بخشی از مقاله
چکیده:
هر چند اصطلاح حریم خصوصی در آیات و روایات اسلامی به کار نرفته است ولی آیات وروایات متعددی از پیامبر اکرم - ص - و ائمه اطهار علیهم السلام وجود دارد که می توان با تبیین آن ها دیدگاه اسلام را در مورد حریم خصوصی استخراج نمود و از آن ها به عنوان مبانی دینی حمایت از حریم خصوصی، نام برد. روایاتی که در موردممنوعیت تجسس،سوءظن،استراق سمع و غیبت آمده در خصوص همین اصطلاح است.
امروزه رسانه ها به ویژه مطبوعات توانسته اند به عنوان یک اهرم تأثیرگذاردر افکار عمومی به شمار آیند. همین امر موجب شده تا هم زمان با پیشرفت فناوری اطلاعات،رسانه هاضمن به دست آوردن قدرت برای در هم نوردیدن حریم اشخاص، در تعیین مبانی و محدوده ی حریم دچار مشکل شوند. از جمله اصول بنیادین اخلاقی در رسانه هاالزام آن هابه رعایت حریم شهروندان است.گاهی اوقات حق دسترسی آزادانه به اطلاعات وحق آگاهی مردم با حق خلوت فردی و عدم ورود به حریم اشخاص تعارض و تزاحم پیدا می کند.
از آن جا که رمز پایداری و پویایی اسلام در این است که می تواند خود را با تحولات جوامع بشری همگام کند؛در این نوشتار برآنیم تا ضمن بررسی فقهی و حقوقی مفهوم حریم خصوصی وبررسی مصادیق نقض این حریم توسط رسانه ها، ازپویایی دین اسلام استفاده کنیم و برای حل مشکلات راه حلی ارائه دهیم که در هرزمان و مکانی قابل عرضه باشد.برای تعیین محدوده ی حریم خصوصی دیگران، باید به عرف و مصلحت یک جامعه مراجعه کنیم .عناوینی که به وفوردر حوزه های علوم دینی به کار گرفته شده است.
مقدمه:
حق حریم خصوصی اشخاص با آموزهای اسلامی ارتباطی بسیار نزدیک ولاینفک دارد.دین اسلام از 1400سال پیش برای شان و منزلت انسانی ارزش قائل شده و حریم خصوصی را به رسمیت شناخته است.حریم ریشه ای قرآنی دارد که 83مرتبه در مشتقات مختلف،در25سوره از قرآن وارد شده است.
تاآن جاکه رسول خدا - ص - می فرمایند:» من مأمور نیستم از نهان و پنهان مردم جست و جو کنم.«در بسیاری از احادیث و آیات فقهی به ضرورت حفظ حریم اشاره شده به نظر بسیاری از صاحب نظران اصطلاح "حریم خصوصی"نه در قرآن ونه در روایات اسلامی استعمال نشده است و موضع اسلام در مواجهه با مقوله حریم خصوصی یک موضع به اصطلاح تحویل گرایانه است. پذیرش حریم خصوصی به عنوان یک حق انسانی ریشه ای تاریخی دارد.در انجیل،قوانین یهود و در چین باستان مصونیت هایی در این زمینه وجود داشته است.برخی نویسندگان سابقه ی این حق را به دوران رم و یونان باستان نسبت می دهند.
ازطرفی دیگرآزادی بیان وقلم در اسلام هم مورد پذیرش قرار گرفته است. خداوند سخن گفتن را به انسان آموخته ]سوره الرحمن آیات 2و[3 و با قسم به قلم از آن بااحترام یادکرده ]سوره قلم آیات 1و[2 امروزه ملتی پیشرفته تر محسوب می شود که مطبوعاتش از آزادی های بیشتری برخوردار باشد اما توجه به این نکته لازم و ضروری است که این آزادی ها نباید باعث شود مطبوعات ورسانه ها حریم خصوصی اشخاص جامعه را بشکنند.
