بخشی از مقاله
چکیده:
منظر شهر به عنوان مجموعهای از عناصر طبیعی و مصنوع اعم از کالبد و فضاهای شهر، انسانها، رفتارها، فعالیتهای آنها به عنوان نخستین جلوه از شهر، آیینه تمام نمای ویژگیهای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی شهر است. منظر شهری مطلوب با قابلیت تأثیرگذاری بر ادراک شهروندان از تجربه زندگی در شهر در تحقق شهر مطلوب نقش عمدهای دارد. - آتشین بار ، - 1388 با توسعه سریع شهرنشینی و افزایش روزافزون ساخت و ساز در چند دهه اخیر، شاهد تغییرات اساسی در منظر شهری هستیم که شهرها محل خود نمایی هر یک از تک بناها در ارتفاع، رنگ، نوع مصالح و. .. در جداره ممتد خیابانها شدهاند. در این روند ساخت و ساز، مدیران و مسئولین شهر با تصویب و لازم الاجرا کردن قوانین وآئین نامههای مختلف سعی در کنترل کردن شرایط نامناسب این دوره داشتهاند. تصویب قانون، شتابزدهتر از رشد شتابان ساختمان سازی، خود منجر به افزوده شدن مصائب گذشته شده ، به گونه ای که نتوانسته راهگشای مشکلات باشد. هدف از این نوشتار، یافتن علل ناکامی قوانین و مقررات مربوط به نمای شهری در کشور می باشد. لذا در این زمینه ، ضوابط و مقررات مصوب مورد بررسی و تحلیل و مقایسه با برخی مصوبات شهرسازی کنونی قرارگرفته است و در نهایت پس از جمع بندی و ارائه راهکار سعی در کاهش این نابسامانی ها در سطح شهر دارد.
مقدمه:
در گذشته ساختمانهای شهر، نه تنها از جنبه انفرادی و معطوف به خود، زیبا و مطابق با اصول زیباشناختی بصری طراحی میشدند، بلکه در کمال احترام به اطراف، در زمینه طرح خود جای میگرفتند. با ظهور مفاهیم و عناصر مدرنیته، شهرسازی ایران، مانند بسیاری مسایل دیگر، با سرعتهای متفاوت در دوران متفاوت، دستخوش تغییراتی شد. اجرای قوانین و ضوابط ساختمانی، میبایست با اعتقاد به این موضوع که نمای ساختمان می بایست بهدنبال خلق یک کلیت هماهنگ بهوسیله تناسب خوب پنجره ها، بازشوهای در، سایبان و محدوده سقفها، سازه عمودی و افقی، مصالح، رنگ، عناصر تزیینی و... باشد، بررسی شوند، تا با اجرایی کردن این قوانین سعی در افزایش جنبه های زیبایی شناختی محیط شهری گردد. اما قوانین و ضوابط امروز، بدون توجه به موارد مذکور، نه تنها شرایط روز را تحت کنترل نیاوردند، بلکه با اجرایی شدن، اثراتی منفی به دنبال داشتند. به طوریکه امروزه بسیار اتفاق افتاده است که با دیدن نمای یک ساختمان یا مکان، احساسات متفاوتی داشته باشیم. احساس تحسین یا احساس مصونیت و اطمینان و یا حتی حقارت. لذا این تحقیق با هدف بهبود وضعیت بصری سیمای شهر از نظر زیبایی و هماهنگی، به تحلیل ضوابط و مقررات قانونی در خصوص داشتن نمای زیبا برای ابنیه و فضاهای شهری می پردازد.
روش تحقیق:
به منظور بررسی وضعیت سیما و منظر شهر، دو روش کتابخانه ای و میدانی بعنوان روش تحقیق انتخاب شده است. به طوریکه در ابتدا با روش کتابخانه ای، کلیه ی مفاهیم و قوانین مرتبط در این زمینه مورد مطالعه قرار گرفته و سپس با بررسی وضعیت فعلی شهر تهران به صورت بازدید میدانی و مقایسه تاثیر گذاری مقررات بر سیما و منظر شهرها در نهایت به تحلیل ، جمع بندی و نتیجه گیری رسیده است.
