بخشی از مقاله
چکیده
بیش از یک دهه از تولید نرمافزارهای ادبی در بازار اطلاعات فناوری شده ایران میگذرد و هرچه پیشتر میرویم ضرورت استفاده از اطلاعات الکترونیکی بیشتر از پیش احساس می شود زیرا علاوه بر متن اصلی آثار ادبی که یک داده نوشتاری است، دادههای صوتی به صورت درستخوانی شعر، سخنرانی، دکلمه، موسیقی و تصنیف در تکامل اطلاعات ادبی شرکت نموده و انها را قابل تفهیم میکنند. لوح ادبی لسان الغیب حافظ که توسط شرکت نیستان جم تدوین و تولید شده است یک نرم افزار کاربردی برای همه دوستداران اشعار حافظ و حافظ پژوهان است زیرا علاوه بر داشتن دیوان کامل اشعار حافظ متن اشعار توسط استاد گرانقدر علی موسوی گرمارودی درستخوانی شده و همه جوانب ادبی نظیر وزن عروضی و انطباق تلفظ اشعار با زمان و مکان زندگی شاعر در آن رعایت شده است.
لوح ادبی لسان الغیب حافظ یک دیوان شعر گویا و ناطق است و این گونه از الواح فشرده کمبودهای ناشی از آموزش از راه دور و دروس غیر حضوری را جبران میکنند. هدف اصلی نرم افزارهای کاربردی در حوزه زبان و ادبیات فارسی گسترش زبان و آموزش مهارتهای ادبی موجود در آن زبان میباشد که تلفظ صحیح کلمات و رعایت اوزان عروضی در درستخوانی اشعار از آن جمله است. پژوهش در زمینه نرم افزارهای ادبی علاوه بر دانش ادبی به تخصص و تجربه در علوم رایانه و الکترونیک نیاز مند است و در این مقاله بین رشتهای با تکیه بر هر دو تخصص، به معرفی، تبیین و آسیبشناسی لوح ادبی حافظ لسانالغیب پرداخته شده است.
مقدمه
در دنیای امروز اقتصاد زمان و استفاده بهینه از وقت مهمترین گزینه در پژوهش های علمی وتحقیقاتی محسوب می شود و اتلاف انرژی و زمان که دو عنصر برگشت ناپذیر در علوم تحقیقاتی و فناوری اطلاعات به شمار می رود، قابل قبول نیست. حال که بیش از یک دهه از تولد و تولید نرم افزارهای ادبی کاربردی در بازار اطلاعات فناوری شده ایران می گذرد و هر چه پیشتر می رویم ضرورت استفاده از اطلاعات الکترونیکی بیشتر از پیش احساس می شود زیرا در نرم افزارهای کاربردی از انواع داده های اطلاعاتی استفاده شده و علاوه بر متن اصلی آثار ادبی که یک داده ی نوشتاریست، داده های صوتی به صورت دکلمه ها، سخنرانی ها، موسیقی و تصنیف در تکامل اطلاعات ادبی شرکت نموده و انها را قابل تفهیم و مستند سازی می کند و این نوع استفاده از اطلاعات علاوه بر رعایت اقتصاد زمان از اتلاف هزینه های ناشی از جستجو و گرداوری منابع اطلاعاتی جلوگیری می کند.
لوح ادبی حافظ لسان الغیب که توسط شرکت نیستان جم و به صورت چندرسانه ای تدوین و تولید شده است یک نرم افزار کاربردی برای همه دوستداران اشعار حافظ و حافظ پژوهان است زیرا علاوه بر در برداشتن دیوان اشعار حافظ متن اشعار توسط استاد گرانقدر علی موسوی گرمارودی درستخوانی شده و همه جوانب ادبی نظیر وزن عروضی و انطباق تلفظ اشعار با زمان و مکان زندگی شاعر در ان رعایت شده است. لوح ادبی حافظ لسان الغیب از جمله نرم افزارهایی است که به صورت حرفه ای طراحی و تدوین شده و این گونه از الواح فشرده کمبودهای ناشی از آموزش از راه دور و دروس غیر حضوری را جبران می کنند.
آشنایی با اندیشه های ژرف مشاهیر فرهنگ و ادب، نظیر حافظ بدون تحقیق و قرارگیری در شرایط زمانی و مکانی او امکان پذیر نیست و نرم افزارهای کاربردی این توانایی را به مخاطبان می دهند که با ایجاد فضای مجازی و تجمیع اطلاعات چندرسانه ای درک بهتری از موضوعات ادبی پیدا کنند. هدف اصلی نرم افزارهای کاربردی در حوزه زبان و ادبیات فارسی گسترش زبان و آموزش مهارتهای ادبی موجود در آن زبان می باشدکه تلفظ صحیح کلمات و رعایت اوزان عروضی در درستخوانی اشعار از این جملهاند. پژوهش درزمینه نرم افزارهای ادبی علاوه بر دانش ادبی به تخصص و تجربه در علوم رایانه و الکترونیک نیاز مند است و در این مقاله بین رشتهای باتکیه بر هر دو تخصص، به تبیین این موضوع پرداخته شده است.
موسسه نیستان جم تولیدکننده لوح لسان الغیب حافظ
موسسه ی نیستان جم فعالیتهای فرهنگی خود را در سال 1376 آغاز نمود و آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته یکی از معروفترین و کاربردی ترین الواح تولید شده توسط این موسسه میباشد که نشر آن در سال 1390 انجام گرفته و با ویرایشهای اصولی به حد و اندازه الواح ادبی مطلوب رسیده است. هرچند لوح ادبی حافظ لسان الغیب از نظر ایجاد امکانات و ابزار های کاربردی نظیر لغت یاب پایه و جستجوگر هوشمند متن کامل نیست اما شاخصه های دیگر نرم افزارهای فاخر را دارد و به لحاظ داشتن اطلاعات موضوعی و شنیداری کردن اشعار حافظ نمونهیی از لوح ادبی چندرسانهای مطلوب میباشد. و تلاشهای موسسه نیستان جم در انتخاب اساتید مشاور و مولف ادبی نرم افزار قابل تقدیر است و معرف ان است که تنها هدف از تولید این محصول تجارت و تجاریگری نبوده و به جنبههای آموزشی و فرهنگی ان نیز توجه ویژه شده است.
معرفی نامه موسسه - نیسان جم - در بیان معرفی فعالیتهای فرهنگی و تولید الواح ادبی، از پایگاه اطلاع رسانی آن نسخهبرداری شده است که به صورت زیر آموزشی بودن الواح ادبی خود را بیان میکند. - - موسسه نیسان جم فعالیتهای فرهنگی خود را در سال 1376 با مدیریت آقای مهندس عامری آغاز نمود. هدف این موسسه ترویج و گسترش زبان و ادبیات فارسی از طریق به کارگیری فن آوریهای جدید و با استفاده از اساتید اهل فن میباشد. مخاطبان ما تمامی افراد فارسی زبان در داخل و خارج از کشور و همچنین علاقمندان به فرهنگ و ادب فارسی است که به سایر زبانها تکلم می کنند. تلاش ما این است که به عنوان موسسهای که به صورت تخصصی روی زبان و ادبیات فارسی کار می کند شناخته شویم و آثار تولید شده به وسیله ما به عنوان مرجع معتبر و قابل استناد علمی در مراکز دانشگاهی و مدارس و آموزشگاهها و کرسیهای زبان فارسی، شناخته شده و بکار گرفته شود. - -
در این معرفی نامه رسمی که از طرف موسسه در پایگاه اطلاع رسانی قرار داده شده، علاوه بر بیان آموزشی بودن اهداف تولید، به گروه مخاطبان، بازار هدف، مقبولیت لوح فشرده ادبی به عنوان مرجع معتبر و قابل استناد بودن اطلاعات لوح ادبی توجه شده است. همچنین توجه به گروه مخاطبان و نیازهای خاص مخاطب اساس دسته بندی الواح فشرده ادبی را تشکیل میدهد. در این دسته بندی نوع مخاطب از نظر عام یا خاص بودن آنها مطرح نیست بلکه نیاز مخاطب و هدف او از خریداری و استفاده از لوح ادبی مطرح است.موسسه نیستان جم در سالهای اخیر الواح ادبی مطلوب وقابل قبولی را تهیه و تولید کرده است یا با ویرایش و تکمیل اطلاعات الواح ادبی اولیه و بازنگری در شیوهها و ساختار تدوین دادههای اطلاعاتی انها سعی داشته به شاخصههای اصلی الواح فاخر نزدیک شود که الواح ادبی زیر از این دسته اند:
- لوح ادبی - سروش قونیه - قرائت لب لباب مثنوی توسط دکتر عبدالکریم سروش
- لوح ادبی - آینهی دوم - تفسیر دفتر دوم مثنوی توسط دکتر عبدالکریم سروش
- لوح ادبی - رسول آفتاب - قرائت گزیده غزلیات شمس توسط دکتر عبدالکریم سروش
- لوح ادبی - حافظ به روایت سروش - شرح مباحث حافظ شناسی توسط دکتر عبدالکریم سروش
- لوح ادبی - لسان الغیب حافظ - قرائت کامل غزلیات حافظ توسط دکتر علی گرمارودی
الواح ادبی نام برده شده که همگی از محصولات موسسه نیستان جم میباشد، از نظر ساختاری و بر طبق گروه بندی الواح ادبی در گروه الواح ادبی آموزشی قرار می گیرند. الواح ادبی اولیه که در این موسسه تولید شدهاند هر کدام در زمان خود از الواح فاخر و ارزشمند در حوزه زبان و ادبیات فارسی محسوب میشدند ولی در این زمان و تحول اساسی در روشهای فناوری اطلاعات به دلیل داشتن برخی از عیوب ساختاری و عدم توجه به اصول مخاطب محوری، همچنین عدم توجه به جزئیات موضوع مورد بحث، نمیتوان آنها را در گروه چهارم الواح ادبی یعنی الواح تخصصی قرار داد. الواح اولیه با ویرایشهای مکرر و استفاده از روشهای بازخوردی تا حدود زیادی بروزرسانی شدهاند اما رسیدن به شاخصه های اصلی الواح فاخر در زمان حال، به تحول در برنامه نویسی و استفاده از فنون و ابزار جدید رایانهای نیازمند است.
در پایگاه اطلاع رسانی این موسسه الواح ادبی تولید شده معرفی می شوند و خصوصیاتی در مورد الواح ادبی و نحوه خرید آنها به مخاطبان بیان میشود با ورود به پنجره هر یک از محصولات، شرحی از خصوصیات ویژه لوح ادبی به نمایش گذاشته می-شود. با تفکر و تعمق در معرفی نامههای این الواح ادبی به خوبی در مییابیم که موسسه تولیدکننده الواح ادبی چه اهدافی را دنبال کرده و چه موضوعاتی را به عنوان نیازهای اساسی مخاطب در کسب اطلاعات ادبی تشخیص داده است.
در پایگاه اطلاع رسانی این موسسه برای ویرایش الواح اولیه یا رفع نقصهای کاربردی از روش ارتباط با مشتری استفاده شده و به صورت بازخوردی انجام میگیرد. براساس معرفی نامه موسسه نیستان جم که خود را موسسه تولید محصولات فرهنگی و ادبی و الواح ادبی خود را یک ابزار آموزشی برای استفاده در اماکن آموزشی معرفی نموده، باید الواح ادبی آن شرایط ویژه بهره وری توسط مخاطبان خاص را داشته باشد.
در این پژوهشهای بین رشتهای همواره بر شناخت مخاطب و نیازهای مخاطب تاکید شده است و اهدف گروه تولیدی باید براساس این اطلاعات شناختی صورت بگیرد تا محصول تولیدی به نتیجه مطلوب رسیده و در زمره محصولات همه سونگر و جامع قرار بگیرد. بنابراین میتوان گفت که اهداف زیبا و بزرگ به هیچ وجه نتیجه حاصل از تولید را توجیه نمیکند بلکه تلاش هوشمندانه جهتمند با تکیه بر تحقیقات همه جانبه درباره مخاطب، نیازهای مخاطب و روشهای رفع نیازهای او، موجب رسیدن به این اهداف زیبا و بزرگ است. الواح ادبی موسسه نیستان جم از مزیت نصب راحت و خودکار به روی سیتم عامل برخوردار هستند و مخاطب بدون دغدغه های ورود به درگاههای پر هیچ و خم رایانهیی و اینترنت یا نیاز به رمزهای ورود اینترنتی و تماس با شرکت تولیدی، قادر به نصب و اجرای لوح ادبی خریداری شده از بازار هستند.
بنابراین استقلال کاربردی در تولید این الواح ادبی به عنوان یکی از مهمترین اصول مشتری مداری رعایت شده است. در بیشتر صفحات کاربردی این الواح ادبی از نمایههای وطنی و گاهی از نمایههای مختلط که آمیخته یی از نمایههای قراردادی و نمایههای وطنی است، استفاده شده است که به جهت زودیاب بودن آنها، اقتصاد زمان برای بهره وری کاربر در نظر گرفته شده است. بنابراین در هنگام استفاده از الواح این موسسه در وقت کاربر به جهت ورود و خروج از محیطهای کاربری صرفه جویی میشود. اما با وجود مزایای بیان شده و رعایت برخی از شرایط، بسیاری از عیوب فنی و محتوایی در الواح ادبی موسسه نیستان جم به چشم میخورد که برطرف شدن انها لازم و ضروری است و موجب ارتقای محصول وگسترش بازار هدف میشود.
تاریخچه آسیب شناسی نرم افزار های ادبی
در سال 1389 تحقیقات جامع و کاملی توسط بنده - محمد ابراهیم جاذب نیکو- در مورد نرم افزارهای ادبی تولید شده در ایران آغاز گردید و با استفاده از تخصص دوگانه خودم بیش از بیست و سه لوح ادبی، مورد ارزیابی قرار گرفت و با یاری گرفتن از خداوند متعال وتکیه بر بیست سال تجربه تدریس در علوم الکترونیک، رایانه و ادبیات فارسی توانستم اولین روشهای آسیب شناسی تحلیلی الواح ادبی در ایران را پی ریزی نمایم که حاصل این تحقیقات در قالب مقالات متعدد به جامعه ادب دوستان تقدیم شده است. در این روش کاملا ابتکاری نقصهای نرم افزار ادبی از نظر محتوایی، فنی و ساختاری تشخیص داده شده و راه حلهای مناسب برای رفع انها پیشنهاد میگردد.
گرچه مزایای استفاده از نرم افزار و افزایش روز افزون کاربران در بسترهای الکترونیک باعث توجه و دقت در تولید و تدوین اطلاعات الکترونیک شده است، اما هنوز راه زیادی تا رسیدن به نرم افزارهای فاخر و تخصصی در زمینه زبان و ادبیات فارسی وجود دارد زیرا عدم هماهنگی بین عناصر فنی و عناصر ادبی در تولید محصول نهایی، باعث به وجود امدن انواع عیبها و نقصهای محتوایی و فنی میشود.
همین نقصها و کاستیهای موجود در منابع الکترونیکی باعث میشود که بسیاری از ادیبان صاحب نظر استفاده از نرم افزارهای ادبی و منابع الکترونیکی را جایز ندانسته و اصالت اطلاعات را در این گونه منابع زیر سوال میبرند. که این امر نیز چندان پسندیده نیست بلکه باید با توجه به مقتضای زمان پیش رفت و برای رفع کاستیها اقدام نمود تا اطلاعات الکترونیکی اسیب شناسی شده و پس از رفع نواقص و عیبها، مانند منابع اصیل و مرجع از انها بهره برداری کرد.
