بخشی از مقاله
مقدمه
در این مقاله، به بررسی سیر تحول سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی، بهواسطۀ تغییر مدیریتهای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و تغییر رویکرد برنامههای پنج ساله توسعۀ کشور نسبتبه موضوع میراث فرهنگی از دورۀ پس از پیروزی انقالب اسالمی تا سال 1391 پرداخته میشود. برای این منظور، سیاستها و برنامههای سازمان میراث فرهنگی بهعنوان مهمترین سازمان متولی امر حفاظت از میراث فرهنگی در ایران مورد بررسی قرار میگیرند؛ هرچند که در مواردی، به سیاستها و برنامههای مشابه در سایر سازمانها نیز اشاره میشود. بهطور کلی، هدف از مقالۀ حاضر، پاسخ به سؤاالت اصلی تحقیق است مبنی بر اینکه:
1. ارزیابی سیاستها و برنامههای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در بازه زمانی سالهای 1357تا1391 بیانگر چه تغییراتی است؟
2. قوانین برنامۀ پنجساله سوم و چهارم و پنجم توسعۀ فرهنگیـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور چه راهبردهایی را در رابطه با موضوع میراث فرهنگی ارائه کردهاند؟
بهمنظور پاسخگویی به سؤال نخست، مقالۀ حاضر سیر تحول سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی را براساس دیدگاه صاحبنظران و برخی از مدیران سازمان میراث فرهنگی از سال 1357تا1391 تحت هشت دورۀ اصلی طبقهبندی کرده است. طبقهبندی حاضر مبتنی بر تغییر رؤسای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری صورت گرفته است. همچنین بهمنظور پاسخگویی به سؤال دوم، قوانین برنامۀ پنج سالۀ اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم توسعۀ فرهنگیـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور و تغییرات ساختاری سازمان میراث فرهنگی در بازۀ مد نظر مقاله، که نقش مؤثری در فرایند شکلگیری سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی داشتهاند، بررسی و واکاوی شده است. بهعالوه، بهمنظور شناخت و فهم عمیقتر موضوع، بررسی و ارزیابی اقدامات اجرایی و واکاوی سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی، از دیدگاه نقشآفرینان و سایر سازمانها و دستگاههای اجرایی مرتبط با موضوع حفاظت، نقش مؤثری خواهند داشت. هر یک از موارد مطرحشده، قابلیت بررسی در پژوهشهای مستقلی را دارند؛ از این رو، مقالۀ حاضر سیر تحول سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی را براساس دیدگاه صاحبنظران این حوزه که غالباً شامل مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است، با نگاهی به مهمترین رویدادهای فرهنگیـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مؤثر بر حفاظت و ارائۀ مستندات و مصادیقی از هر دوره، مورد بررسی و واکاوی قرار داده است )تصویر یک(. الزم است ذکر شود بررسی سیر تحول سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی با رویکرد مد نظر این مقاله و بهویژه براساس انجام مصاحبههای عمیق و ساختاریافته از صاحبنظران و مدیران سازمان میراث فرهنگی، پیش از این، پیشینۀ چندانی نداشته است و به نوعی، نوآوری تحقیق حاضر بهشمار میآید.
