بخشی از مقاله
چکیده
آمایش سرزمین را سازمان دهی هماهنگ و سزاوار فضای حیاتی کشور در قالب سیاستهای کلی توسعه و ضرورتهای دفاعی دانسته اند. امروزه در سطوح مختلف برنامهریزی اعم از ملی ، منطقهای و محلی که به منظور توسعه صورت میگیرد، موانع توسعه را نیز باید با دقت و توجه بیشتری مورد بررسی قرار میدهند. ازجمله این موانع که در برنامهریزی فضایی و آمایش سرزمین در سطوخ مختلف و در کشورهای مختلف جهان مورد توجه قرار گرفته است، مسائل و ملاحظات مربوط به تأمین دفاع امنیت به منظور فراهم کردن بستر امن برای توسعه است. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی نیز در همین راستا از اهمیت ویژهای برخوراد میگردد.
پژوهش حاضر نیز باهدف شناخت و تحلیل مخاطرات محیطی موجود در استان ایلام و نقش آنها در فراهم کردن بستری امن برای امایش و توسعه استان انجام گرفته است. پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و بااستفاده از روشهای متناسب جهت پهنهبندی استان نسبت به هرکدام از مخاطرات - زلزله، سیل، طوفانهای شن و... - و با استفاده از ابزارArc Gis انجام گرفته است. نتایج نشان میدهد که قسمت های شمال غربی استان ایلام شامل شهرستانهای ایلام ،ایوان و مهران بیشتر در معرض پدیدهی زمین لغزش قرار دارند و بیشترین زمین لغزشها در این مناطق رخ دادهاند. نتایج حاصل از این مطالعات و بررسیها در استان ایلام بیانگر وجود تنها یک منطقه تحت-تأثیر فرسایش بادی در سطح این استان میباشد.
این منطقه تحت تأثیر فرسایش بادی که از آن تحت عنوان منطقه تحتتأثیر فرسایش بادی عین خوش - ابوغویر - حسن قندی نام برده میشود در محدوده شهرستان دهلران قرار گرفته است. در کل استان ایلام ؛ 47,3 درصد آن دارای درجه سیلخیزی کم ، 28,9 درصد آن دارای درجه سیلخیزی متوسط، 12,3 درصد آن دارای درجه سیل-خیزی زیاد و 11,6 درصد آن دارای درجه سیلخیزی خیلی زیاد میباشد. همچنین نتایج نشان داد که مراکز مهم جمعیتی و صنعتی استان در پهنه خطر متوسط لرزهخیزی قرار داشته و تنها محدوده دشت عباس در پهنه خطر پایین و محدوده کوچکی در شرق پیازآباد در پهنه خطر زیاد زمینلرزه، واقع شدهاند.
-1 مقدمه
آمایش سرزمین مجموعه ای از دانش ها ، فنون ، اصول ، سیاست ها ، برنامه ها و اقدامات هماهنگ به منظور سامان دهی و نظم بخشیدن به فضاها و مکان های زیستی و جغرافیایی به کار گرفته میشوند. - محمودی ، - 143: 1388آمایش سرزمین را سازماندهی هماهنگ و سزاوار فضای حیاتی کشور در قالب سیاست های کلی ، توسعه همهجانبه کشور و ضرورتهای دفاعی دانسته اند - پوراحمد ، - 59: 1378 به عبارت دقیقتر ، طبقهبندی فعالیتهای انسان دریک نگاه کلی مشتمل بر فعالیتهای گوناگون و پیچیده انسان در فضای اجتماعی ، سیاسی ، نظامی است. یکی از مهم ترین ابعاد آمایش سرزمین بعد دفاعی - امنیتی است بهطوریکه در ابتدا آمایش سرزمین مفهوم دفاعی دارد. سپس مفهوم توسعه ای پیدا میکند. همچنین باوجود تهدیدات و خطرات روزافزون نظامی - امنیتی توجه به ملاحظات دفاعی - امنیتی در طرح های آمایش سرزمین بسیار مهم است. در طرح های آمایش سرزمین در ایران دیدگاهها به طور عمده بر امر توسعه تأکید داشته و از توجه به ارائه طرح هایی در جهت دفاع سرزمینی و حفاظت از مراکز وتاسیسات حیاتی ، حساس و مهم در مقابل تهدیدات و حملات نظامی غفلت شده است.
