بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عوامل موثر در طراحی شهرها و مساکن بومی آن، اقلیم آن منطقه است. آنچنان که تاثیر آن در تمام تار و پود بافت شهری و حتی تک تک بناها و فضاهای معماری آن دیده می شود. اگر بناهای انسان ساز با این عامل مهم هماهنگ باشند، هم آسایش انسان را فراهم می کنند و هم کاهش مصرف انرژی را در پی خواهند داشت. بدینسان در پژوهش حاضر تلاش گردیده تا ویژگی ها و عناصر اقلیمی شهر گرگان، مورد بررسی قرار گیرد و با رسیدن از کلیات به جزییات در معماری و طراحی، تمامی عوامل مربوط به طراحی اقلیمی در این شهر بیان شده و بدنبال بررسی چگونگی تطبیق معماری و اقلیم در شهر گرگان و چگونگی توجه به شرایط آب و هوایی در ایجاد مساکن بومی آن می باشد.
رطوبت و بارندگی زیاد عامل اصلی شکل گیری معماری و شهرسازی این ناحیه می باشد .بافت شهری و روستایی به صورت باز است و جهت استفاده از حداکثر تهویه و کوران و جلوگیری از راکد ماندن رطوبت، اجزای تشکیل دهنده محیط مسکونی به صورت پراکنده در محوطه استقرار می یابند .به خصوص در معماری این منطقه از عناصری جهت دفع رطوبت و حداکثر تهویه و هدایت باران و آب های سطحی استفاده شده، تا از این طریق بتوانند به نوعی معماری همساز با اقلیم دست یابند؛ که در کنار عوامل زیباشناسانه و نیز هماهنگی با محیط اطراف، شرایط آسایش را برای ساکنان خود فراهم آورد در این منطقه روند گسترش بنا بر اساس اولویت های اقلیمی و به ترتیب از سمت جنوب، شرق، غرب و سپس در ارتفاع می باشد.
نتایج کلی تحقیق حاکی از آن است که مهمترین عناصر اقلیمی موثر طراحی مساکن بومی در گرگان، شامل مولفه هایی چون تابش، دما، رطوبت و بارندگی است و همچنین بیشتر از مصالح آجر و خشت با ظرفیت حرارتی بالا در ساخت و ساز مساکن بومی استفاده شده و اکثر این بناها بصورت نیمه درونگرا و درونگرا می باشند.
- 1 مقدمه:
اقلیم یکی از مهمترین عوامل محیطی است که در چگونگی رفتار و حالات کلی انسان ها نقش اساسی ایفا می کند.. موضوع اقلیم از موضوعات مهم در مطالعات مربوط به نقش عوامل آب و هوایی بر مسکن و فضای زندگی انسان است. تجربیات معماری بومی در پهنه های مختلف جهان به ویژه ایران، تاییدی بر اندیشه فرم زایی ملاحظات اقلیمی در معماری آن مناطق است. به طوری که، بشر در دوران بدوی نیز راه هایی برای دوری از گزند شرایط آب و هوایی می اندیشیده است؛ فلذا برای ساخت مسکن خود به دنبال طرح هایی بود که از شرایط اقلیمی منشا گرفته باشد. یکی از اثرات مهم اقلیم بر زندگی انسان ساخت و ساز مسکن مطابق با شرایط آسایش حرارتی به وسیله پارامترهای اقلیمی است .
بنابراین، این موضوع نشان دهنده تاثیر متقابل بین اقلیم، انسان و ساختمان می باشد. انسان همواره در طول زندگی خود در پی ایجاد شرایط مناسب برای آسایش و رفاه بوده است. در طبیعت، وجود اقلیم های مختلف و طبقه بندی های متفاوت که هر یک بر مبنایی پایه گذاری شده اند، نشان از تنوع اقلیمی در نقاط مختلف جهان دارد و هر یک از این اقلیم ها - چه سرد و چه گرم- دارای مشکلات و محاسنی بوده است و در این مسیر انسان خلاق به بر قراری رابطه صمیمی بین محیط طبیعی اطراف مکان زندگی خود پرداخته تا بتواند در مقابل این مشکلات همسازی منطقی بیابد و از موهبت های موجود، کمال استفاده را بنماید .
در همین راستا، یکی از اهداف بسیار مهم تاثیراقلیم برمعماری و طراحی ساختمان، تامین آسایش فیزیکی، طبیعی و حرارتی ساکنان آن است؛ لذا بررسی تاثیر عوامل اقلیمی بر انسان و مسکن آن، اجتناب ناپذیر خواهد بود.
در باب اهمیت موضوع و ضرورت مسأله باید گفت که اقلیم تاثیر عمده ای بر احداث ساختمان و مصرف انرژی در آن دارد. فرایند، تعیین فهم و کنترل تاثیرات اقلیمی بر مکان ساختمان شاید بحرانی ترین قسمت یک ساختمان باشد که عامل مهم و موثر بر تمام اشیا و پدیده های زندگی محیط طبیعی است.
