بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق تحلیل عوامل پیش برنده و بازدارنده پروژه توسعه مشارکتی فناوری - PTD - از دیدگاه کارگزاران و دست اندرکاران در استان لرستان میباشد. تحقیق حاضر به روش پیمایشی انجام شد، جامعه آماری این تحقیق شامل 187 نفر از دست اندرکاران این پروژه است که از این میان 126 نفر به روش نمونهگیری تصادفی ساده به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند و در نهایت 114 پرسشنامه جمعآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در بخش کارگزاران پروژه 78 نفر از طریق سرشماری انتخاب شدند و در نهایت 67 پرسشنامه جمعآوری شد.
دادهها با استفاده از پرسشنامه به عنوان ابزار تحقیق جمعآوری گردید که روائی ظاهر و محتوای آن توسط جمعی از اساتید دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران و تربیت مدرس بررسی شد و پایایی آن بین 0/94 - 0/89 به دست آمد.
نتایج و یافتهها نشان دادند که متغیرها در بخش دست اندرکاران شامل:
چهار عامل بعد منفی تأثیر عوامل اقتصادی، مروری بر فرآیند ارزشیابی از خود، بعد مثبت تأثیر عوامل اقتصادی، تشویق به افزایش مشارکت در فعالیت ها میباشند که در مجموع 64/66 درصد واریانس کل را تبیین نمودند، نتایج عوامل پیش برنده در بخش کارگزاران نشان داد که، چهار عامل جوانب تسهیلگری پروژه، عامل اقتصادی، چندبخشی بودن پروژه و یادگیری در مجموع 72/56 درصد واریانس کل را تبیین نمودند، همچنین عوامل بازدارنده پروژه در بخش کارگزاران نشان داد که در مجموع پنج عامل، عوامل زیرساختی، محدودیت مالی - زمانی، مشکلات مربوط به برنامه ریزی پروژه، مشکلات اجرائی، فرهنگی- شغلی در مجموع 79/16درصد واریانس کل را تبیین نمودند.
مقدمه
در دنیای امروز علاوه بر آن که سرعت در ابداع و انتقال فناوری دارای اهمیت فراوانی می باشد، تعیین قابلیت انطباق و سازگاری فناوری جدید با شرایط اقلیمی و وضعیت اقتصادی و اجتماعی تولیدکنندگان بخش کشاورزی و امکان کاربرد و گسترش نتایج حاصله در سطوح وسیع و در حداقل زمان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. یافته های تحقیقاتی که در مراکز علمی و پژوهشی تحت شرایط کنترل شده و خاص حاصل می شود به همان صورت اولیه قابلیت کاربرد توسط تمامی گروه ها و طبقات کشاورزان بزرگ، متوسط و خرده پا را ندارد و یافته های جدید باید در محیط و شرایط بهره برداران مورد تجربه و بازبینی قرار گیرد تا کارآیی و مناسبت آن ها تعیین و در صورت لزوم پس از تغییرات و اصلاحات لازم به صورت توصیه های ترویجی در سطح وسیع و در بین کشاورزان ترویج گردد
- در حال حاضر چالش امروز این است که چگونه سودمندی های توسعه ی فناوری های محلی موفق برای بیشتر مردم به سرعت گسترش دهیم، در حالی که مشارکت کشاورزان در فرآیندهای توسعه فعال ادامه یابد . با توجه به اینکه تعداد زیادی از نوآوری ها درکشاورزی بدون دخالت بیرونی ها اتفاق می افتد
رهیافت های توسعه مشارکتی فناوری ایجاد شدند. توسعه مشارکتی فناوری بر اهمیت نقش کشاورزان در نوآوری کشاورزی و تغییر نقش آن ها تاکید می کند، در حالی که به وسیله ی تحقیق رسمی تکمیل می شود
از طریق رهیافت های مشارکتی می توان عملکرد فناوری های توسعه یافته در تحت شرایط زندگی واقعی، زیست محیطی و مدیریتی تحت آزمایش قرار می گیرد
رهیافت توسعه مشارکتی فناوری، پیوند همزمان فرآیند تحقیق و ترویج با واقعیت های کشاورزان است و کشاورز به عنوان ذینفع اصلی، دارای کلیدی ترین نقش است. رهیافت PTD، در پی آن است که نسبت به نیازهای کشاورزان و جوامع محلی عکس العمل بهتری نشان داده و کمک کند تا نظام های محلی بهتر درک شوند، و از طرفی دیگر، فرصت های تلفیق و ترکیب دانش محلی و علوم متداول پژوهشی و دانشگاهی را جستجو گردد و محک بخورد