تصویر:1 ساختار محتوایی مقاله حاضر
.1 روش تحقیق
روش تحقیق مقالۀ حاضر بر مبنای محتوای سؤاالت تحقیق و نیل به هدف تحقیق، از نوع کیفی با رویکرد تفسیرگرایی است. نویسندگان این مقاله با استفاده از راهبرد تفسیرگرایی در روش تحقیق کیفی، در تبیین و تفسیر موضوع براساس تحلیل مصاحبههای عمیق، با هدف شناخت مسائل اصلی و ترکیب نتایج و در نهایت تدوین آنها در قالب مقالهای منسجم میکوشند. بهدلیل کمبود منابع مدون در ارتباط با موضوع مقاله، عالوه بر مطالعۀ اسنادی از ابزار مصاحبۀ عمیق و ساختاریافته بهمنظور گردآوری اطالعات استفاده شده است. در این مقاله، مصاحبههایی عمیق با صاحبنظران و برخی از مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از سال 1357تا1391 صورت گرفته که اسامی آنها در فهرست منابع آورده شده است. اطالعات بیشتر دربارة مصاحبهها را میتوان در گزارش طرح پژوهشی1 صورتگرفته توسط نگارندگان مشاهده کرد. مصاحبهها در آذرماه و دیماه سال 1390 انجام شدهاند. مصاحبههای انجامشده بهصورت کامل و دقیق به متن نوشتاری تبدیل شدهاند، سپس مطالب گردآوریشده از مصاحبهها، با هدف بررسی و تبیین سیر تحول سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی، در بازۀ زمانی سال 1357تا1391 دستهبندی و مستند گردیدهاند؛ از این رو، مطالب ارائهشده در این مقاله، اغلب حاصل مصاحبههای عمیق و ساختاریافته و گاهی، برگرفته از اسناد و منابع مکتوب مرتبط با موضوع هستند. بهعالوه، از محدودیتهای اصلی تحقیق میتوان به دشواری امکان دسترسی به مدیران مورد نظر و انجام مصاحبه با آنها اشاره کرد که اغلب، مستلزم صرف زمان زیادی بود. همچنین در برخی مواقع، بهعلت روحیۀ محافظهکارانۀ افراد، دشواریهایی در ارائۀ پاسخهای صریح وجود داشت. چنانچه محدودیت زمانی وجود نداشت، جامعۀ آماری و تعداد مصاحبهشوندگان میتوانست بهمنظور تدقیق یافتههای پژوهش افزایش یابد. از سایر محدودیتها بهمنظور نگارش مقالۀ حاضر، میتوان به نحوۀ استناد به منابع شفاهی حاصل از مصاحبهها اشاره کرد. از آنجایی که فایل مصاحبههای صورتگرفته برای همگان قابل دسترس نیست، به لحاظ روش تحقیق استناد به منابع شفاهی غیرقابل دسترس برای همگان دشوار است. از سوی دیگر، میزان ارجاع فراوان درونمتنی به اسامی مصاحبهشوندگان از روانی متن میکاهد؛ از این رو، نتایج بررسیها و مصاحبههای انجامگرفته در این مقاله به کاررفته و اسامی مصاحبهشوندگان همراه با تاریخ دقیق مصاحبه در فهرست منابع ارائه شده است.
.2 سیر تحول سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی از سال 1357تا1391
دو فصلنامه معماری ایرانی شماره 5 ـ بهار و تابستان 93
23
بهطور کلی، سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی را میتوان براساس دیدگاههای مطرحشده از سوی صاحبنظران و مدیران سازمان میراث فرهنگی، از سال 1357تا1391، در هشت دورۀ اصلی طبقهبندی کرد.
دو فصلنامه معماری ایرانی شماره 5 ـ بهار و تابستان 93
24
طبقهبندی حاضر مبتنی بر تغییر رؤسای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در بازۀ زمانی مد نظر مقاله صورت گرفته است. بهمنظور این طبقهبندی از نظریات متخصصان مصاحبه شونده، استفاده شده است. در هریک از دورههای مورد نظر، موضوعات زیر بررسی شدهاند:
1. مهمترین رویدادها و تحوالت فرهنگیـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور مؤثر بر سیاستگزاری حفاظت؛
2. مهمترین تحوالت دربارۀ سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی؛ .3 مهمترین مستندات و اقدامات اجرایی صورتگرفته )عمدتاً به اقداماتی که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و وزارت مسکن و شهرسازی انجام داده، اشاره دارد(.
