بخشی از مقاله
چکیده
رمانپل»معلّق« اثر محمدرضا بایرامی یکی از آثار موفق در حوزهي ادبیات داستانی - دفاع مقدس - است که از اقبال شایان توجهی برخوردار بودهاست. تحلیل ساختار و بررسی ریختشناسی این اثر به منظور ارایهي الگوي ساختاري آن، یکی از ضروریات پژوهش در حوزهي ادبیات پایداري است. با توجه به تناسبی که بین ویژگیهاي این رمان، با دیدگاههاي پراپ وجود داشت، این جستار، ساختار روایت را بر اساس دیدگاه نظریهپرداز یاد شده مطالعه کردهاست.
پژوهش حاضر نشان میدهد که:
.1الگوي ریختشناسی پراپ اگر چه براي حکایتهاي فولکلوریک بسیار مناسب است، با این حال در تحلیل رمان »پل معلق« نیز الگویی مفید و کارآمد است.
.2داستانهاي امروزي علیرغم این که محتواي متفاوت دارند، اما به طور نسبی از ساختار مشترکی الگو می-گیرند
.3 مطابق با آنچه که پراپ مطرح کردهاست از سی و یک خویشکاري پراپ حدود بیست و چهار خویشکاري در رمان »پل معلق« وجود دارد .
.4از هفت حوزهي کنشی پراپ، شش کنشگر در داستانپل»معلّق« وجود دارد و قابل انطباق با نظر پراپ است.
1مقدمه
با ظهور فرمالیسم روسی در اوایل قرن بیستم، نوعی دگرگونی در روششناختی رقم خورد که ابزار و روش بررسی آثار را در درون متن جستجو میکرد. آنها معتقد بودند که »کار مطالعهي یک اثر ادبی، کشف قوانین درونی اثر از راه شناخت مناسبات عناصر زندهي آن است
در واقع روش کار آنها حاصل جمع اندیشههاي ساختار-گرایی و یافتههاي زبانشناسی است، که به بررسی ساختمان و فرم قصه میپردازد. براي اولین بار ولادیمیر پراپ - Vladimir prop - در مطالعات قصهها و روایات و تجزیه و تحلیل حکایات روسی به تبعیت از روش کار زیستشناسها، واژهي ریختشناسی - Morphology - یعنی بررسی و شناخت ریختها را بهکار برد.
او به بررسی حدود یکصد حکایت از مجموعهي »آفاناسیف« از حکایتهاي فولکلوریک و قصهي کودکان روسی پرداخت و به این اصل رسید که هر چند اشخاص یک حکایت متغیرند، کارکردهاي آنها در حکایتها پایدار و محدود هستند.
پراپ به دنبال استخراج عناصر ثابت و مکرري بود که به مدد قانون انتقال از یک قصه به دیگر قصهها نقل مکان میکنند، او این عناصر ثابت و تکرارشونده را کارکرد »نقش ویژه« میگوید و آن را اینگونه تعریف میکند: »کنش یک شخصیت بر اساس اهمیتی که در مسیر کنشهاي حکایت دارد.
پراپ از سیویک کارکرد سخن میگوید که همیشه در زنجیرهي یکسانی ظاهر میشوند و تعداد کنشگر را حدود هفت مورد بازگو میکند. علیرغم اینکه نواقص نظریهي پراپ توسط نظریهپردازان بزرگ آشکار و اصلاح شد، با این وجود ریختشناسی داستانها، از زیباترین و کاملترین شیوه-هاي نقد ادبی به شمار میآید.
امروزه آثار زیادي به خصوص در ژانر داستانها و رمانهاي دفاع مقدس خلق شده-است، که نقد و بررسی آنها با دیدگاههاي ساختارگرایان به منظور ارایه ي الگوي ساختاري آنها مفید و ضروري به نظر میرسد. رمان »پل معلق« اثر محمدرضا بایرامی یکی از آثار موفّق در حوزهي ادبیات پایداري است که در این جستار طبق دیدگاه ریختشناسی پراپ مورد مطالعه قرار گرفته است.
محمدرضا بایرامی متولد 1344در اردبیل، نویسندهي معاصر ایرانی است. وي نزدیک به چهل رمان، مجموعه داستان و داستان بلند براي کودکان و نوجوانان و بزرگسالان نوشته است و برخی از آثار وي به زبانهاي مختلف ترجمه شده است.
مهمترین آثار وي عبارتند از: »مردگان باغ سبز« - ترجمه شده به روسی و برندهي جایزهي »اوراسیا« و کتاب برتر نمایشگاه مسکو، »گرگها از برف نمیترسند« - برنده ي کتاب سال جمهوري اسلامی کتاب فصل جایزهي حبیب غنیپور - کوه مرا صدا زد - برنده: مارعینکی آبی یا کبراي آبی از سوییس گرانبهاترین خرس از سوئیس کتاب تقدیري سال جمهوري اسلامی دیپلم افتخار از کانون پرورش فکري کتاب سال مجلهي سورهي نوجوان و... - ، دشت شقایقها، در ییلاق، عبور از کویر، سنگ سلام، هلتها نام تو را میخوانند، همسفران - کتاب سال حبیب - ، سپیدار بلند مدرسهي ما، در انتظار آن لحظه، خون نوشت و... . وي آثار متعددي در حوزهي ادبیات پایداري و هشت سال اعدف مقدس نوشته است که مهمترین آنها عبارتند از: پل معلق - برندهي کتاب سال انجمن قلم کتاب سال بنیاد حفظ آثار کتاب سال حبیب غنیپور - ، سایهي ملخ - برندهي جایزهي حبیب جایزهي ادبی عذرا - ، لم یزرع، سه روایت از یک مرد - جایزهي حبیب و حفظ آثار - ، آتش به اختیار - برندهي جایزهي هفت اقلیم - ، دود پشت تپه، هفت روز آخر - برنده ي بهترین کتاب خاطرهي بیست سال اخیر - ، صداي جنگ - برندهي کتاب سال بنیاد حفظ آثار - و... است.
.1-1 بیان مسئله
در ادامهي تحولاتی که در روند داستاننویسی معاصر به وجود آمد، آثار بسیاري در حوزهي ادبیات داستانی ارائه شدهاند؛ حجم بالاي این آثار اجازه ي عبور آسان از کنار آنها را نمیدهد.
