بخشی از مقاله
" بررسی نقش نمای ساختمان در هویت بخشی به فضای شهری "
چکیده :
انسان از گذشته تا به امروز بر اساس باور واندیشه هایی زندگی میکند که این اعتقادات و تفکرات فرهنگ او را شکل میدهند.فرهنگ نیز خود یکی از عوامل مهم در به وجود آمدن هویت فرد یا جامعه است.هویت باعث میشود که یک جامعه از جامعه ی دیگر متمایز شود و این ویژگی در هنر هم به صورت نمادین منعکس می شود . امروزه موضوع هویت در معماری و شهرسازی ا ز اهمیت ویژه ایی برخوردار است زیرا هنر معماری همیشه یکی از مهمترین نشانه های هویت و انعکاس دهنده فرهنگ و اداب و روسوم یک جامعه به حساب می اید.در بین بخش ها وفضاهای معماری نمای ساختمان به عنوان خارجی ترین پوسته و خالق نمای شهری نماد وتعریف کننده هویت فضای شهری است.نما را می توان صورت بنا و نقطه تالقی معماری و طراحی شهری تعریف کرد که بیشترین ارتباط را با فضای بیرون و مردم دارد.این موضوع باعث میشود که نمای ساختمان از اهمیت ویژه ایی برخوردار شود.اما متاسفانه در دهه های قبل نما در ساختمان ها و خانه های مسکونی معموال بدون ضوابط و معیار خاصی طراحی می شود و تنها موردی که اهمیت پیدا کرده نوع متریال و مصالح است که طراح یا کارفرما بر اساس سلیقه خود و بدون در نظر گرفتن عوامل فرهنگی و روانشناختی اقدام به طراحی و اجرا میکنند. این مقاله با رویکرد توصیفی_تحلیلی می باشد و روش تحقیق،تحلیل محتوایی و کالبدی با ابزار گرد آوری اطالعات )کتابخانه ای،اسنادی( صورت گرفته است در این مقاله به بررسی اهمیت نما و نقش ان در هویت بخشی به فضای شهری پرداخته و در آخر راهکارهایی برای بهبود ان ارائه میشود.
کلمات کلیدی: هویت ، فرهنگ ، نمای ساختمان، فضای شهری.
-1مقدمه :
به گفته موتیسوس، معماری وسیله سنجش یک ملت بوده و هست )گروتر،. )1731 در این راستا عوامل گوناگونی
در به وجود آمدن یک اثر معماری دخیل است که مهمترین آن را می توان فرهنگ یک جامعه دانست. پس بی شک معماری را می توان نماد فرهنگی یک سرزمین تعریف کرد و این معنا بیشتر از هر چیزی در نمای ساختمان تجلی پیدا می کند . معماری ارزشمند گذشته ایران بدون شک به عنوان یک معماری پر محتوا و شاخص در جهان شناخته می شود . معماری این سرزمین با چند هزار سال سابقه پر بار در چند دهه اخیر متاسفانه با تقلید و مد به سوی بی هویتی رفته است و در حال حاضر هیچ نشانه ای از آن معماری با شکوه در فضای شهری به چشم نمی خورد . امروزه معماری ایران دچار سردرگمی شدید شده است که نه تنها اثری از فرهنگ و هنر معماری در آن نیست بلکه از هیچ گونه از الگوهای معماری غربی و شرقی با ویژگی های سبک مدرن پیروی نمی کند . ما هر روزه در بناها و بخصوص در نمای آنها شاهد طراحی هایی هستیم که بدون در نظر گرفتن عوامل مختلف انجام می شود ، نمایی که بیشترین نقش را در زندگی روز مره مردم یک جامعه بازی می کند و می توان آن را یکی از مهمترین اجزای بنا و فضای شهری نامید که وظیفه سنگینی را در هویت بخشی یا منعکس کردن هویت یک جامعه بر عهده دارد .
این مقاله با رویکرد توصیفی_تحلیلی می باشد و روش تحقیق،تحلیل محتوایی و کالبدی با ابزار گرد آوری اطالعات )کتابخانه ای،اسنادی( صورت گرفته است تا به بررسی و اهمیت این مساله پرداخته و در آخر راهکارهایی برای بهبود ان ارائه می شود.