2 ـ .1 دورۀ اول؛ سالهای 7۵١٣تا1364 )فقدان برنامۀ حفاظت بهدلیل ضرورت ناشی از جنگ تحمیلی(
بر مبنای بررسی دیدگاههای صاحبنظران و برخی از مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که مورد مصاحبه قرار گرفتهاند، دورۀ پس از پیروزی انقالب اسالمی تا زمان تشکیل سازمان میراث فرهنگی را میتوان دورۀ اول بهشمار آورد. بهطور کلی، دورهبندیهای صورتگرفته در مقالۀ حاضر، مبتنی بر تغییر رؤسای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در بازۀ زمانی تحقیق صورت گرفته است؛ از این رو، دورۀ بعد از پیروزی انقالب اسالمی تا تاریخ تأسیس سازمان میراث فرهنگی در سال 1364، دورۀ نخست معرفی شده است.
.1-1-2 مهمترین رویدادها و تحوالت فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مؤثر بر حفاظت 7(۵١٣تا)1364
در این دوره، بهدنبال رخداد انقالب اسالمی و وقوع جنگ ایران و عراق، تغییراتی در اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور ایجاد شد. پیروزی انقالب اسالمی به پشتوانۀ سرمایههای اجتماعی مردم، منجر به بازآفرینی ارزشهای فرهنگی ـ اجتماعی و توجه به اقشار مختلف مردم، بهخصوص قشر تهیدست جامعه شد. از سوی دیگر، با وقوع جنگ تحمیلی، اولویتهای کشور در بسیاری از موارد تغییر کرد تا جایی که بخش عمدۀ منابع صرف امور جنگ و تأمین نیازهای اولیه مردم میشد؛ از این رو، سرمایهگذاری خاصی در حوزۀ حفاظت از میراث فرهنگی صورت نگرفت. از سوی دیگر، خروج کارشناسان خارجی اوضاع حفاظت از میراث فرهنگی را با دشواریهایی مواجه کرد )حجت .)1380
2 ـ 1 ـ .2 مهمترین تحوالت پیرامون سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی 7(۵١٣تا)1364
سالهای نخست پس از پیروزی انقالب اسالمی تا تشکیل سازمان میراث فرهنگی در سال 1364، قوانین مورد عمل عمدتاً مربوط به دورۀ پیش از انقالب اسالمی و مصوبات شورای انقالب بودند. پس از انحالل سازمان حفاظت از آثار باستانی، بهعنوان نهاد مسئول حفاظت از میراث فرهنگی در ایران، قوانینی برای جلوگیری از غارت محوطههای تاریخی با عنوان حفاری تجاری و خروج اموال فرهنگی از کشور تصویب شد. سایر جنبههای مربوط به حفاظت از میراث فرهنگی و حفظ ارزشهای نهفته در آثار، بهدلیل ضرورتهای ناشی از جنگ تحمیلی در کشور، کمتر مورد توجه واقع شدند. در این دوره، بهدنبال پیروزی انقالب اسالمی، حفاظت از میراث معماری مذهبی، بیش از دورۀ پهلوی که غالباً معطوف به میراث معماری پیش از اسالم بودند، مورد توجه قرار گرفت. بهطور کلی، از مهمترین ویژگیهای مؤثر بر سیاستها و برنامههای حفاظت در این دوره، میتوان به تغییرات نظام اجتماعی و سیاسی در کشور و تغییر نگرش سیستم سیاسی و حکومتی کشور در موضوع میراث فرهنگی نسبت به گذشته و تغییر نوع نگاه به ارزشهای میراث فرهنگی )تغییر توجه بیشتر به معماری مذهبی نسبت به معماری پیش از اسالم( اشاره کرد )صابری .)1390
2 ـ 1 ـ .3 مهمترین اقدامات اجرایی 7(۵١٣تا)1364
در این دوره، اقدامات مؤثر در حوزۀ حفاظت از میراث فرهنگی، بیشتر شامل تداوم توجه ِصرف به مرمّت ابنیه و اقدامات باستانشناسی میشد و اقدامات چندانی در گسترۀ بافت شهری صورت نگرفت. از معدود برنامههای2 این دوره در ارتباط با مرمّت بافتهای تاریخی، میتوان به برخی از طرحهای بهسازی محالت تاریخی شهری، ازجمله «بهسازی محلۀ عودالجان» اشاره کرد که در زمرۀ اقدامات صورتگرفته در حوزۀ حفاظت بهشمار میآید )آیتاهلل زاده شیرازی و دیگران .)1359
2 ـ .2 دورۀ دوم؛ سالهای 364١تا1370 )تشکیل سازمان میراث فرهنگی(
مهمترین تحول ساختاری صورتگرفته در این دوره، شامل تشکیل سازمان میراث فرهنگی از ادغام یازده سازمان مرتبط است. در این بخش، مهمترین رویداداهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بههمراه مهمترین تحوالت صورتگرفته در حوزۀ حفاظت از میراث فرهنگی، با ارائۀ مستنداتی از این دوره معرفی میشوند.
.1-2-2 مهمترین رویدادها و تحوالت فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مؤثر بر حفاظت 64(١٣تا)1370
سازمان میراث فرهنگی کشور در سال 1364 بهعنوان سازمان زیرمجموعۀ وزارت فرهنگ و آموزش عالی که عهدهدار امور پژوهشی بود، از ادغام یازده سازمان مرتبط تشکیل شد؛ از این رو، جنبۀ پژوهشی در حوزۀ میراث فرهنگی تقویت شد و امکان حفاظت از میراث فرهنگی در بستری علمی فراهم آمد. از مهمترین سیاستهای این دوره میتوان به آغاز توجه به اقدامات فرهنگی، در کنار اقدامات فیزیکی در حفاظت از میراث فرهنگی اشاره کرد؛ از این رو، مدیرانی را که بهنحوی حوزۀ اقداماتشان با امور میراث فرهنگی مرتبط بود، بهمنظور آشنایی و بازدید از آثار دعوت کردند. این اقدام را میتوان بهنوعی آموزش ارزشهای میراث فرهنگی به مدیران سازمانها و ارگانهای دولتی بهشمار آورد، بهواسطۀ این اقدام، هریک از مدیران و وزرا در حوزۀ مسئولیت خود، بخشنامهها و قوانینی برای رعایت امور حفاظتی میراث فرهنگی صادر و برنامههایی تدوین کردند )حجت .)1380 همچنین برگزاری برخی از همایشهای علمی مرتبط با موضوع حفاظت از میراث فرهنگی، ازجمله سمینار تداوم حیات در بافت قدیم شهرهای ایران در دانشگاه علم و صنعت در سال 1367 را میتوان از نتایج توجه به موضوع حفاظت از بافتهای تاریخی شهری از سوی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی عنوان کرد. از سایر رویدادهای مهم این دوره میتوان به تصویب قانون برنامۀ اول توسعۀ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور 1368(تا)1372 اشاره کرد.
.2-2-2 مهمترین تحوالت پیرامون سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی 64(١٣تا)1370
تشکیل سازمان میراث فرهنگی با وجود مشکالت ناشی از جنگ تحمیلی و تخصیص بخش عمدهای از منابع کشور برای امور جنگ و ضرورت تأمین نیازهای اولیه مردم، اقدام چشمگیری در راستای توجه به حفظ میراث فرهنگی کشور بهشمار میآمد. آغاز فعالیت سازمان میراث فرهنگی از سال 1366، نقش مؤثری بهمنظور تأمین خأل قانونی و نظارت بر حفاظت و حمایت از میراث فرهنگی کشور ایفا نمود )حجت .)1390 ازجمله وظایف سازمان میراث فرهنگی که در قانون اساسنامۀ آن مصوب 1367 تصریح شده است، میتوان به بندهای 10، 11 و 12 این اساسنامه اشاره کرد. در بند 10، تهیه و اجرای طرحهای الزم بهمنظور حراست، حفاظت، تعمیر، مرمّت و باززندهسازی آثار، بناها و مجموعههای با ارزش فرهنگیـ تاریخی و در بند یازده، اظهار نظر دربارۀ همۀ طرحهای عمرانی جامع و تفصیلی، مناطق فرهنگی و تاریخی و جلوگیری از هرگونه تخریب آنها مورد توجه قرار گرفته است 3 )شماعی 1380، .)141 همچنین مادۀ دوازده اساسنامه سازمان میراث فرهنگی، به تعیین حریم و شرایط خاص معماری و طراحی داخل حریم مجموعهها و محوطههای تاریخی اشاره دارد )صمدی .)1383 بهطور کلی، مجموع سیاستها و برنامههای این دوره در راستای تقویت و ارتقای جایگاه اداری، سازمانی، حقوقی، پژوهشی، اجتماعی و مالی سازمان میراث فرهنگی بود.
