بخشی از مقاله
چکیده
انتقال و حفظ میراث فرهنگی و هویت ملی یکی از مهم ترین رسالتهای آموزش و پرورش به شمار می آید . تحقیق حاضر با هدف تحلیل این نقش به بررسی مفهوم هویت ملی در کتب درسی مطالعات اجتماعی دروه ی ابتدایی با نگرشی بر پیش نویس راهنمای برنامه درسی مطالعات اجتماعی دوره آموزش عمومی - دوره ابتدایی - می پردازد . در این راستا کتب تعلیمات اجتماعی پایه های سوم تا ششم ابتدایی مرود بررسی قرارمی گیرند .
روش تحقیق ،تحلیل محتوای کمی و کیفی است و واحد تحلیل مضمون میباشد . ابعاد هویت ملی در این پژوهش عبارتند از :نمادها،ارزش ها و مشاهیر و شخصیت ها .جامعه آماری شامل کتب مطالعات اجتماعی پایه های سوم تا ششم است .
نتایج تحلیل کمی نشان میدهد که 1171مورد به مفهوم هویت ملی اشاره شده است . از این تعداد 50/81 %به کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم تعلق دارد ودر بین ابعاد هویت ملی ،بعد ارزش های ملی با %45/94بیشترین و بعد نماد ملی با %7/17از کمترین میزان فراوانی برخوردادر شده اند . تکیه بر بعد ارزشها و کم توجهی به شخصیت های معاصر و عدم پرداختن کافی به نمادهای ملی از نتایج این پژوهش است .
مقدمه و طرح مساله
در دنیای امروز تغییرات اجتناب ناپذیر سیاسی ، علمی و اجتماعی منجر به تجربه های جدیدی برای نسل بشر شده است . این تجربه ها در تبادلات فرهنگی تاثیر به سزایی داشته و در به وجود آمدن خرده فرهنگها نیز نقش دارند .
یکی از مهم ترین مفاهیمی که امروز موضوه تحقیق بسیاری از عرصه های علمی است ،بحث هویت است . هویت عبارت است ازاحساس و آگاهی و شناخت از خود در جریان تعامل با دیگران که با محیط حاصل می شود. - پیش نویس برنامه درسی مطالعات اجتماعی، - 1385ترنر هویت را به دو نوع فردی و اجتماعی تقسیم می کند. هویت فردی نوعی آگاهی است که هر فرد در فرایند اجتماعی شدن درباره خود به عنوان یک شخص منحصر به فرد کسب می کند.
هویت اجتماعی، شناخت خود به عنوان عضو یک گروه است که با احساس تعلق و وفاداری فرد به آن همراه می باشد.اهمیت هویت ملی به این دلیل است که اگر آگاهی از هویت ملی در جامعه ای وجود نداشته باشد یا این آگاهی به شکل ناقص اتفاق افتاده باشد ، افراد آن جامعه از نقش خود در انتقال و حفظ میراث فرهنگی و تداوم آن باز خواهند ماند و طبیعتا تعهد لازم در این زمینه را نیز نخواهند داشت . بدیهی است برداشت افراد از هویت خود ، امیدها ، آرزوها و اهداف آنان را درباره کشورشان تعیین میکند.
در دنیای مدرن امروز که فضا و زمان متحول شده و هویت به دلیل فرآیندی بودن دائما با تعریف جدید و یا به شکل جدید تولید می شود ، توجه به مقوله ی هویت ملی یک ضرورت است .
درعصر جهانی شدن و تبادلات فرهنگی که مرزهای فرهنگی و اجتماعی بین جوامع شکسته شده است ،هویت ملی به یک مساله در دنیای امروز تبدیل شده است . هویت ملی در کشور ما نیزاز این قاعده مستثنی نیست و به تبع سایر جوامع از جهانی شدن و گسترده شدن ارتباطات فرهنگی تاثیر پذیرفته است .
هویت ملی در ایران با توجه به فراز و نشیبهایی که در طول تاریخ با آن روبرو بوده ،مستقل از منابع هویتی دیگر جوامع است . با عنایت به تعدد منابع هویت ساز در عصر جدید ،آگاهی و اطلاع کودکان و نوجوانان از هویت ملی خویش باید در برنامه ریزی های اجتماعی ،فرهنگی و آموزشی گنجانده شود . در برنامه درسی ملی مصوبه ی745 جلسه شورای عالی آموزش و پرورش سال 1386 در قسمت اصول حاکم بر برنامه درسی ،دومین اصل به »تقویت هویت ملی «اختصاص دارد و بیان میکند:
»برنامه های درسی وتربیتی باید زمینه ی ارتقا ءهویت ملی را از طریق توجه باورها و ارزشهای اسلامی،فرهنگ و تمدن اسلام و ایران،زبان و ادبیات فارسی،ارزشهای انقلاب اسلامی ایران،میهن دوستی،وحدت واستقلال ملی فراهم نماید وتلاش کند که هویت متربیان را به سطح هویت الهی ارتقاءدهد «.