-2سواالت یا فرضیه های تحقیق:
-1نمای ساختمان می تواند به فضای شهری هویت ببخشد؟ -2ضوابط و مقررات چه جایگاهی در طراحی نمای ساختمان دارد؟
-3هویت از منظر اندیشمندان:
در ادبیات عرفانی ایران، هویت به ذات مطلق خداوند اطالق می شود . لذا معنی وجود و هستی را برمی آورد.
مالصدرا که همه موجودات را ممکن الوجود و نسبی می داند، هویت را هویت ساریه و به معنای فیض رسان به دایره ی ممکنات دانسته است)سجادی،.)5731
داوود قیصری در مقدمه فصو صالحکم، هویت را چنین تعریف می کند: آنچه را شیئیت شیئ به آن است به اعتبار تحقق، حقیقت گویند؛ و به اعتبار تشخّص، هویت گویند)سجادی،5731،.)551
هویت مفهوم ذهنی و انگاشتی فردی است که فرد خویشتن را با آن انگارد و یا تالش می کند تا انگونه جلوه دهد)ربر،.)5891
هویت چیزی است که هر موجودی به سبب داشتن آن از باقی متمایز می شود)رایت،.)5731
استورت هال هویت را یک روند در حال شدن می داند که شناسنامه و عامل شناخته شدن است)قطبی،.)5739
کارکرد هویت ایجاد هماهنگی میان تصور فرد از خویشتن به عنوان فردی بی نطیر و دارای ثبات در رویارویی با دیگران )اریکسون،.)5891
هویت تمامی آنچه را در بر می گیرد که در گذر زمان و به صورت معتبر به فرد انتصاب داده شود)کالپ،)5897
-4هویت از منظر معماران و شهرسازان:
والتر بور معتقد است هویت همان تفاوت های کوچک و بزرگی است که باعث بازشناخت یک مکان و خوانایی محیط می شود و حس دلبستگی به محیط را به وجود می آورد)قطبی،.)5739
کالن بر اهمیت تفاوت هر محیط با سایر محیط ها تاکید دارد.او هویت را توجه به شخصیت فردی هر محیط و پرهیز از یکنواختی و تشابه محیط های شهری از طریق به جلوه در آوردن ویژگی های خاص هر محیط تعریف می کند)همان(.
از نظر راپاپورت هویت قابلیت تمیز و تشخیص عنصری از عنصر دیگر است)همان(.
راپاپورت در زمینه مسئله هویت راه حل هوشمندانه ایی را ارائه می دهد و هویت عمومی و خصوصی را تبیین می کند و معتقد است که باید دو نوع ابراز هویت از یکدیگر تشخیص داده شوند)فن مایس،.)1734
هویت تجسم کالبدی کیفیت های بی نام در بناها است . کیفیت هایی که مبنای اصلی حیات و روح هر انسان، شهر، بنا و یا طبیعت بکر هستند، اما نمی توان نامی بر آنها گذاشت)الکساندر،)1731
-1نما:
هارالد دایلمان توقعاتی را که از نمای ساختمان متصور است ذکر می کند: الف- حفاظت. ب- ایجاد ارتباط. ج-معرفی. د- جزیی از یک فضای شهری. مورد الف؛ نقش نما را در محافظت ساکنان از تهدیدهای خارجی نمایان می کند. مورد ب؛ ارتباط بین فضای داخلی و خارجی، بوسیله ی روزنه ها – درها و پنجره ها- ذکر می کند، منظور
مورد ج؛ معرفی شخصیت و اعتبار مالک و طراح است و سرانجام مورد د؛ عدم تکروی و قبول مسئولیت در عضویت واحد بزرگتری بنام فضای شهری است. این فرایند عضویت در واحد بزرگترِ فضای شهری- مانند هر عضویت دیگری- ملزم به رعایت تعهداتی است که پذیرفتن آن موجب هماهنگی با سایر عناصر آن مکان می شود. لوکوروبوزیه در کتاب خود نما را اینطور تعریف میکند: «پالن از درون به بیرون سیر میکند؛ بیرون یا نما، نتیجه اندرون است.» )لوکوروبوزیه، .)1731 نماهای یکنواخت را میتوان نتیجه مستقیم پالنهای تیپ دانست. پالنهای
تیپ را میتوان محصول ایده تولید انبوه در دوران مدرن دانست که بعدها شدیداً مورد نقد معمارانی چون رم کولهاس قرار گرفت.
