بخشی از مقاله
چکیده
الگوهای سینوپتیک شرایط جوی روزانه مناطق راکنترل میکنند.بررسی نقشههای سینوپتیک، درسطوح مختلف جو، می-توان بسیاری ازپدیدههای سطح زمین همانند سیلاب، خشکسالی، یخبندان و....رامشخص نمود. یکی از عوامل بسیار مهم در بروز سیلاب پدیده های جوی مانند طوفان و رگبارشهای شدید است که بررسی و شناسایی سینوپتیکی پدیدههای جوی بهخصوص رگبارشها در پیشبینی سیلاب و طرحهای هشدار سیل نقش تعیین کنندهای را ایفا میکند از این رو پژوهش پیش رو با هدف تحلیل سینوپتیکی رگبارشهای منجر به سیل در منطقه غرب گیلان صورت گرفته است.
برای تحقق این هدف سپس برای ابتدا آمار سیلابها و رگبارشهای منطقهای مربوط به هر سیل در منطقه غرب گیلان برای دوره آماری سالهای 1380-90 شناسایی و استخراج شدند. بر این اساس طی این دوره 13 سیل و رگبارش منطقهای بدست آمد . در مرحله بعذد نقشههای سینوپتیکی هم فشار برای سطح دریا و ژئوپتانسیل 500 هکتوپاسکال برای زوزهای قبل بارش و روز بارش از تارنمای NOAA دریافت شد و هریک مورد تحلیل همدیدی قرار گرفت. نتایجهای حاصله نشان-دهنده وجود 7 الگوی جوی بارشی در ایجاد این رگبارشها بوده است. از میان هفت الگو سامانه های پر فشار اسکاندیناوی و مدیترانهای بیشترین فراوانی را داشتهاند. همچنین کل رگبارشهای مورد بررسی در اثر وجود حداقل یک سامانه پر فشار ایجاد شده است.
الف- مقدمه
یکی دیگر از عوامل مهم در وقوع سیل، ریزش بارانهای با شدت زیاد است که در فصول مختلف سال بر اساس موقعیت،آرایش و خصوصیات توده های هوا در سطوح مختلف جو حادث میشوند .بنابراین شناسایی این سامانهها و تعیین الگوهای بارشزای منجر به سیل، نقش مهمی در پیش بینی بروز سیلاب در مناطق مورد بررسی داشته و مدیران را در امر تصمیم سازی و تعیین استراتژیهای مقابله و کنترل سیلاب یاری خواهد نمود.
از آنجایی که بزور میانگین 2 الی 3 سیل در هر سال در منطقه غرب گیلان رخ میدهد لذا این پژوهش با هدف تحلیل سینوپتیکی رگبارشهای منجر به سیل در منطقه غرب گیلان برای دوره آماری 1380-90 به منظور شناسایی الگوهای بارشی منجر به سیل انتخاب و مورد بررسی قرا میگیرد. سابقه مطالعات سینوپتیکی در ایران عمر زیادی ندارد و عمده مطالعات سینوپتیکی در ایران حداکثر در دو سه دهه اخیر انجام شده است. برخی از این محققین به بررسی الگوهای سینوپتیکی و شرایط جوی منجر به وقوع بارشهای سیل زا پرداختهاند که به برخی از مهمترین آنان اشاره میشود.
لشکری - 1375 - ، در پژوهشی به بررسی و مطالعه الگوهای سینوپتیکی بارشهای سنگین جنوب غرب ایران پرداخته است. ایشان پس از تحلیل سینوپتیکی نقشه های سطح زمین، سطح850، سطح 700 و سطح 500 هکتوپاسکال نتیجه گرفته است که وقوع بارشهای سنگین و سیل آسا در جنوب غرب ایران نتیجه تقویت و تشدید فعالیت مرکز کم فشار مونسون سودانی و منطقه همگرایی دریای سرخ و تبدیل آنها به سیستم دینامیکی و ترمودینامیکی میباشد. خوشحال دستجردی - 1376 - ، کلیماتولوژی را برای بارشهای بیش از 100 میلیمتر در سواحل دریای خزر تحلیل و ارائه کرده و نتیجه میگیرد که این بارشها در اثر وجود جبهههای تقویت شده نسیم دریا، بوده و توسط سیستمهای سینوپتیکی به ساحل انتقال مییابند و افزایش مقدار ریزش باران با ارتفاع در دامنههای شمال البرز در اثر تقویت بادهای بالاروایجادمیگردد.