.3-2-2 مهمترین اقدامات اجرایی 64(١٣تا)1370
براساس قانون برنامۀ اول توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران 1368(تا)1372 اقدامات پراکندهای در برخی از سازمانها ازجمله وزارت مسکن، در زمینۀ بهسازی و نوسازی بافتهای شهری صورت پذیرفت. در سال 1369 چهار شهر اصفهان، شیراز، تبریز و کرمان و سپس در سال 1370 شهر همدان بهعنوان شهرهای فرهنگی ـ تاریخی اصلی اعالم شدند و بر این اساس، طرحهایی با عنوان محورهای فرهنگیـ تاریخی برای هریک از آنها تهیه شد )شماعی 1380، 141 و شرکت عمران و بهسازی شهری، 1377 به نقل از عزیزی 1379، .)41 از مصادیق اقدامات اجرایی این دوره میتوان به پروژۀ احیای بافت قدیم کرمان در سال 1367 اشاره کرد. جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، پروژۀ اصالح و نوسازی محله جویباره اصفهان را در سال 1365 و پروژۀ طراحی شهری در بافت قدیم شیراز )محله شاهزاده( را اجرا کرد.
دو فصلنامه معماری ایرانی شماره 5 ـ بهار و تابستان 93
25
دو فصلنامه معماری ایرانی شماره 5 ـ بهار و تابستان 93
2 ـ .3 دورۀ سوم؛ سالهای370١تا1373 )تثبیت سازمان میراث فرهنگی(
این دوره را میتوان دوران تثبیت جایگاه سازمانی، حقوقی، اجتماعی و مالی سازمان میراث فرهنگی بهشمار آورد. در ادامۀ این بخش، مهمترین تحوالت مرتبط با سیاستها و برنامههای حفاظت با ارائه مستنداتی معرفی میشوند.
2 ـ 3 ـ .1 مهمترین رویدادها و تحوالت فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مؤثر بر حفاظت 70(١٣تا)1373
در سال 1372 با تشکیل کابینۀ دولت ششم، بازسازیهای بعد از جنگ آغاز شد. در این دوره با عنوان «دوران سازندگی»، اقدامات فراوانی بهمنظور رفع مشکالت کالبدی شهرها و تخریبات ناشی از جنگ تحمیلی صورت گرفت. بهعالوه، از مهمترین تحوالت ساختاری صورتگرفته در این دوره، میتوان به منفکشدن سازمان میراث فرهنگی از وزارت علوم و الحاق آن به وزارت ارشاد در سال 1372 اشاره کرد. این مصوبه نفشی مهم در سرنوشت میراث فرهنگی ایران ایفا کرد )حجت .)1380 این موضوع نشاندهندۀ توجه بیشتر به وجوه اقتصادی آثار تاریخی نسبت به جنبههای فرهنگی بود؛ هرچند قبل از هر گونه بهرهبرداری اقتصادی از میراث ضرورت دارد که اثر میراثی مورد شناسایی و پژوهش قرار گیرد تا بر مبنای سطح ارزشها و سطح اهمیت آن نوع اقدام بهمنظور بهرهبرداری از اثر تعیین گردد. تحقق این موضوع بهواسطۀ پیوستگی سازمان میراث فرهنگی با وزارت علوم بیشتر امکانپذیر بود.
.2-3-2 مهمترین تحوالت پیرامون سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی 70(١٣تا)1373
از مهمترین سیاستها و برنامههای سازمان میراث فرهنگی در این دوره، میتوان به آغاز نگاه چندرشتهای و توجه به مقیاسهای مختلف در حفاظت از میراث فرهنگی اشاره کرد. در این دوره، موضوع حفاظت از شهرها، روستاها، بناها و محوطههای تاریخی مطرح شد و در رابطه با هریک از آنها پروژههایی تعریف گردید. بهعالوه، در رابطه با سیاستهای حفاظت از بافتهای تاریخی شهری، در وزارت مسکن، دفتر بهسازی بافت شهری در سال 1370 شکل گرفت. در سال 1372 حدود 25 طرح در این رابطه معرفی شدند که از این تعداد، حدود 20 درصد آنها به مرحلۀ اجرا رسیدند و مابقی در حد مطالعات باقی ماندند )شرکت عمران و بهسازی شهری .)1377
2 ـ 3 ـ .3 مهمترین اقدامات اجرایی 70(١٣تا)1373
از مهمترین اقدامات اجرایی پیشرو در سازمان میراث فرهنگی در این دوره، میتوان به شکلگیری پروژههای جدیدی با عنوان کلی شهرها، روستاها، بناها و محوطههای تاریخی اشاره کرد. اجرای این پروژهها بیانگر آغاز نگاه چندرشتهای و توجه به مقیاسهای مختلف در حفاظت از میراث فرهنگی است. این پروژهها به عنوان پروژههای بزرگ شهرت یافتند و در ادامه، به پایگاههای میراث فرهنگی تبدیل شدند. ازجمله پروژههای مذکور میتوان به ده پروژۀ شهر تاریخی مانند شهر تاریخی یزد با هدف ارتقای کالبدی و شهر تاریخی اصفهان، روستاهای تاریخی مانند روستای تاریخی ابیانه، بناها و محوطههای تاریخی مانند محوطههای تاریخی پارسه و پاسارگارد، بیستون، طوس، تخت سلیمان و طاق بستان اشاره کرد )خادمزاده .)1390
62 2 ـ .4 دورۀ چهارم؛ سالهای373١تا1375 )بسترسازی برای ایجاد تحوالت بنیادی با تأکید بر تحول اقتصادی(
اصلیترین سیاستهای سازمان میراث فرهنگی در این دوره، حول بسترسازی بهمنظور ایجاد تحوالت اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و قانونی در حوزۀ حفاظت از میراث فرهنگی شکل میگیرد.
2 ـ 4 ـ .1 مهمترین رویدادها و تحوالت فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مؤثر بر حفاظت 73(١٣تا)1375
در سال 1374 با تصویب برنامۀ دوم توسعۀ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی 1374(تا)1378 نقطة عطفی در توجه به بافتهای کهن شهری صورت گرفت. براساس آن، سازمان عمران و بهسازی و بهدنبال آن، سازمان میراث فرهنگی4 حوزۀ شمول فعالیتهای خود را از محدودۀ تکبنا به مجموعههای تاریخی گسترش دادند. اهداف این برنامه، در رابطه با توسعۀ فیزیکی شهرها و آثار مداخله در بافتهای تاریخی بدین صورت خالصه میشوند: .1 بهسازی، نوسازی و بازسازی بافتهای مسئلهدار شهری با حفظ هویت نواحی باارزش توسط شهرداریها و در چارچوب ضوابط شورای عالی معماری و شهرسازی؛ .2 توجه به بافتهای تاریخی شهرها بهعنوان بخشی مهم در سیاستهای توسعۀ شهری و تأمین مسکن مورد نیاز در شهرها )شماعی 1380، .)143
.2-4-2 مهمترین تحوالت پیرامون سیاستها و برنامههای حفاظت از میراث فرهنگی 73(١٣تا)1375
در این بخش، مهمترین سیاستها و برنامههای سازمان میراث فرهنگی در این دوره، براساس دیدگاه صاحبنظران
و مدیران این سازمان معرفی میشوند:
1. تعمیم حوزۀ شمول فعالیتهای سازمان میراث فرهنگی از مرمّت ِصرف تکبناها به مجموعههای تاریخی در اواخر سال 1374، بهواسطۀ ایجاد واحدی با عنوان «بافت» در معاونت حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی و تشکیل پژوهشکدهای در رابطه با محورهای فرهنگیـ تاریخی و بافتهای تاریخی در سازمان میراث فرهنگی؛ از این رو، مراکز تاریخی شهرها که همواره بهعنوان بخشی مستقل از شهر، برنامهریزیهای موضعی داشتند، در این برنامه با جامعیت و در ارتباط با کلیت ساختار شهر مورد توجه قرار گرفتند.