با توجه به ضرورت نقش اقلیم در ساخت و سازهای شهری، در سال های اخیر تحقیقات محدودی در ایران صورت گرفته، اما در شهر گرگان در این خصوص پژوهش مدونی صورت نگرفته است. لذا پژوهش حاضر در پی آن است که با نگاهی جامع به عناصر موثر در طراحی ساختمان ها، خاص در مورد مساکن بومی، به ویژه پارامترهای کیفی دسترسی با آسایش را بررسی و ارزیابی کند. به طوری که، مطالعه و بررسی تاثیر پارامترهای اقلیمی مانند - دما، رطوبت، بارش و... - بر اساس شرایط اقلیمی ساختمان هایی بنا شود که مردم بتوانند از حداکثر رفاه و آسایش فیزیولوژیکی از نظر دما، رطوبت و نور در فضای زیستی برخوردار شوند و از سوی دیگر، این هماهنگی ساختمان با شرایط اقلیمی موجب صرفه جویی در مصرف سوخت مورد نیاز برای کنترل شرایط محیطی ساختمان شود.
-1-1 اهداف تحقیق:
هدف از انجام پژوهش حاضر، یافتن اثرات اقلیم بر شکل گیری فضاها و عناصر معماری برسیما ومنظرشهر به ویژه مساکن بومی شهر گرگان می باشد که این اهداف عبارتند از؛
· شناخت وضعیت اقلیمی شهر گرگان و پتانسیل های آن در رابطه با معماری،
· آشنایی با ساخت و سازهای شهری با فاکتورهای طراحی اقلیمی در شهر گرگان،
· بررسی اثرات اقلیم برسیمای شهری و معماری شهر گرگان و کاهش اثرات منفی آن، به ویژه در مساکن بومی این شهر.
اهداف جزیی:
· شناخت مشکلات و تنگناها وپتانسیل های عملکردی بافت تاریخی شهرگرگان.
· تعیین نقش ساماندهی فضایی مجموعه تاریخی گرگان بر احیاء مجدد کالبد آن.
-2-1 سوالات تحقیق:
· آیا در ساخت و ساز های شهر گرگان عوامل اقلیمی در نظر گرفته شده است؟
· رعایت چه عواملی در طراحی اقلیمی ساختمان ها، به ویژه مساکن بومی گرگان دارای اهمیت است؟
-3-1 فرضیه های تحقیق:
• به نظر می رسد در ساخت و سازهای شهر گرگان، عناصر اقلیمی چون دما، بارش بیشترین نقش را داشته باشد.
- 2 پیشینه تحقیق
در خصوص رابطه با موضوع تاثیر اقلیم برمعماری در سیما ومنظر شهری، مطالعات بسیاری صورت گرفته است که هر یک از آنها به نوعی به نگرش و توجه به شرایط اقلیمی در ساخت ابنیه و ایجاد ساختمان های همساز با اقلیم تاکید داشته اند که در ادامه به برخی از این پژوهش های ارزشمند اشاره می شود؛
مورلون گالوز و همکاران .2004 - م - اطلس زیست اقلیم انسانی مکزیک را بر اساس تعریف و تعیین منطقه آسایش به همراه چارت زیست اقلیمی اولگی و دیاگرام گیونی برای کنترل زیست اقلیم داخل ساختمان تهیه کردند .
امانویل .2005 - م - به بررسی تاثیرات پوشش زمین در آسایش حرارتی شهر کلمبو سریلانکا پرداخت و نتیجه گرفت که روند افزایش آسایش حرارتی ناشی از تغییرات پوشش زمین به ویژه ساختمان ها و جاده ها می باشند.
توی و همکاران .2007 - م - به مطالعه و تعیین شرایط آسایش بیوکلیماتیک در شهر ارزروم در سه نقطه روستایی، شهری و منطقه شهری جنگلی ترکیه پرداخته اند و نتیجه گرفتند که مناطق شهری جنگلی سازگاری بیشتری با شاخص آسایش حرارتی مورد استفاده داد .
همچنین در خصوص موضوع مورد بحث، مطالعات گرانقدری نیز در ایران انجام گرفته است که در ذیل به آنها اشاره می گردد؛دلال پور - 1372 - اصول طراحی ساختمان با توجه به اقلیم از مواردی بود که کسمایی در کتاب با ارزش خود به اقلیم و معماری به آن توجه نمود.
علیجانی - - 1373 ضمن استفاده از روش و مدل گیونی، دمای موثر و رابطه های محاسبه ارتفاع خورشید، سایه و تعیین انرژی تابشی خورشید به تعیین محدوده های آسایش و نیازمندی حرارتی شهر تبریز پرداخته و بر نقش اقلیم شتاسان و مطالعه معماری همساز با اقلیم تاکید کرده است .
روش تحقیق
در این تحقیق ازلحاظ هدف ازنوع کاربردی -توسعه ای بوده و به لحاظ روش شناسی از نوع توصیفی و تحلیلی و در بستر پژوهش های میدانی - 1392-93 - و مطالعات کتابخانه ای و با رجوع به اسناد و مدارک موجود تلاش شده است تا با تحقیق های میدانی از ساکنان و بومیان محلی و اسناد و مطالعات محدود موجود، گامی در راستای شناخت مسکن سنتی برداشته شود. لذا می توان گفت در مرحله مبانی نظری و ادبیات تحقیق از روش "توصیفی و تحلیلی" با ابزار گردآوری داده: مطالعات کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است و در بخش دیگر، با مطالعات میدانی به بررسی روش های ساخت خانه های سنتی در جهت توسعه پایدارسازی مسکن سازگاری این گونه مسکن بومی با اقلیم و طبیعت پیرامون مورد اشاره قرار گرفته است.