به طور اساسی تاکنون در طرح های آمایش به دلایل مختلف به مقوله دفاع و امنیت کمتر توجه شده است - رهنمایی ، - 72: 1381 بنابراین رعایت ملاحظات دفاعی - امنیتی در طرحهای آمایشی تابع متغیرها ی متعددی است که باید در این گونه طرح ها موردتوجه قرار گیرند. اهم این متغیرها عبارتاند از : نوع و سطح تهدیدات نظامی و امنیتی متوجه منطقه مورد نظر ، موقعیت جغرافیایی منطقه موردنظر شناسایی مهم ترین مناطق مورد تهدید و سرانجام ارائه راهکار متناسب با نوع تهدیدات و شرایط خاص منطقه - زرقانی ،. - 2: 1389 امروزه در سطوح مختلف برنامهریزی اعم از ملی ، منطقهای و محلی که به منظور توسعه صورت میگیرد، موانع توسعه را نیز باید با دقت و توجه بیشتری مورد بررسی قرار میدهند.
ازجمله این موانع که در برنامهریزی فضایی و آمایش سرزمین در سطوخ مختلف و در کشورهای مختلف جهان مورد توجه قرار گرفته است، مسائل و ملاحظات مربوط به تأمین دفاع امنیت به منظور فراهم کردن بستر امن برای توسعه است. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی نیز در همین راستا از اهمیت ویژهای برخوراد میگردد. مخاطرات محیطی ، پیشامدهای ناگهانی یا تدریجی با خاستگاه طبیعی یا انسانی به شمار میروند که متأثر از آن ، سلامت و امنیت گستره زیست و اسکان بشر با خطر مواجه می شود. مخاطرات محیطی را به پنج دسته شیمیایی، طبیعی، مکانیکی، زیستشناسی و روانی-اجتماعی1 تقسیم میکنند - کاویانی راد، . - 35 :1389
توجه به پیامدهایامنیتیِ تخریب محیط زیست در مقیاس ملی و جهانی ، از دهه 198مورد توجه قرار گرفت و متنا سب با آن ، تعریف گشوده تری از امنیت به عمل آمد . علاوه بر ابعاد سنتی امنیت، تهدیدات غیرسنتی نیز همانند رکود اقتصادی، بی ثباتی سیاسی و اجتماعی، رقابتهای قومی و کشمکش های سرزمینی، تروریسم بینالمللی، پول شویی، قاچاق دارو در حوزه مخاطرات انسانی ، به واسطه تنش ها و فشارهای محیطی بر خاسته از آنها به مانند جستارهای امنیتی تفسیر شدند - Kirchner,2009/11/3:www.uvm.edu - و از آن زمان به بعد ، پیوند محیط زیست با امنیت و سیاست و از آن طریق با سیاست عالی1 ، آگاهی سیاسی و احساس فوریت پاسخ بر ای حل مسائل محیط زیست و افزایش سطح امنیت را برانگیخته و آن را به صورت مسئله سیاسی روز درآورده است .این امر از آن روست که تنشهای محیط زیست در قالب فروسایی و تخریب محیط ، به تعارضات خشون تبار اجتماعی انجامیده است .
زمانی که منابع دچار کاستی و نابودی می شوند، امور اقتصادی، اجتماعی و پویش های جمعیتی دچار نابسامانی شده و زمینه تشدید کشمکش میان گروه های وابسته به این منابع فراهم میشود - واگر،-9 :1381 . - 185 بنابراین اگر امنیت انسان و فعالیت هایش که در چارچوب برنامه های آمایش سرزمین و مکان گزینی مناسب مطرح می شود. در برنامههای کشور موردتوجه اساسی واقع نشود ناپایداری و بیثباتی،اصلیترین خطر،تهدید فیزیکی و عملکردی فضا خواهد بود. بنابراین اهمیت رعایت ملاحظات دفاعی - امنیتی در طرح های توسعه ای کشور بیشازپیش نمایان میشود . استان ایلام نیز به عنوان یکی از استانهای مرزی کشور و حساس به لحاظ ژئوپولیتیکی دارای مخاطرات و بحرانهای محیطی خاص خود است که در این پژوهش سعی در شناخت آنها شده است تا به عنوان امری مهم در برنامههای امایش استان و ایمن سازی بستر انسانی مورد توجه قرار گیرد.
