بخشی از مقاله
چکیده
ضرورت توجه به حکمرانی خوب و سیاستگذاری در بخش آب، کشاورزی و محیطزیست در برنامههای پنجساله توسعه به لحاظ نقش پایهای و اساسی کشاورزی در اقتصاد ملی حایز اهمیت است و تحلیل حکمرانی و سیاستگذاری از یک سوامکان شناخت کاستیهای حکمرانی و فرآیند سیاستگذاری و از سوی دیگر توجه به مؤلفههای حکمرانی خوب و تصحیح فرآیند را فراهم میسازد.
این تحقیق با روش توصیفی و تکنیک دلفی به تحلیل حکمرانی و سیاستگذاری در بخش آب، کشاورزی و محیطزیست در برنامههای پنجساله طی سه دهه اخیر میپردازد. نوع حکمرانی و تنظیمگری اعمال شده اسناد قانونی طی شش برنامه توسعه نشان میدهد که حدود یکصد محور مربوط به آب، کشاورزی و محیطزیست بهصورت سلسله مراتب سیاستگذاری مورد توجه سیاستگذاران قرارگرفت.
از مجموعه سیاستهای اتخاذ شده، برمبنای تحلیل محتوا تعدادی از سیاستها که تکرار بیشتری داشته و نقش راهبری ایفا کردهاند مورد توجه قرار گرفتهاند. نتایج حاصل نشان می دهد با وجود سه دههسیاستگذاری در قالب برنامههای توسعه به دلیل کاستیهای جدی در تنظیمگری و حکمرانی و بزرگی یک ضلع و ضعف مفرط دوضلع دیگر، سیاستها آنطوریکه انتظار می رفت قرین موفقیت نشد. هم اکنون نیز پیش فرضهای اتخاذ مجدد این سیاستها به قوت خود باقی مانده است و استقرار حکمرانی خوب و تنظیم گری مطلوب می تواند نقش مناسبی ایفا نمایدو راهکاری برای برون رفت از مشکل باشد.
واژههای کلیدی: حکمرانی، تنظیمگری، سیاستگذاری، آب و کشاورزی، محیطزیست، برنامههای توسعه
پیش زمینه در ارتباط با حکمرانی و سیاست گذاری
اصول حکمرانی خوب عبارتند از: شفافیت، مسئولیت پذیری، مشارکت عمومی، کارآمدی، کارایی، انسجام و رویکرد تحلیلی در روند سیاست گذاری. - قلی پور و غلامپور، . - 112 :1389 تنظیم گری نیز به نوعی در چارچوب همین ادبیات قابل تبیین است و شامل اصولی مثل: وضوح و شفافیت، کارایی و اثربخشی،، انعطاف پذیری، قانونمندی، ثبات، انسجام و تناسب از جمله مواردی هستند. حکمرانی خوب و تنظیمگری کاملا هم پیوند و هم راستا هستند. از سویی فرآیند تنظیم گری و سیاست گذاری وجوه مشترک و گامهای مشترکی دارند.
کمیته آب و کشاورزی
اساس حکمرانی با قدرت، روابط و پاسخگویی معنا می شود، چه کسی نفوذ دارد، چه کسی تصمیم می گیرد و چگونه تصمیم گیرندگان در مقابل تصمیمات خود پاسخگو هستند - گراهام، . - 92 :2004 برنامه عمران سازمان ملل، حکمرانی رااعمال قدرت سیاسی، اقتصادی و اداری برای مدیریت کشور معرفی می نماید و آن را سازوکار، فرآیند و نهادهایی می داندکه از طریق آن ها، شهروندان منافع خود را تعقیب می نمایند - دانش فرد، . - 341 :1388 حکمرانی خوب نتیجه سیاستگذاری مناسب است - وارث، . - 31 :1380 حکمرانی خوب مشابه دولت نیست، نحوه تعامل دولت ها و سازمان اجتماعی با یکدیگر وفرآیندی است که در آن تصمیم گرفته می شود و وظایف مشخص می شود.
حکمرانی شامل فرآیندها، ساختارها ونهادهایی است که از طریق آن افراد، گروهها و جوامع تصمیماتی می گیرند، قدرت و اقتدار خود را توزیع و اهداف راهبردی را تعیین، رفتارهای افراد و گروهها را هدایت، قوانین و مقررات را تعریف و مسئولیت هایی را واگذار می کنند - الوانی و کاملی، . - 36 :1389 جامعه مدنی به عنوان یکی از ارکان حکمرانی خوب بخشی از گفتمان سیاستگذاری است - دلیون،. - 86 :1991مسایل و موضوعات مورد نظر در حکمرانی خوب شامل: رهبری و توسعه شبکه ها، جامعه مدنی، بخش خصوصی، مدیریت انتظارات شهروندان و ذینفعان می باشد. فعال کردن جامعه مدنی در سیاست ها، تضمین انسجام و وحدت سیاسی، توجه به توسعه پایدار، بهبود مشارکت در دستیابی به اهداف، بهبود کارایی اجتماعی، توانمند کردن جوامع، ایجاد اعتماد عمومی در دولت محلی از جمله موضوعات و مسایل مدنظر در حکمرانی خوب هستند که به نوعی در تنظیمگری نیز مد نظر میباشند - گلدسمیت، . - 131-7 :2005
نظامهای سیاستگذاری با بهرهگیری از رویکردهای تکثرگرایانه و مشارکت دادن ذینفعان و بازیگران اصلی - دولت، جوامع مدنی و بخش خصوصی - اثربخشی بیشتری خواهند داشت - رعنایی، . - 72 :1385 مهمترین چالش در این ارتباط؛ کاهش سرمایه اجتماعی به دلیل تفاوت در ارزش های شهروندان، عدم توان پاسخگویی و جدایی دولت از دو رکن دیگر است - الوانی و شیرانی . - 291 :1380جوامع مدنی از طریق شبکه ها به هم متصل می شوند با بخش خصوصی تعامل دارند و تمایل دارند ارزش های مشترک با هم داشته باشند. با گسترش تعامل، نوعی دارایی به نام سرمایه اجتماعی ایجاد می کنند که موتور محرکه پیشرفت و توسعه تلقی می شود و موجب افزایش کارایی در جامعه میشوند - جان،. - 7 :1388
هم افزایی دولت، جامعه و بخش خصوصی با تقویت اعتماد مقابل، مشارکت و روابط متقابل ذینفعان ایجاد می شود که درواقع سرمایه اجتماعی را شکل می دهند و با همافزایی در فرآیند سیاست گذاری موجب وضع سیاستهای قابل اجرا میشوند - الوانی و کاملی، . - 138-140 :1389 اما آنچه که در تحلیل حکمرانی و سیاستگذاری و تنظیم گری آب، کشاورزی محیطزیست طی برنامههای پنجساله توسعه ملاحظه می شود ضعف اساسی در عدم توجه به ارکان و اصول است.