مردم روستایی بایستی بتوانند فرآیندهای توسعه مشارکتی فناوری را به عنوان راهی برای انعکاس تحلیل و تأمل در بهبود و تقویت معیشت تلقی کنند. درنهایت، فرآیندهای توسعه مشارکتی فناوری سبب تقویت ارتباطات بین ذینفعان مختلف می شود و در شرایط پیچیده، متغییر، خطر - ریسک - ، تنها دانش بومی جوابگو نیست. رهیافت توسعه مشارکتی فناوری مکانی برای ایجاد تعامل بین ذینفعان مختلف است که از طریق ادغام دانش بومی و دانش علمی؛ هم به کشاورزان و هم دانشمندان و محققان کمک می کند که تاحدی بر روی دوگانگی های بین دانش علمی و دانش بومی تمرکز کنند
فرآیندهایی که ذینفعان را قادر می سازد، کشاورزان مشارکتی را تحت کنترل خود درآوریم و تصمیماتی درباره فرآیندهای تحقیقاتی درمزرعه بگیرند
در رهیافت PTD، رویه های متداول - خطی - ایجاد فناوری کنترل شده ی آزمایشگاهی و سپس انتقال یافته ها به بخش ترویج برای اشاعه به کشاورزان، با فرآیندی جایگزین می شود که طی آن، جامعه ی کشاورز، بخش تحقیق و مجموعه ی ترویج یک مثلث همکاری را در راستای تشخیص مسائل، شناسایی فرصت ها، جستجوی گزینه ها، محک زدن و کارکردن با ایده ها و ارزشیابی نتایج تشکیل می دهند، که نقش کشاورز در مدیریت فرآیند شکل گرفتن فناوری، همواره در حال پررنگ شدن است، تا بلکه فناوری به دست آمده سنخیت فزاینده ای را باشرایط طبیعی و اجتماعی - اقتصادی کشاورز پیدا کنند، به ویژه کشاورزانی که به دلیل ضعف بنیه ی اقتصادی و فقدان دسترسی به منابع و فرصت ها غالبا از فرآیند به کاربستن فناوری ها منزوی هستند
پروژه پژوهشی - تحقیقی تطبیقی - توسعه مشارکتی فناوری، یکی از عناصر پروژه ی مقاومت و انعطاف پذیری معیشتی در حوزه ی رودخانه کرخه است که با همکاری سازمان بین المللی ایکاردا اجرا شد و تا شهریور 1387 ادامه داشت. پروژه ی مقاومت معیشتی در قالب برنامه ی جهانی چالش2 اجرا می شود و چالش محوری این برنامه در ایران، پیوند خوردن دو مقوله ی بهره وری آب و مقاومت معیشتی در منطقه ی خشک و نیمه خشک حوضه ی کرخه تعیین شده است. به طور کلی، رویکرد رهیافت توسعه مشارکتی فناوری در پی نشاندن فرآیند شکل گیری و تکامل یافتن فناوری در پی نشاندن فرآیند شکل گیری و تکامل یافتن فناوری در بستر زندگی و معیشت مردم محلی است. تحقق چنین منظوری، مستلزم تغییراتی بنیادین در ساختار، نگرش ها، روش ها و نقش های پژوهشی پیرامون فناوری است و طرح حاضر به دنبال مک زدن عملی برخی از این تغییرات در محیط کشاورزی ایران است
زمینه ساز پا گرفتن و شکوفایی رهیافت PTD عمدتا دو مسأله بوده است. اول، ویژگی های کشاورزی و مدیریت به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک، از جمله: پیچیده و متنوع بودن نظام های اقلیمی و درهم تنیدگی ابعاد گوناگون زندگی و معیشت جوامع محلی؛ مدیریت پایدار منابع آب و زمین و غالبا فقیر بودن کشاورزان از لحاظ مالکیت و دسترسی به منابع؛ خاص بودن مدیریت این منابع گوناگون به موقعیت جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی؛ و مدعی بودن ذینفعان و ذیربطان در سطوح مختلف بر سر منابع محدود.
این ویژگی ها شواهدی هستند دال براینکه به جز از رهگذر اتخاذ یک رویکرد جامع نگرانه نسبت به حیات، معاش و محیط پیرامون، نمی توان به یک درک واقعی از ساختار، روابط، مسائل و نیازهای جامعه محلی دست یافت و همین نکته مارا به مسأله دوم هدایت می کند و آن، ناکارآمد بودن رویه های متداول و عموما ایستگاهی تحقیق کشاورزی و فناوری در تبیین واقعیت ها و تشخیص تناسب فناوری ها با این واقعیت ها است. برای مثال، اینکه تحقیق متداول فناوری معمولا در هرمقطعی فقط یک رشته ی تخصصی تحقیقاتی را مدنظر قرار می دهد و شرایط برای به کار بستن رهیافت های چند رشته ای و چند نهادی کمتر فراهم است، و یا انعطاف کم فرآیند ایجاد فناوری به عبارتی، از پیش تعیین شده بودن فرضیات، مراحل، آزمایشات و روش ها.