پیشینه تحقیق:
در بررسی مسائل زیبایی شناسی در فضاهای شهری میتوان به کتابهای آفرینش نظریه معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط - جان لنگ - و زیباییشناسی در معماری - گروتر - اشاره نمود که در هر یک به میزان تجربه بصری شهروندان در فضای شهری و عوامل تاثیر گذار بررسی شده است. همچنین با توجه به بومی بودن ضوابط و مقررات ساختمانی، مقالاتی در مورد میزان تاثیرگذاری و اجرایی بودن این ضوابط در نماهای شهری گردآوری شده است. از آن جمله میتوان به مقالات زیر اشاره نمود:
✓ صفامنش، کامران و دیگران؛ ضوابط ساختمانی برای ایجاد هویت و هماهنگی در سیمای شهرها؛ نشریه آبادی، شماره 18
✓ صالحی -میلانی، ساسان؛ تأثیر ضوابط و مصوبات مقطعی بر سازمان کالبدی شهر تهران ؛ نشریه آبادی، شماره 39، .1380
✓ عمرانی پور، علی و دیگران؛ تأملی بر اولین مقررات ساختمانی شهر تهران؛ نشریه آبادی، شماره 56، .138
مبانی نظری:
شهر به عنوان بارزترین جلوه تمدن در طول تاریخ طولانی تکامل، در بستر تاریخی و سرزمینی ایران همواره بازتابی از مبانی فکری و اندیشهای ایرانیان در نظم دادن به فضای سکونت جمعی خود بوده است. شهر در فرهنگ ایرانی مفهومی جامع، متشکل از ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، تاریخی و طبیعی است . از جمع همزمان ویژگیهای خاص شهر در هرکدام از این ابعاد،تاثیرات و تأثرات متقابل آنها و قرارگرفتن آنها در برابر ذهن مخاطب شهر، انسان، مفهومی حاصل میشود که شهر نام میگیرد. هرکدام از عوامل مذکور، در حالت مطلوب، به تناسب قدر و جایگاه خود در شکل دادن به شهر موثر هستند. مختصات طبیعی یک سرزمین اعم از ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی نیز از جمله عوامل موثر بر شکلگیری شهر بوده و در نظام استقرار شهر - استقرار شهر در دامنه شیبدار کوه نظمی متفاوت از استقرار شهر در سطح هموار یک دشت میآفریند. - نظم فضایی و کالبدی شهر - میزان تراکم بافت شهری، نحوه قرارگیری فضاهای باز و بسته بناها نسبت به هم و ... - و جهتگیری شهر - رو به آفتاب و بادهای مطلوب - موثر است. از سوی دیگر عوامل اقتصادی به طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق تأثیرگذاری بر چگونگی توسعه شهر در ابعاد کیفی و کمی، ویژگیهای بافت شهری و بناها به خصوص بناهای مسکونی و در رابطه با نوع و میزان فعالیتهای تولیدی و میزان درآمد ساکنان در شکلدهی به شهر موثر هستند. هرکدام از عوامل فوق در رابطهای متقابل و چندسویه با سایر عوامل قرار گرفته و برآیند حاصل از مجموعه تأثیرات و تأثرات متقابل آنها بر هم در هر دوره و هر سرزمین شکل دهنده مفهوم شهر است. میزان هماهنگی شهر با مختصات محیطی آن، اعم از محیط طبیعی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تاریخی، درجه هویتمندی شهر را رقم میزند. هویت یک شهر برآمده از عوامل فوق، بیش از هرجای دیگر در "منظر شهر" متجلی میشود و به دیده میآید.
منظور از منظر شهری کلیه عناصر طبیعی و مصنوع - ساختمانها والحاقات آنها ،مبلمان شهری،پوشش گیاهی و... - قابل مشاهده از عرصه های عمومی شامل خیابانها ، میادین ،گره ها و پهنه های عمومی است.منظر شهری نیز بعنوان یک شاخص و نماد درجه و کیفیت تمدن و روحیات جمعی هر ملت و قومی حاصل تصمیمات و تصورات مردم آن شهر است .منظر شهری حاصل عمل ارادی و نه محصول اتفاقی یا خارج از حیطه قوانین و قواعد انسان فهم است.منظر شهر برآیند مجموعه ادراکات محسوس و ذهنیت انسان از محیط شهری است. در ابتدا ادراکات محسوس نتیجه تاثیر کلیت عواملی که حواس انسان را متاثر می سازد، بدست میآیند. درمرحله بعد شناخت محسوس از محیط در ترکیبی مادی - معنوی با ذهنیت و خاطرات افراد موجودی جدید خلق می کند که منظر نام دارد.ادراک منظر شهری ادراکی محسوس است که موجب لذت، نشاط، آزردگی، ترس و سایر واکنشهای حسی آدمی می شود. در حقیقت عمده ترین اثر کیفیت سیمای شهر در محدوده این گروه از واکنشهای روحی به ظهور می رسد. ادراکات محسوس از منظر شهر، تنها در زمینه عناصر بصری نبوده، بلکه سر و صدای محیط، بو و سایر عوامل تاثیر گذار بر حواس انسانی نیز در شکل دهی به آن ایفای نقش می کنند. از سوی دیگر منظر به داده های محسوس جهان اطراف ما خلاصه نمی شود. بلکه پیوسته در ارتباط با ذهنیت ناظر، تشخص می یابد : ذهنیتی که بیش از یک نگاه بصری معمولی است. یعنی در منظر شهری نگاه به شهر و محیط شهری، نه فقط بوسیله چشم سر بلکه به همراه »چشم دل « یا »چشم ذهن« صورت می گیرد و ترکیبی از این دو نگاه است. از این رو بررسی منظرین غیر از ریخت شناسی محیط به شمار می آید. موضوع منظر شهری مقوله ای دو بعدی است.ز ا یک سو به مولفه های محسوس - و عمدتاٌ بصری - سازنده فضا می پردازد و از سوی دیگر به شرایط ذهنی فضا شامل ابعاد تاریخی، خاطره ای، هویتی و امثال آنها نظر می کند.مولفه های سازنده سیما و منظر شهری به شرح زیر می باشند:
