بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری با ساختارهای اقتصادی- اجتماعی جوامع محلی رابطه ی نزدیکی دارد و نقش مهمی در توسعه ی مناطق از طریق ایجاد فرصت های شغلی و منابع درآمدی و نظایر آن ایفا می کند و به عنوان ابزار قدرتمندی برای حفاظت از تنوع زیستی و فرهنگهای محلی مطرح است. هدف این مطالعه، شناسایی جاذبه گردشگری و تحلیل وضعیت آن - نقاط قوت، ضعفها،همچنین فرصت ها و تهدیدها - در شهر کوچک الشتر برای نیل به برنامه ریزی توسعه ی گردشگری است.
پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که برای تبیین موضوع و نتایج آن، از روشهای توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی بهره گرفته شده است. همچنین برای تحلیل وضعیت گردشگری و ارایه راهبردهای توسعه آن در این پژوهش از مدل استراتژیک SWOT استفاده شده است. در ابن تحقیق پس از محاسبه امتیاز نهایی عامل های درونی - نقاط قوت و ضعف - و عامل های بیرونی - فرصت ها و تهدیدات - به ترتیب مقادیر 1,44 - نقاط قوت - و 0,934 - نقاط ضعف - و 1,02 - فرصت - و 0,88 - تهدید - بدست آمد. یافته های تحقیق نشان می دهد که این ناحیه پتانسیل لازم برای گسترش و رشد صنعت گردشگری را دارد و این صنعت می تواند نقشی کلیدی را در توسعه این شهر داشته باشد.
بیان مساله
اصولا توسعه اقتصادی در هر کشوری نیازمند سرمایه گذاری در بخش ها و فعالیت های مختلف اقتصادی آن کشور است و بدون سرمایه گذاری در طرح های زیربنایی و روبنایی، نمی توان انتظار گسترش اشتغال، تولید و رفاه اقتصادی را داشت .برای تحقق این مهم، امروزه بسیاری از کشورهای جهان، تمایل شدیدی به جذب سرمایه های خارجی پیدا کرده اند
سرمایه گزاری در زیرساخت های گردشگری و استفاده از توان های بالقوه منطقه ای به منظور جذب گردشگر، یکی از را ههای مناسب، بدین منظور است. به عقیده سازمان جهانی گردشگری و انجمن جهانگردی و گردشگری در حال حاضرگردشگری در جهان بزرگترین صنعت محسوب می شود
توسعه گردشگری به عنوان مجموعه فعالیت های اقتصادی، تأثیر بسزایی در تقویت بنیانهای اقتصادی جوامع دارد و نقش گردشگری به عنوان منبع جدیدی برای ایجاد اشتغال، کسب درآمد، دریافت های مالیاتی بیشتر، جذب ارز و تقویت زیر ساخت های اجتماعی که موجب رشد و توسعه سایر صنایع می شود، در مطالعات متعدد مورد تایید قرار گرفته است
تحقق توسعه پایدار گردشگری در گرو لحاظ نمودن سه رویکرد همه جانبه نگر و کل گرا، آینده نگر مساوات گرا است .نگرش اول بر این باور است که توسعه، هنگامی پایدار است که در بستر سیاسی، اقتصادی و اکولوژیک ملاحظه گردد. در رویکرد دوم، برآورد احتیاجات کنونی گردشگران، جامعه میزبان و به موازات آن محافظت و پاس داشت از محیط زیست و حفظ فرصت های برابر برای آیندگان مطرح است. در رویکرد سوم، مساوات درون نسلی و فرا نسلی دراستفاده از امکانات، داد هها و منابع مورد نظراست
ایران جزء ده کشور اول جهان از لحاظ جاذبههای گردشگری و جزء 5 کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگری میباشد این در حالیست که از لحاظ جذب گردشگری تقریبا در ردههای آخر جهانی قراردارد طبق آمار سال 2002 سازمان جهانی فقط 24 درصد از تعداد و 16 درصد از درآمد گردشگری دنیا اختصاص به ایران دارد
جاذبههای گردشگری ایران، به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران، هر گردشگری را به وجد میآورد. در کنار دارا بودن جاذبههای تاریخی بینظیر، میراث غنی و جلوههای بینظیر از اکوتوریسم عواملی هستند که هر یک به تنهایی میتوانند گردشگری این کشور را با تحولی بزرگ روبهرو کنند. موهبتهایی که کشورهای دیگر با داشتن حتی نیمی از آنها، اما با مدیریتی قوی با شتابی به مراتب بیشتر از ایران در برنامهریزیهای گردشگری، صنعت گردشگری خود را رونق چشمگیر بخشیدهاند
علاوه بر جایگاه گردشگری در توسعه ملی و منطقه ای، از دیگر مسایل توجیه کننده اهمیت مقاله حاضر، توجه به نقش شهرهای کوچک در توسعه منطقه ای است. در واقع با توجه به مشکلات موجود در نظام شهری کشور، بسیاری از صاحب نظران برنامه ریزی ملی و منطقه ای در ایران به توسعه و تقویت شهرهای کوچک تاکید دارند. شهرهای کوچک جهت توسعه نیازمند تعریف نقش و تقویت آن می باشند. لذا با این هدف شهر کوچک الشتر و نقش گردشگری آن به عنوان محدوده مطالعاتی انتخاب شده است. لذا در این مقاله سعی شده به شناخت پتانسیل ها و محدودیت های گردشگری شهر الشتر و ارایه راهبرد ها و راهکارهای توسعه آن پرداخته شود.