2. توسعۀ کمی و کیفی مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی.
3. افزایش سرمایهگذاری در آموزش و تربیت نیروهای متخصص5 بهواسطۀ جذب کارشناسان جوان.
4. برگزاری نشستهای تخصصی در حوزۀ مرمّت.
5. ساماندهی و تهیۀ شناسنامه برای اشیاء و اموال تاریخی )شکلگیری حفاظت الکترونیکی(.
6. افزایش میزان توجه به توسعۀ موزهها.
7. افزایش همکاریهای بینالمللی در حوزۀ میراث فرهنگی.
8. توسعۀ کیفی رشتههای مردمشناسی و زبانشناسی و ایجاد پژوهشکدۀ مرمّت آثار.
9. افزایش تعامل سازمان میراث فرهنگی با سایر سازمانها و دستگاههای اجرایی که منجر به شکلگیری بسیاری از مصوبات بافتها، شهرهای تاریخی و روستاهای تاریخی میشود.
1. افزایش نقش سازمان میراث فرهنگی در تدوین طرحهای جامع و تفصیلی شهرها که بیانگر تعامل نزدیک سازمان میراث فرهنگی با وزارت مسکن است.
11. برگزاری اولین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران در اسفندماه 1374 به میزبانی سازمان میراث فرهنگی.
21. بهرهگیری از نهادها و دانشگاهها در شوراهای مشورتی و راهبردی سازمان میراث فرهنگی.6
31. افزایش میزان توجه به موضوع مرمّت و تغییر کاربری بناهای تاریخیِ در اختیار سازمانهای دولتی که با اعتبار خود، دستگاههای متولی و با نظارت سازمان میراث فرهنگی بهمنظور بهرهبرداری، اغلب بهصورت دفاتر اداری،
مرمّت و تغییر کاربری مییابند.
.14 آغاز توجه به ابعاد و ارزشهای اقتصادی میراث فرهنگی.
.15 اخذ مجوز تأسیس پژوهشگاه با پنج معاونت پژوهشی در سازمان میراث فرهنگی.
.16 شروع مشارکت بخش خصوصی در مدیریت سایتهای بزرگ، مثل برگزاری جشنهای نوروز در تخت جمشید.
.17 تجهیز سازمان میراث فرهنگی در استانها بهلحاظ نیروی انسانی و منابع مالی.
.18 افزایش میزان توجه به موضوع مشارکت و کمکهای مردمی در مرمّت و باززندهسازی بناهای تاریخی. بهعالوه، از سیاستها و برنامههای اجرایی وزارت مسکن و شهرسازی در این دوره، میتوان به سیاست «تجمیع» در بافتهای تاریخی اشاره کرد که در برنامۀ پنجسالۀ دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور با عنوان «بافت مسئلهدار شهری» معرفی شده است. در راستای تحقق سیاست تجمیع، ارزشهای ملموس و ناملموس بافتهای تاریخی شهری با هدف تأمین مسکن مورد نیاز مردم، در برخی از شهرها مورد بیتوجهی واقع شدند. از مصادیق آن میتوان به محدودۀ 2/7 هکتاری پشت بازار قلعۀ محمود در کرمان اشاره کرد که براساس سیاست تجمیع و با هدف تأمین مسکن مورد نیاز مردم، 2/7 هکتار از بافت تاریخی پیرامون بازار تاریخی کرمان تخریب شد؛ هرچند تا به امروز، خانهای در این محدوده ساخته نشده است و محدودۀ 2/7 هکتاری بهدنبال تخریبهای صورتگرفته در سالهای اخیر، به حدود پنج هکتار افزایش یافته است.