ابتدایی ترین و حتی از لحاظ قدمت اولین وظیفه ای که نما عهده دار گردید، وظیفه حفاظت از انسانها در مقابل تهدیدهای بیرونی بود. تا زمانی که خانه برای ساکنین آن یک حفاظ بود و آن را برای محافظت در مقابل تهدیدهای بیرونی میساختند، نماسازی مفهومی نداشت. به عبارتی دیگر میتوان گفت ساختمانهای مسکونی دارای نما به مفهون امروزین نبود. اما نما فقط یک محافظ و یک رابط درون و بیرون باقی نماند. از زمانی که لباس فرد، معرف شخصیت وی پنداشته شد، خانه نیز به مثابه لباس دوم میباسیت معرف شخصیت، ارج و مقام اجتماعی مالک خود باشد. در معماری غرب نما یا فاساد دارای حالت نمایش است، بدین صورت که در همان وهله اول کسی را که در پشت آن زندگی میکند، نشان میدهد. همه چیز معرف عالمت و شخصیت خانوادگی است، همه چیز طبقه اجتماعی و مالکیت صاحبخانه را نشان میدهد. آنها جبهه اصلی را فاساد به معنای چهره نامیدند. این واژه علیرغم اینکه ریشهای التین دارد، ولی از اواخر قرون وسطی متداول شد)پاکزاد،)1732در کشور ایران،
مجموعهای از مقررات و قوانین به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر نمای ساختمانهای شهری مؤثر بوده و میباشند. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران به عنوان هماهنگ کننده مسائل مربوط به نعماری و شهرسازی تصویبکننده طرحهای جامع و تفضیلی، همواره بر تهیه و تصویب معیارها و ضوابط و آییننامههای شهرسازی تأکید داشته است و از همین رو از طراحان شهری خواسته است تا در طرحهای توسعه شهری برای تأمین
هماهنگی نمای شهری مقرراتی اقدام نموده است که سابقه آن تا پیش از سالهای ۱۳۳۰ میرسد. در این مقررات بخشهای قابل مالحظهای به طراحی، اجرا و نگهداری نمای ساختمان ها مربوط میباشد که متأسفانه به تدریج به فراموشی سپرده شد. در اواخر قاجار و اوایل دوران پهلویع به دلیل تحوالتی که در همه جنبههای زندگی رخ داد، به تدریج شیوههای غربی در معماری و شهرسازی ایران تأثیر گذاشته و بسیاری از خانه ها و ساختمانهای مسکونی دارای نمای خارجی مشخصتر میشوند. از این دوران تاکنون ضوابط و مقررات محدودی در ارتباط با نماسازی در شهرها تدوین گردیده که غالباً در تهران مورد تأکید قرار گرفته اند.
اولین مقررات رسمی برای شهرسازی در ایران، بین دو جنگ جهانی تدوین گردید. در اوایل دهه ۱۳۳۰، مسئولیت تنظیم آییننامه ساختمانی بر عهده کادری متشکل از آرشیتکتهای زبده ایرانی و خارجی واگذار شد. آیین نامه فوق شامل مقررات کلی در مورد ارتفاع ساختمان ها نسبت به عرض معابر و قواعدی برای حل ارتفاع ساختمان ها نسبت به عرض معابر و قواعدی برای حل مشکالت نمای ابنیه میگردید که اغلب بندهای آن هرگز به اجرا درنیامد. در دهه ۱۰ اقداماتی در جهت تکمیل و اجرای مقررات یاد شده انجام پذیرفت.
در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی ضوابط و مقررات نمای شهری تدوین شد که در این قانون تمامی سطوح نمایان ساختمانهای واقع در محدوده و حریم شهرها و شهرکها که از داخل معابر قابل مشاهده است، اعم از نماهای اصلی یا جانبی، نمای شهری محسوب شده و الزم است با مصالح مرغوب به طرز مناسب، زیبا و هماهنگ نماسازی شود. همچنین در این قانون تأکید شده که صدور گواهی پایانکار مشروط به انجام نماسازی نماهای اصلی و جانبی خواهد بود.