ضمن این که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در سال 1390 که با هدف بهبود و اصلاح نظام آموزش کشور تدوین شد،از جمله گزاره های ارزشی که در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی با هویت ملی مرتبط هستند عبارتند از :
.1 زمینه سازی و کسب شایستگی های پایه - با تاکید بر خصوصیات مشترک اسلامی -ایرانی و انقلابی ، در راستای تکوین و تعالی پیوسته هویت دانش آموزان در ابعاد فردی ،خانوادگی و اجتماعی
.2 صیانت از وحدت ملی و انسجام اجتماعی با محوریت مشترک اسلامی - ایرانی .3 وطن دوستی و افتخار به ارزش های اصیل و ماندگار اسلامی - ایرانی و اهتمام به برپایی جامعه مهدوی.
کتب درسی نیز متناسب با رویکرد جدید به تدریج مورد بازبینی قرار گرفته اند. در بین کتاب های درسی، کتب مطالعات اجتماعی از جمله دروس دوره ابتدایی هستند که با حوزه فرهنگ و هویت ملی دانش آموزان ارتباط متقابل و دوسویه دارند. بدین سبب در این پژوهش، آموزش مفهوم هویت ملی در کتب مطالعات اجتماعی و نیز ارزیابی تحول بنیادین، از این منظر مورد توجه است، تحلیل مفهوم هویت ملی بدون در نظر گرفتن ابعاد آن ممکن نیست.
در این زمینه برنامه ها و کتب درسی مهم ترین ابزار نظام آموزش و پرورش در انتقال هویت ملی هستند . لذا در تدوین برنامه درسی و کتابهای درسی دانش آموزان از سنین پایین که آمادگی بیشتری برای فراگیری دارند و موضوعات آموخته شده در آنها از تداوم بیشتری برخوردار است توجه به چگونگی آموزش هویت ملی امری مهم است .
درپژوهش حاضرعملکرد مولفین در تطبیق اهداف برنامه ی درسی و محتوای کتابهای مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی در رابطه با مولفه ی هویت ملی و میزان پرداختن به ابعاد مختلف آن در کتب درسی ابتدایی مورد ارزیابی قرار میگیرد . با توجه به اینکه استفاده از تمامی ابعاد و مولفه های هویت ملی امکان پذیر و معقول نیست وبا توجه به محدویدتهای پژوهش نمی توان عملکرد مولفین را به طور کامل بررسی کرد . مولفه ها از برخی پژوهشهای پیشین نظیر : ملا صادقی - 1378 - ،حاجیانی - 1379 - ،ابوالحسنی - 1387 - ، صادق زاده و منادی - 1387 - ،فیاضی و ایمانی - - 1389استفاده شده است . ضمن مطالعه کتب مربوطه برخی مولفه ها حذف و تعدادی هم در هم آمیخته شد . در نهایت 3مولفه ی :نمادها ،ارزش ها و مشاهیر و شخصیتها انتخاب شد .
اهداف تحقیق : هدف این تحقیق تعیین میزان تطبیق راهنمای برنامه درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی با کتب مطالعات اجتماعی این دوره با تکیه بر مولفه ی هویت ملی است .
سؤالات تحقیق
1 -با توجه به برنامه درسی مطالعات اجتماعی به کدام نمادهای ملی در کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی توجه شده است؟
-2 با توجه به برنامه درسی مطالعات اجتماعی -به کدام نوع ارزش ملی در کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی توجه شده است؟
-3 به کدام نوع مشاهیر و شخصیت های ملی درکتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی توجه شده است؟
-4هر یک از مؤلفه های هویت ملی در کتب مطالعات اجتماعی به چه میزان توجه شده است؟
مروری بر پیشینه و ادبیات تحقیق
تعاریف
مطالعات اجتماعی -مطالعات اجتماعی برنامه درسی است که :
- هدفهای خود را از ماهیت جامعه می گیرد و به اجتماعات دیگر مربوط می سازد .
- محتوای خود را از علوم اجتماعی و رشته های دیگر می گیرد .
- به شیوه ای آموزش داده میشود که تجربیات شخصی ،اجتماعی و فرهنگی دانش آموزان را منعکس می سازد