در دوره ی جدید حریم خصوصی با توجه به تحولات فناوری و بروز رسانه های جدید و قدرتمند، توجه به حفظ حریم اهمیت ویژه ای یافته است. تخلفاتی که از طریق روزنامه ها،تلویزیون،ماهواره و اینترنت و... رخ می دهد فصل تازه ای از نقض حریم شخصی ،اشخاص را در برابر ما می گشاید.
در عصر حاضر به دلیل سرعت انتشار خبردررسانه های عصرحاضرموجب شده که هرروز شاهد طرح سوالاتی جدیددر حوزه ی حریم و مصداق های آن در رسانه ها و جامعه ی اطلاعاتی باشیم.سوالاتی که جواب های فوری را طلب می کندازآن جهت که قدرت فناوری در ذخیره سازی اطلاعات و بازیابی آن ها فوق العاده شده است. شایدگاهی در محاورات خصوصی چیزی را بگوییم که امید داشته باشیم شنوندگان آن را به فراموشی بسپارندیا چیزی را بنویسیم که بعدها ازآن پشیمان گشته و امیدوار باشیم که خوانندگان برگه های ما را در لابه لای دیگر برگه های متعددو متفرق بایگانی خویش گم کنند و دیگر به خواندن آن ها مبادرت نورزند؛ولی فن آوری اطلاعات به همه این امکان را می دهد که همه اطلاعات حال وگذشته را به نحوی ساماندهی،بایگانی و ذخیره کندو هر وقت آن را لازم داشتند فورا بیابند.
این که شما چه چیزهایی خریده اید و از کجا تهیه کرده اید وپولش را از کجا آورده اید؟چقدر و به چه کسی اهدا کرده اید ؟از چه کسانی چه انتظاراتی دارید؟وبا چه کسانی نامه نگاری می کنید؟ به ویژه اگر فردی مشهور باشید که کسب این اطلاعات شخصی توسط بنگاه های خبررسانی زرد طرفداران بسیاری دارد؛ همه و همه در دنیای رسانه درون بلند گوهایی پخش می شودکه اولا امکان شنیدنش برای همه هست و ثانیا هرگز آوای مکررآن ها خاموش نمی شود حریم خصوصی اشخاص در معرض خطراتی است که قبل از پیشرفت علم بدین گونه نبوده واین کار ما را در تعیین مصادیق نقض و جلوگیری از بروز آن در جامعه مشکل می کند.
در بسیاری ازمقاله هایی که تا کنون نوشته شده است تنها حق حریم درفقه و حقوق مورد بررسی قرار گرفته است،یا به تحلیل رسانه و حریم ،خارج از دیدگاه های اسلامی و حقوقی نگاه شده است. تماییز این نوشته در این است که توانسته بین مباحث فقهی و حقوقی با پیشرفت رسانه ها و بروزجامعه اطلاعاتی رابطه ایجاد کند وبرای حل مسایل دنیای امروز از قوانین اسلامی کمک بگیرد.
-1تعریف مفاهیم
1-1تعریف حریم:
حریم کلمه ای عربی است و در لغت به معنای »منع« می باشد. و در اصطلاح حقوقی به معنای » بازداشت کرده و حرام کرده شده« می آید.به دلیل تفاوت های مذهبی و فرهنگی،صاحب نظران دنیا هنوز نتوانسته اند بر سر یک تعریف واحد از مفهوم حریم به توافق برسند.
1-2 تعریف خصوصی:
در فرهنگ دهخدا ذیل واژه خصوصی آمده است:
"خصوصی چیزی است که انسان می خواهدپنهان و غیر قابل دسترس دیگران بماند،یا آنچه تصمیم گیری درباره ی آن به گونه مستقل به عهده خود انسان می باشد."با ضابطه اول نظارت دیگران و باضابطه دوم ولایت دیگران سلب می شود.حوزه عمومی حوزه ای است که در آن چیزی پنهان و غیر قابل دسترس نیست.خصوصی در مقابل عمومی قرار می گیرد.برابر ضوابط شریعت اسلامی،اصل بر عمومی نبودن است؛ یعنی قاعده با خصوصی بودن است،مگر خلاف آن اثبات شود.
