بخشی از مقاله
واژههاي کلیدي: بازار برق، تجارت الکترونیکی، دولت الکترونیکی
چکیده
چند سالی است که از پیدایش بازار برق ایران میگذرد. اگرچه سیر تحولات تاریخی صنعت برق ایران و دلایل موجهاقتصادي در شکلگیري این بازار موثر بوده است، لیکن اتکاء به مفاهیم و دستاورد هاي نوین فناوري اطلاعات و ارتباطات و نیز اهتمام دولتمردان ایران به ایجاد دولت الکترونیکی، نقش سازندهاي را در این خصوص ایفا کرده است. از طرفی امروزه تجارت الکترونیکی، تاثیر شگرفی در سرعت، دقت و حجممبادلات افتصادي جهان بر جا گذاشته است. انجام هرگون امور تجاري و بازرگانی بصورت برخط1 از طریق شبکههاي کامپیوتري و بستر اینترنت، تمامی کشورها، شرکتها و افراد حقیقی را بدون در نظر گرفتن پارامترهایی مانند: ملیت، زبان، مذهب، موقعیت جغرافیایی، توان مالی، طرز تفکر و غیره بهم مرتبط ساخته است. معهذا از آنجایی که فرآیند کلی و عملیات اجرایی بازار برق ایران، در قالب مدل بنگاه به بنگاه تجارت الکترونیکی، انجام میشود و مسئله محرمانگی اطلاعات بازارو منصفانه بودن آن نیز رکن اصلی را در تداوم کار آن و اعتماد بازیگران بازار ایفا مینماید، لذا در این مقاله سعی شده وضعیت فعلی این بازار در قالب مولفههاي فنی این مدل مورد تحلیل قرار گرفته و نقاط انطباق و افتراق آنها مشخص گردد.
مقدمه
شکی نیست که سازوکار بازارهاي برق در تمامی کشورهاي دنیا بر اساس مفاهیم تجارت الکترونیکی2 شکل میگیرد و مسئله محرمانگی اطلاعات بازار و منصفانه بودن آن رکن اصلی را در تداوم کار آنها ایفا میکند.[1,2] دلیل این مسئله این است که تمامی عملیات خرید، فروش، برگزاري مناقصات و مزایدهها، اعلام قیمت، صدور صورتحسابها و بطور کلی تمامی فرآیندهاي اجرایی بازارهاي برق بر پایه فناوري اطلاعات و ارتباطات و استفاده از بستر اینترنت یا اینترانت استوار شده و لذا بدون توجه به مسایل فوقالذکر، هیچیک از خریداران یا فروشندگان برق، به آن اعتماد نکرده و همواره تحلیل وضعیت بازار برق ایران در قالب مدل بنگاه به بنگاه تجارت الکترونیکی این نگرانی وجود خواهد داشت که با تبانی برخی شرکتها، اتفاقات غیر منتظرهاي در شبکه برق کشور و یا تبادلات مالی مرتبط به آن رخ دهد.از طرف دیگر به دلیل نوپا بودن مفاهیم تجارت الکترونیکی در فرآیندهاي بازار برق ایران، هنوز رویه ها و فرآیندهاي عملیاتی آن حالت کاملاً ثابت و پایدار به خود نگرفتهاند و با توجه به تغییرات سریع تکنولوژي روز دنیا در زمینه هاي اطلاعاتی و ارتباطی و به دنبال آن بالا رفتن قابلیتهاي سیستمهاي اطلاعاتی یا ارتباطی و نیز با توجه به اعداد و ارقامی که نشانگر حجم معاملات بسیار سنگین در بازارهاي برق است، مشخص میگردد که ارزش و اهمیت مدل بنگاه به بنگاه تجارت الکترونیکی در آنها چقدر است.
در این میان آنچه که حایز اهمیت است، نقش فناوري اطلاعات و ارتباطات در شکلگیري این نظام مدیریتی و کنترلی است به گونهاي که بروز هرگونه اختلال در سیستمهاي نرمافزاري، سختافزاري، شبکهاي و پایگاههاي اطلاعاتی آن میتواند موجب به وجود آمدن حوادث غیرمترقبه و وارد آمدن خسارتهاي جبران ناپذیري به کشور گردد. جداي از موارد فوق، در برخی از زمینهها، اهمیت و ارزش منابع و پایگاههاي اطلاعاتی موجود میتواند گاهی تا سطح امنیت ملی نیز ارزیابی شود. معهذا با عنایت به نوپا بودن این مقوله در ایران میتوان گفت که بررسیهاي آکادمیک و تحلیلهاي فنی بر اساس مدلهاي شناخته شده علمی میتواند نقطه عطفی براي بخش مهمی از صنعت برق کشور بوده و راهگشاي مدیران ارشد در ستاد بازار برق ایران باشد تا پیش از حضور همه جانبه بخش خصوصی در معاملات کلان بازار برق و قبل از راهاندازي بورس برق ایران، با سازوکار نهایی آن آشنا شوند. در ادامه این مقاله در بخش 3 نگاهی به سیر پیدایش بازار برق ایران داشته و سپس در بخشهاي 4 الی 6 با مدل تجاري بازار برق، انواع بازیگران و عملیات اجرائی آن آشنا خواهیم شد. متعاقباً در بخشهاي 7 و 8 ضمن آشنائی با مفاهیم، مدلها و مولفههاي فنی تجارت الکترونیکی وارد بخش 9 شده و وضعیت بازار برق ایران را در قالب این مدل تحلیل مینمائیم.