ادبیات پژوهش
عبدالرضا رکن الدین افتخاری و همکاران در مقاله ای با عنوان راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT در دهستان لواسانات کوچک با استفاده از روش پیمایش، مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها به به شیوه SWOT به ارائه استراتژی و راهبرد در جهت توسعه گردشگری در مناطق روستایی لواسان پرداخته است. تجزیه و تحلیلهای تجربی در منطقه مطالعه شده نشان می دهد که آستانه آسیب پذیری نقا ط روستایی به علت گردشگری بودن بسیار بالاست و نیازمند بازنگری و ارائه سیاستهای مناسب در جهت رفع محدودیتها و استفاده از مزیتهای نسبی موجود است.
غریب فاضل نیا و همکاران در مقاله ای با عنوان راهبرد های مناسب برای توسعه گردشگری دریاچه زریوار با استفاده از روش پیمایش، مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها به به شیوه SWOT به ارائه استراتژی و راهبرد در جهت توسعه گردشگری در منطقه مورد مطالعه پرداخته است . تجزیه و تحلیلهای تجربی در منطقه مطالعه شده نشان می دهد که آستانه آسیب پذیری دریاچه زریوار به علت گردشگری بودن بسیار بالاست و نیازمند بازنگری و ارائه سیاستهای مناسب در جهت رفع محدودیتها و استفاده از مزیتهای نسبی موجود است.
گردشگری به طور کلی به علت خصلت بین رشتهای خود قابلیت نگرشهای متفاوت را دارا میباشد، که خود سبب ارائه تعاریف بسیاری از آن گردیده است. در تعاریف اولیه بیشتر بر بعد فاصله تأکید گردیده و گردشگران بر مبنای فاصلهای که از محل مسکونی داشتند، طبقهبندی میشدند. به گونهای که کمیسیون ملی گردشگری آمریکا - 1973 - در تعریف گردشگری داخلی فاصله پنجاه مایل را در نظر گرفته که دربر گیرنده تمامی سفرها به جز سفر برای کار میشد
تعاریف فاصلهای صرف نظر از خطا تنها به این دلیل که کمیتی اقتصادی و آماری را برای پدیده گردشگری آماده میکند، مورد قبول واقع گردید. در حالی که این تعاریف فاصلهای به تنهایی نمیتوانست گردشگری را به خوبی توصیف کند. آنها تنها بر جنبه عرضه و تقاضا تأکید داشتند و همچنین اثرات ناشی از گردشگری را نادیده میگیرند. از این رو گردشگری به تعاریف دیگری احتیاج پیدا میکند.
بر این مبنا تعاریف دیگری ارائه میگردد که هر یک از آنها در ابعاد مختلف، گردشگری را توصیف میکنند. در بعد جغرافیایی گردشگری زمانی از فعالیتگذران اوقات فراغت یا تفریح، که مستلزم غیبت شبانه از مکان مسکونی عادی است تعریف میشود . - Richard, 2000, 280 - از بعد اجتماعی نیز تعریف گردشگری، فصل مشترک بین زندگی عادی ساکنان بومی و زندگی غیرعادی گردشگران را دربر میگیرد این دو تعریف خود نشان تمایز مابین تعاریف مختلف از گردشگری است. که هر یک بر گرفته از آیتمهای مورد نظر در مطالعات گردشگری میباشند
تعریف سازمان جهانی جهانگردی - - W.T.O نیز از گردشگری چیزی فراتر از گذراندن تعطیلات است . بر اساس این تعریف گردشگری شامل کلیه ی فعالیت هایی است که گردشگران انجام میدهند و کسانی هستند که به قصد گذراندن اوقات فراغت ، کسب و کار و اهدافی دیگر مدتی - کمتر از یکسال - را در سفر و اقامت خارج از محل اقامت خود می گذرانند
در اقتصاد مدرن در نتیجه انتقال از بخش کشاورزی به صنعتی ویا به عبارتی از اقتصاد سنتی به اقتصاد مدرن یک از هم گسیختگی در کسب درآمد ملی شکل گرفت.این مقوله در یک حالت کلی در برگیرنده نسبت های بالاتری در زمینه سرمایه کار بود که خود موجب نیاز به نیروی کارآمدتر و با مهارت بیشتر شده و به تبع توزیع درآمد را نابرابر نموده است - داس ویل ،. - 39:1384 اما کنش پذیری خدمات ارائه شده در زمینه های گردشگری کاهش سطوح مهارتی را در زمینه نیروی کار سبب گردید.
ازاین رو کسب درآمد وتوزیع آن در قالب انعطاف پذیری سرمایه در مهارهای پسا فوردیستی در پیرامون گردشگری رویکرد به کسب درآمد ملی را تقویت نمود. جاذبه های گردشگری موجب جلب گردشگران می شود واین درآمد وسود برای کشورهای که گردشگران را جذب می کنند به دنبال خواهد داشت.کشورها می توانند از طرق مختلف مانند کشاورزی ، صنعت و تولید کسب درآمد کسب نمایند؛ که هرکدام ازآنها مستلزم وجود امکانات خاص ومنابع است.بسیاری از جوامع از نظر کسب درآمد از طرق مذکور در وضعیت مناسبی قرار ندارند ولی تقریبا کلیه جوامع می توانند از طریق گردشگری کسب درآمد کنند وامکانات لازم برای گردشگری در هر کشور ،به گونه ای خاص فراهم است
در این میان می توان گردشگری رایک رویه دوسویه دانست ؛ یعنی به همان ترتیب که کشوری باجذب گردشگر درآمد ارزی کسب می کند،براثر مسافرت ساکنین کشور به بیرون از آن متحمل هزینه های ارزی نیز می گردد. از این رو استفاده خالص از گردشگری مربوط به رابطه میان درآمد وهزینه حاصل درآن است که در موازنه پرداخت ها جزی "صادرات و واردات نامرئی " محسوب می شود. گردشگری پول وجمعیت را از مرکزتمرکز وثقل صنعتی بهسوی روستاها ونقاط طبیعی می کشاند.معولا" گردشگری رادر اصطلاح اقتصادی " صادرات نامریی محصولات وخدمات "می نامند، زیرا در حالی که اثر اقتصادی آن در تراز پرداخت های یک کشور مشهود وظاهر می گردد؛ درآمدهای ناشی از آن ،نظیر درآمدهای به دست آمده از ارائه خدمات افراد یک کشور در کشور بیگانه مشهود ومعلوم نیست. این صادرات نامریی بخصوص برای کشورهایی که صادرات چشمگیری نداشته باشند ،غنیمتی با ارزش به شمار می رود
حضور موثر و فعال سرمایه های ملی و بین المللی در صنعت گردشگری و فعالیت های مدیریت شهری در جلب گردشگری حاکی از منافعی است که رشد گردشگری را بدنبال دارد، برخی منافع حاصل از گردشگری عبارت اند از:
-1افزایش فرصت اشتغال برای ساکنان
-2فرصت های تازه برای کارآفرینان در زمینه تدارک نیازمندی های گردشگران
-3آفزایش درآمدهای صاحبان کسب و کار در فعالیت هایی چون، اداره مهمان پذرها و غذاخوری ها و ...
-4سرزندگی شهر و افزایش درآمد شهروندان به واسطه کسب و کارهای تازهو رفت و آمد گردشگران
با این حال منتقدان به نوبه خود به جنبه های منفی گردشگری اشاره می کنند که از آن جمله است:
-1نزول کیفیات زیست محیطی
-2رشد اشتغال در مشاغل با درآمد کم
-3جابجایی در سکونت گاه های مرتبط با گردشگری
روش شناسی:
انجام این تحقیق مبتنی بر روشی تحلیلی - توصیفی است. به منظور جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی کتابخانه ای و مشاهدات میدانی استفاده شده است. همچنین برای تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها با بهره گیری از تکنیک SWOT به ارایه راهبرد در جهت توسعه گردشگری در شهر الشتر پرداخته است. ماتریس SWOT یکی از مناسبترین فنون برنامه ریزی و تجزیه و تحلیل است که امروزه به عنوان ابزای نوین برای تحلیل عملکرد ها و وضعیت شکاف، مورد استفاده طراحان و ارزیابان استراتژی قرار می گیرد
SWOT حروف اول چهار کلمه انگلیسی با معادل فارسی قوت - Strength - ضعف - Weakness - فرصت - - Opportunity تهدید - Threats - می باشد. تجزیه و تحلیل SWOT شناسایی نظام مند عواملی است که راهبرد باید بهترین سازگاری را با آنها داشته باشد منطق رویکرد مذکور این است که راهبرد اثر بخش باید قوت ها و فرصت های سیستم را به حداکثر برساند
