگ بستر همگن دارد بهتر جواب می دهد. این روش همچنین فرض می کند که هیچ کدام از کنترل سنگ شناسی - مانند لایه های شیب دار رسوبی - واقلیم متمرکز در محل - مانند رویش گیاهان مختلف بین شمال و جنوب شیب ظاهری - باعث عدم تقارن نمی شوند. این فاکتور می تواند برای ارزیابی کج شدگی یا شیب تکتونیکی در مقیاسی از یک حوضه ی زهکشی استفاده شود.
به طوری که Ar ناحیه ای از حوضه واقع در طرف راست شدت جریان می باشد و At مساحت کل زیر حوضه میباشد. هر دوی این فاکتورها در ArcGIS قابل محاسبه اند. معمولاً Af در حدود 50 می باشد که اگر نزدیک به، یا خود 50 باشد حوضه ی زهکشی متقارن می باشد یعنی مسیر جریان شیب عمودی ندارد و کاملاً افقی می باشد ولی اگر دارای شیب با درجات مختلف یا شیب عمودی باشد، این مقدار می تواند کمتر یا بیشتر از 50 شود که عدم تقارن حوضه را نشان خواهد داد که خود بیانگر فعالیت تکتونیکی منطقه خواهد بود. در منطقه ی مورد مطالعه، Af از 11/627847در زیر حوضه ی 29 تا 99/968072 در زیر حوضه ی 27 تغییر کرده است. مقادیر Afاز نظر تکتونیکی به سه گروه دسته بندی شده اند: .1 بسیار فعال Af< 35 - و یا - Af>65 ،.2 فعال - 35 <Af< 43 ویا .3 - 57<Af<65متعادل - . - 43 <Af<57
-2-3 شاخص شیب جریان - : - SL
این شاخص برای یک دامنه ی کششی خاص محاسبه شده است. جریان رودخانه ها در قسمت های بالایی سنگ ها و خاک ها با قدرت های مختلفی تمایل به رسیدن به یک حالت سکون با نیمرخ طولی خاص و هندسهی هیدرولیکی دارند. 1957 - Hackو1973و - 1982 این شاخص را برای تأثیرات متغیر های محیطی بر روی نیمرخ طولی جریان و برای آزمایش این که چه جریان هایی به حالت سکون می رسند، تعریف کرد که به این صورت می باشد:
به طوری که H اختلاف ارتفاع است، Lr طول رودخانه می باشد و Lsc طول افقی از منطقه ی پخش شدن آب به وسط رودخانه است. این شاخص می تواند برای ارزیابی نسبی فعالیت تکتونیکی استفاده شود. مقدار SL بسیار متغیر است، به طوری که از 4/524483 در زیر حوضه ی 16 تا 570/093785در زیر حوضه ی 8 تغییر کرده است.
مقدارSL در سه طبقه رده بندی شده است: - SL>500 - .1، - 300<SL<500 - .2، . - SL<300 - .3 در بیشتر موارد این پارامترها از نقشه های توپوگرافی بدست می آیند. SL به شدت جریان بستگی دارد و شدت جریان کل موجود در یک دامنه ی خاص، یک متغیر هیدرولوژیکی مهم است زیرا این با قابلیت یک جریان که بستر را فرسایش می دهد و رسوبات را حمل می کند مرتبط است.
شدت جریان موجود یا کل آن به طور نسبی نتیجه ی شیب سطح آب و قدرت تخلیه ی آن می باشد. شیب سطح جریان عموماً مجاور شیب بستر کانال است و یک تقارن خوب بین طول کل کانال در بالارود و تخلیه ی کامل آن دیده می شود، که می پندارند در شکل دهی و حفظ رودخانه ها می تواند مهم باشد.
-3-3 شاخص شکل حوضه ی زهکشی - Bs -
حوضه های زهکشی نسبتاً جوان در مناطق فعال تکتونیکی، شکل عمده ی آن ها تمایل به طویل شدگی در جهت شیب توپوگرافی کوه دارند، با ادامه ی تکامل آن ها و یا فعالیت تکتونیکی کمتر، شکل طویل شده ی آن ها بیشتر به گشودگی و گردشدگی سیر می کند. تصویر افقی از یک زیرحوضه ممکن است توسط نسبت طویل شدگی یا همان شاخص شکل حوضه توصیف شود :
به طوری که Bl طول یک حوضه از بالاترین نقطه است و Bw عرض یک حوضه در پهن ترین قسمت است. این شاخص بازتابی است از طویل شدگی در حوضه هایی با فعالیت تکتونیکی زیاد و گردشدگی در حوضه هایی با فعالیت تکتونیکی کمتر. این شاخص نیز با استفاده از نقشه های DEM قابل اندازه گیری می باشد و به سه دسته رده بندی می شود: - Bs>4 - .1، - 3<Bs<4 - .2، - Bs<3 - .3، مقدار این شاخص از 0/234129 در زیرحوضهی 7 تا 4/389669در زیر حوضهی 21 متغیر است. بالا آمدگی سریع پیشانی کوهستان ها نشان دهنده ی طویل شدگی حوضه و همچنین فعالیت تکتونیکی زیاد است و در مقابل فرسودگی آن ها بیانگر گردشدگی حوضه و فعالیت تکتونیکی کمتر است.
-4-3 نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن - : - Vf
این شاخص نسبت پهنای کف دره را با میانگین ارتفاع آن توصیف می کند و به صورت زیر تعریف می شود :
که در اینجا Vfw پهنای کف دره است و Ald ارتفاع قسمت سمت چپ کانال و Ard ارتفاع قسمت سمت راست کانال و Asc ارتفاع میانگین از کف کانال می باشد. نسبت عریضی کف دره به ارتفاع دیواره های آن در این شاخص، در دره های مختلف متفاوت است. در دره های Uشکل عمدتاً مقادیر بالایی از Vf را می توان مشاهده کرد در حالی که دره های V شکل مقادیر کمتری از Vf را شامل می شود. این شاخص سنجشی از شکاف خوردگی و بالاآمدگی است که در یک حالت سکون، این دو با هم برابر و منطبق می شوند. این شاخص معمولاً در بالارود و با فاصله ی نسبتاً معین تعیین شده است. Vf به سه دسته تقسیم بندی می شود: - Vf<0/5NP - .1، - 0/5NP<Vf<1NP - .2، . - Vf>1NP - .3 مقدار Vf از 0/748 درزیرحوضه ی 7تا 14/68068 در زیرحوضه ی 41 متفاوت است.
-5-3 انتگرال و منحنی ارتفاع سنجی - Hi -
این فاکتور توزیع نسبی بلندی - ارتفاع - در یک ناحیه ی معین از یک زیرحوضه را توصیف می کند. این شاخصبه طور نسبی در زیر منحنی ارتفاع سنجی بیان شده است بنابراین حجم فرسایش نیافته ی یک حوضه را نشان می دهدکه این مناطق می توانند بیانگر تکتونیک فعال نیز باشند. معادله ی این شاخص به این صورت می باشد