استان ایلام در جنوب غربی ایران با مساحت 19044 کیلومتر مربع که حدود 1/4درصد از مساحت کشور را تشکیل می دهد، در غرب کشور بین 45 درجه و 45 دقیقه تا48 درجه و 10دقیقه طول شرقی و3 درجه و 58 دقیقه تا 48 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. استان ایلام در غرب دامنه سلسله جبال زاگرس قرار گرفته است. شمال و شمال شرقی استان ایلام از ارتفاعات و کوهستانهای بلند تشکیل یافته و نیمه غربی و جنوب و جنوب غرب آن از نواحی کم ارتفاع با شیبی بطرف غرب شکل گرفته است. ناحیه کوهستانی شمال، شهرستانهای ایوان، ایلام، شیروان و چرداول را شامل می شود. مناطق میانی که دارای آب و هوای معتدل است را شهرستانهای دره شهر و بدره را شامل می شود، مناطق جلگهای در غرب و جنوب غرب که دارای آب و هوای گرمسیری می باشد را شهرستانهای مهران، ملکشاهی، دهلران و آبدانان را شامل می شود.
.2 بحث ویافتهها
-1-2 وضعیت لرزهخیزی استان ایلام
بر اساس نقشه پهنهبندی خطر نسبی زمینلرزه کشور، استان ایلام در پهنه خطر نسبی متوسط قرار دارد ولی با توجه به زمینلرزههای ثبت شده در استان و اطراف آن، پتانسیل استان از نظر زلزلهخیزی را کمی بالا برده و درجه آن را به متوسط تا نسبتاً زیاد تغییر داده است. زمینلرزههای روی داده در استان بین 4,5 تا 5,5 درجه در مقیاس ریشتر میباشند. برای برآورد خطر زمینلرزه به روش تعینی و احتمالاتی در استان ایلام انتخاب شد و پهنهبندی گستره خطر زمینلرزه به این روش-ها به انجام میرسد. مجموعه یکنواختی از زمینلرزهها شامل 15 زمینلرزه تاریخی و 142 زمینلرزه دستگاهی از سال 2007- 1917 با بزرگای بیش از 4 درجه در مقیاس ریشتر بدست آمده مجموعاً 5 چشمه بالقوه زمین لرزه در گستره مورد مطالعه تعیین شده است. با توجه به زمین ساخت منطقه و گسلهای موجود، مدل چشمههای لرزهزا 5 - چشمه سطحی لرزهزا - طبق شکل - 3 - انتخاب گردید
- با توجه به مقالات ساحیل و آلسیناوی - - 2002 و ساحیل و همکاران - 2003 - در جنوب غربی گستره مورد مطالعه گسلهای فعال چندان مشخصی در مقایسه با گسلهای جنبا در ایران مشاهده نگردید. بدلیل عدم وجود اطلاعات کافی از بخش لرزهزای پوسته، چشمهها به صورت سطحی در نظر گرفته شدهاند .در این مطالعه بیشینه زمینلرزه مشاهده شده در مجموعه دادهها برای هر چشمه سطحی جهت برآورد خطرلرزهای به روش تعیین، مورد استفاده قرار گرفت. براساس اطلاعات موجود، رابطه کاهندگی - زارع و همکاران - 1999، برای انجام محاسبات در گستره مورد مطالعه انتخاب گردید. در شکل - 4 - نقشههای پهنهبندی خطر زمینلرزه به روش قطعی نشان داده شده است. در این شکل میزان خطر بصورت خطوط هم شتاب نشان داده شده است. قابل ذکر است که تمام شتابها بر روی سنگ کف محاسبه شدهاند.