بیان مساله، هدف و سوال تحقیق
اهمیت و ضرورت این تحقیق از آنجایی ناشی میشود که تحلیل حکمرانی و سیاستگذاری آب، کشاورزی و محیطزیست،ضمن اینکه علائم لازم را برای حکمرانی خوب ارایه خواهد داد از امتیاز راهنمایی برای اصلاح سیاستگذاری و تنظیمگری فرآیندهای توسعه ملی نیز برخوردار میباشد. با حکمرانی خوب، امکان سیاستگذاری و بهره برداری بهینه از منابع آب وخاک و منابع انسانی مستقر در مناطق روستایی و ایجاد ساختار اقتصادی مناسب و روند مطلوب توسعه ملی فراهم خواهدشد. واقعیت این است که نقش تصدی گرایانه دولت باعث شد که دولت وظیفه دو رکن دیگر حکمرانی یعنی بخش خصوصی و جوامع مدنی را به حاشیه براند و در فرآیند مدیریت این دو رکن مهم جایی نداشته باشند.
شناخت ناصحیح وناکامل از مالکیت آب، موجب شد امور مرتبط این بخش پایه ای و اساسی دولتی شود و برای دولتی ماندن ساختار سنگینی شکل گیرد و نیاز این ساختار بر گرده دولت سنگینی کند، معنا و مفهوم این رویکرد این است که در عمل کمترین توجه به حکمرانی خوب نشده است. این خود مشکل و مساله مهمی هست که به مدد حکمرانی خوب قابل حل خواهد بود.سیاست برنامههای پنجساله، با تحلیل محیطی به تجزیه و تحلیل وضع موجود و ترسیم افقهای توسعه پرداخته و نگرشهای توسعهای آب، کشاورزی و محیطزیست را که به نوعی بسترهای اصلی توسعه ملی هستند ترسیم کرده است. بررسی و بازنگری روند و رویکرد سیاستها، علاوه براینکه امکان تجزیه و تحلیل تحولات در سه دهه اخیر را فراهم میآورد در تدوین و اجرای مناسب تر حکمرانی خوب و اتخاذ سیاستهای مناسب و تنظیمگری مطلوب نیز موثر میباشد.
بررسیهاموید این واقعیت است که به رغم تعیین سیاستهای مناسب و تدوین و اجرای شش برنامه، چالشهای اساسی به قوت خود باقی مانده و یا مشکلات جدیدی بوجود آمده است. لذا مسأله این تحقیق؛ "چگونگی حکمرانی خوب و سیاستگذاری و تنظیمگری موثر برای تحقق اهداف توسعه و پیشرفت " میباشد.هدف تحقیق؛ تبیین سیاستهای اتخاذ شده در آب، کشاورزی و محیطزیست در اسناد برنامههای توسعه در چارچوب اصول حکمرانی خوب و همچنین تجزیه وتحلیل چگونگی تحقق سیاستها و تنظیمگری طی فاصله سالها اجرای برنامه میباشد.سئوال تحقیق این است که؛ سیاستگذاری مرتبط با بخش در قوانین برنامههای پنجساله توسعه به چه ترتیب بوده و تحقق سیاستها چگونه بوده است؟
روش تحقیق
روش تحقیق زمینهای - موردی و در زمره روشهای توصیفی است که با فراتحلیل و دلفی به تجزیه و تحلیل و توصیف پدیدهای معین میپردازد. در بستر رویکرد فوق با استفاده از یافتههای تحقیقات و مطالعاتی که در سطح ملی در زمینههای مرتبط صورت گرفته، نسبت به تجزیه و تحلیل سیاستهای اتخاذ شده در سالهای اجرای برنامه اقدام میشود.با مطالعه اسنادی و اکتشافی و با استفاده از روش کتابخانهای به بررسی مبانی نظری و جمعآوری دادههای مورد نیاز پرداخته و با بهرهگیری از مستندات موجود، سیاستها تجزیه و تحلیل شد.داده پردازی و بررسی مستندات در قوانین برنامههای پنجساله توسعه داده های مورد نیاز از سیاستهای مرتبط با آب، کشاورزی و محیطزیست در قوانین برنامه پنج ساله توسعه از متون قانونی و مستندات قانونی و علمی استخراج شده است. در یک نگاه کلی میتوان سیاستهای مرتبط، جهت گیریها و نوع نگاه برنامههای پنجساله توسعه را بهصورت مقایسهای ملاحظه نمود.