اشجعی باشکند - 1379 - ، دربررسی و مطالعه الگوهای سینوپتیکی بارشهای سنگین در شمال غرب ایران پرداخته است. ایشان در این پژوهش با بررسی بارشهای 24 ساعته، 30 میلیمتر یا بیشتر در یک دوره 5 ساله 1992 - تا - 1996 و با استفاده از نقشههای هوا شناختی و آمار و اطلاعات ایستگاههای سینوپتیک منطقه شمالغرب نتیجه میگیرد که بیشتر بارشهای سنگین در شمال غرب در فصل- های بهار و پاییز رخ میدهد، جهانبخش اصل و ذوالفقاری - 1380 - ، الگوهای سینوپتیکی بارشهای روزانه در غرب را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج این بررسی حاکی از وجود اختلافات معنی دار در الگوی مراکز کم ارتفاع، ناوه موج کوتاه، محور ناوه در سطح 500 هکتوپاسکال و شدت فعالیت مدلهای سینوپتیکی، فراوانی وقوع و مسیر حرکت مراکز کم فشار می باشد.
نجار سلیقه - 1380 - ، با مطالعه سینوپتیکی بارشهای تابستانی جنوب شرق ایران در دوره زمانی 1348 تا 1372 نتیجه میگیرد که دو الگوی فشار متفاوت: -1 اندر کنش دینامیکی بین سیستمهای فشار عرضهای پایین و بالا باعث ایجاد جبهه و صعود هوا میشود و-2 گرمایش زمینی ،ایجاد کم فشار حرارتی و صعود هوا میشود. مرادی - 1380 - به بررسی سینوپتیک سیلاب بیست و یکم آبان ماه سال 1375 در نواحی مرکزی استان مازنداران پرداخته و عامل اصلی وقوع بارش را حاکمیت پشته پرفشار در سطح زمین و حضور ناوه در ترازهای بالایی جو میداند.
مرادی - 1380 - سینوپتیک بارشهای سواحل جنوبی دریای خزر را در شش ماه سرد مطالعه کرده و عامل اصلی وقوع بارش را حاکمیت پشته پرفشار در سطح زمین ذکر کرده که مرکز این پشته بر روی دریای سیاه استقرار مییابد. محمدی - 1381 - ، با تحلیل سینوپتیکی بارشهای ساحل جنوبی دریای خزر در شش ماه سرد سال نتیجه میگیرد که رخداد بارشهای سنگین در تراز 500 هکتوپاسکال با حاکمیت پشته بر روی دریای سیاه، شرق تا مرکز اروپا، شرق دریای مدیترانه و حضور ناوه عمیق در شرق دریای سیاه همراه است. عربی - 1385 - ، با تحلیل سینوپتیکی بارندگی دوره 21 تا 26 تیر ماه 78 نتیجه میگیرد که گسترش و نفوذ سیستم کم فشار مونسون از سمت جنوب و جنوب شرق و سیستمهای پرفشار مهاجر از طرف شمال باعث وقوع بارندگی در این دوره شده است.
در مطالعه متعددی توسط پژوهشگران خارجی به بررسی علل سینوپتیکی بارشهای سیل آسا پرداخته شده است: که از جمله میتوان به مطالعات؛Angel Divis et al., 1992; Harvey et al., 2004 et al., 1992; Dunkerton et al., 1986 اشاره کرد. آنان وقوع بارشهای رگباری و سیل آسا در برخی از مناطق خاورمیانه از جمله مناطق جنوب، جنوب غرب، غرب و نواحی داخلی ایران را تحت تأثیر سامانه کم فشار سودانی یا زبانه کم فشار دریای سرخ معرفی نموده اند .
لاکمن و گیاکام - 1994 - تأثیرات سینوپتیکی و سیارهای سامانه های بارش بر روی حوضه آبریز مکنزی را از روی نمونههای 28 ساله بررسی میکنند. یارنال و فراکس - 1997 - معتقدند طوفان هایی که از اقیانوس اطلس تغذیه میشوند، نقش مهمی در طغیان رودخانه ساسکوانا دارند. کنراد - 2001 - اشاره کرد. وی با مطالعه 312 بارش سنگین، 14 پارامتر و ویژگی سینوپتیکی مرتبط با وقوع بارش سنگین را شناسایی کرده و برمبنای این پارامترها یک الگوی سینوپتیکی برای طبقه بندی وقوع بارشهای سنگین با استفاده از خصوصیات و ویژگیهای سینوپتیک ارائه داده است.