در سال ۱۳۳۰، مطالعاتی بنا به درخواست شهرداری تهران، توسط مهندسین مشاور مهرازان در خصوص «طرح ساماندهی نمای شهری» به عمل آمد. در این مطالعات، ضوابطی در مورد شرایط هماهنگی نما با ساختمانهای مجاور، جزییات نماسازی نظیر بیرونزندگیها، پیشانیها و پخها، انتخاب مصالح نما، رنگآمیزی، نصب اعالنات و الحاقات به بنا و حصارکشیها ارائه شده است. همچنین نماهای شهری از لحاظ درجهبندی محورها مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس رتبه محور شامل محورهای اصلی، فرعی و ویژه، مقررات و ضوابط خاص طراحی نما و ساماندهی وضع موجود تدوین و به اجرا درآمد.
-6ضوابط و مقررات نمای شهری- مصوب تاریخ ۱۳۶۱۶۱۳۳۰
۰- کلیه سطوح نمایان ساختمان های واقع در محدوده وحریم شهر ها و شهرک ها که از داخل معابر قابل مشاهده است اعم از نمای اصلی و نماهای جانبی نمای شهری محسوب می شود الزم است با مصالح مرغوب به طرز مناسب و زیبا و هماهنگ نما سازی شود.
۳-صدور گواهی پایان کار ساختمان مشروط به انجام نماسازی نماهای اصلی و جانبی است.
-طراحی عناصر و جزییات ساختمان نمای ساختمانی ترکیبی از ۳ قسمت می باشد.
۰- نشست ساختمان بر زمین : قسمت تحتانی ساختمان که برروی زمین قرار میگیرد و میبایست به گونه ای طراحی شود که ضمن هماهنگی با مجاورین استقرار ساختمان بر روی زمین را تقویت کند.
۳- بدنه ساختمان:درب ورودی و دسترسی ها ابعاد پنجره ها هماهنگی و بافت مصالح مورد استفاده با در نظر گرفتن فرو رفتگی و پیش آمدگی و تاثیر مثبت از محیط و نمای امالک مجاور در نما مشخص شود.
۳- خط آسمان : نحوه اتصال و ارتباط بدنه بنا با افق در مقیاسی که خوانایی بنا را برای ناظر تثبیت نماید.
-طراحی نمای منسب و هماهنگ تحت تاثیر عناصر وجزییات ساختمانی: ۰- هماهنگی مصالح ۳- هماهنگی بافت و رنگ ۳- هماهنگی )پیشانی(
۰- هماهنگی بالکنها و بیرون زدگی ها
-نحوه ارایه نقشه نما جهت ارایه طرح و بررسی در کمیسیون نما ۰- نقشه معماری مصوب و نقشه معماری وضع موجود ارایه گردد.
۳- طرح نما با مقیاس ۱٫۰در پنج نسخه)کلیه نماهای مشرف به گذر(.
۳- در صورت شمالی بودن ویا دوبر بودن نما ی دیوار به مشرف به گذر نیاز است.
۰- پالن های پوسته نما به ویژه در قسمت برگذر ترسیم گردد)فرورفتگی و پیش آمدگی در نما مشخص باشد( ۱- کلیه نقشه ها دارای نام و نام خانوادگی مالک نام طراح ومهر شرکت باشد.
-نحوه طراحی ساختمان متناسب با اقلیم طراحی معماری ساختمان باید حتی االمکان همساز با اقلیم باشد به نحوی که از شرایط مطلوب طبیعی حداکثر
استفاده به عمل آید. برخی عوامل به شرح زیر می باشد:
-جبهه های مطلوب به لحاظ نور گیری فضاهای اصلی باید رو به جبهه های مطلوب ساختمان قرار گیرد.جبهه های مطلوب به ترتیب اهمیت عبارتند از
:جنوب ,شمال ,شرق و در صورت ضرورت با تمهیدات الزم در غرب,استقرار فضاهای اصلی رو به جنوب باعث
میشود تا بتوان بخشی از نور و گرمای مورد نیاز ساختمان در اوقات سرد را از طریق تابش آفتاب به داخل تامین نمود ۰- جدار های نورگذر:
جدارهای نورگذر شامل پنجره ها نورگیر ها و مشابه آن باید از قاب های مرغوب و بدون درز مستقیم با