سیر پیدایش بازار برق ایران
اگر نگاهی به تاریخچه یکصد ساله صنعت برق کشور داشته باشیم، خواهیم دید که آرمانگرایی، توجه به مسایل اقتصادي و هدفگذاري براي افزایش بهرهوري، باعث ایجاد تحولات زیادي در طی چند سال اخیر در این صنعت شده است. زنجیره آرمانی صنعت برق ایران در شکل - 1 - نشان داده شده است. ازجمله مهمترین این تحولات، بحث تجدید ساختار صنعت برق است که خود سرمنشاء بسیاري از حرکتهاي موجه اقتصادي در این زمینه بوده است. یکی از این حرکتها، ایجاد بازار برق ایران است که سیر پیدایش آن در جدول - 1 - نشان داده شده است. از طرف دیگر بر اساس سند ملی توسعه بخش برق در برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی جمهوري اسلامی ایران و وفق بند "ج" ماده 136 آن، بخش برق از امور زیربنایی کشور محسوب میشود و دولت موظف است با مدیریت، حمایت و نظارت دستگاهها و شرکتهاي دولتی تابع وزارت نیرو، وظایف تصديگري خود را در بخشهاي تولید و توزیع به تدریج توسط بخش غیردولتی انجام دهد. نظر به ماهیت بخش انتقال، در این مرحله وظایف بخش انتقال شبکه برق کشور توسط شرکتهاي دولتی انجام خواهد شد و وظایف حاکمیتی بخش برق نظیر: سیاستگذاري و برنامهریزيهاي کلان توسط وزارت نیرو انجام میپذیرد.
با توجه به اهداف فوق میتوان گفت که: مهمترین دستاورديکه از تجدید ساختار صنعت برق کشور انتظار میرود این است که در نهایت:
1خریدار برق بتواند از هر فروشندهاي که مایل بود، برق را بخرد.
2تحلیل وضعیت بازار برق ایران در قالب مدل بنگاه به بنگاه تجارت الکترونیکی
- 2 فروشنده برق بتواند کالاي خود را به هر خریداري که مشخص نشده است. در صنعت برق ایران نیز تاکنون فرآیند مایل بود، بفروشد. خصوصیسازي، تا حد قابل قبولی انجام گردیده و عملاً با
- 3 قیمت برق را میزان عرضه و تقاضا تعیین کند نه قیمت تجدید ساختاري که در آن صورت پذیرفته، هزینههاي تمام شده آن. بخشهاي تولید، انتقال و توزیع برق تقریباً شفاف شده و طبیعتاً البته در رابطه با ساختار صنعت برق، پژوهشهاي وسیعی در جهتگیري آتی این صنعت نیز به سمت توسعه روزافزون جریان است ولی هنوز در هیچ کشوري، ساختار نهایی آن بازار برق و برونسپاري بیشتر خواهد بود.
در سال 1382 بر اساس مطالعات انجام شده، نتیجهگیري شد از جمله مهمترین دلایل و انگیزههاي راهاندازي بازار برق در که شکلدهی بازار برق ایران و تصویب مقررات و ایران عبارتند از: سازوکارهاي اساسی آن بر اساس اختیارات قانونی وزیر نیرو
- 1 ایجاد فضاي رقابتی در بخشهاي تولید و توزیع برق. ناشی از قانون سازمان برق ایران مصوب سال 1346 و قانون
- 2 تامین منابع از طریق سرمایهگذاري بخش غیر دولتی. تأسیس وزارت نیرو امکان پذیر است. لذا هیات تنظیم بازار
- 3 افزایش بهرهوري اقتصادي. برق که عهدهدار هدایت و نظارت بر بازار است به عنوان نهاد
در سال 1383 با تصویب مجلس شوراي اسلامی، اجازه تشکیل تنظیم مقررات و داوري1 در بازار برق ایران، از شهریور سال »شرکت دولتی مدیریت شبکه برق ایران« جهت مدیریت شبکه 1382 با ابلاغ وزیر نیرو شروع به کار کرد. برق کشور، ترانزیت برق و انجام عملیات تجاري برق به متعاقباً اولین بازار عمدهفروشی برق ایران از تاریخ وزارت نیرو داده شد و با تصویب اساسنامه آن، توسط هیات 1382/08/01 با ابلاغ آییننامه "تعیین روش، نرخ و شرایط وزیران و صدور مجوز لازم توسط شوراي نگهبان، این شرکت خرید و فروش در شبکه برق کشور" در تاریخ 1382/06/03 بصورت رسمی از شهریورماه 1383 آغاز به کار کرد. توسط وزیر نیرو، رسماً کار خود را آغاز کرد. در اوایل سال 1384 با تصویب قانون تشکیل شرکتهاي نیروگاهی براي واگذاري سهام آنها در بورس و در اواخر سال 1384 با تصویب قانون استقلال شرکتهاي توزیع نیروي برق - شرکتهاي خصوصی - و الزام آنها به خرید برق از بازار برق
