بخشی از مقاله
چکیده
امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین فعالیت های اقتصادی جهان محسوب می شودوبعلاوه دارای مزایای ارتباطی ،سیاسی ، فرهنگی وتاثیرات بین المللی نیز می باشد . به همین دلیل اغلب مناطق درسرتاسرجهان در جهت توسعه این صنعت قدم برداشته و در رقابت با یکدیگر می باشند . در این بین ، مقصدها به منظور ادامه حیات و پاسخگویی به افزایش تقاضا و تنوع طلبی گردشگران ، نوآوری و متنوع سازی محصولات ، که از عناصر رقابت پذیری می باشند ، گام برداشته اند.
از همین رو شاهد شکل گیری جاذبه ها ، مقصدها و جریان های جدید می باشیم و در این رابطه از هرگونه عنصر فرهنگی و طبیعی، به عنوان منبع گردشگری، بهره گرفته می شود . گردشگری ادبی ، که ناشی از عناصر فرهنگی جامعه بشری است و مرتبط با محل زندگی ، آثار و مکان دفن نویسندگان ، شاعران ، هنرمندان می باشد ؛ مدتی است با توجه به افزایش تقاضا برای آن و بر پایه لزوم خلاقیت ، روند رو به رشدی را آغاز کرده است.
گورستان ظهیرالدوله واقع در بخش شمالی شهر تهران ، محل دفن چندین تن از بزرگان شعر و ادب می باشد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی است و تلاش در جهت تحلیل قابلیت و پتانسیل های گورستان ظهیرالدوله برای تبدیل شدن به مقصد گردشگری ادبی ، براساس تطبیق با معیارها و شاخص های مکان ادبی و در نهایت امتیازدهی بر اساس تحلیل سلسله مراتبی می باشد . در نهایت این نتیجه کسب شده است ، که مقصد مورد نظر در رابطه با مولفه های موضوعی با کسب امتیاز 3/25 در سطح قابل قبول قرار دارد اما از جنبه موضعی با امتیاز 2/22 دچار ضعف می باشد .
وازگان کلیدی : میراث فرهنگی ، گردشگری ادبی ، مناطق ادبی ، گورستان ظهیرالدوله و تحلیل سلسله مراتبی.
مقدمه
در حال حاضر گردشگری در جهان گسترده ترین صنعت خدماتی است که دارای مزایای گوناگون از قبیل اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی ، تاثیرات بین المللی و غیره می باشد . در نتیجه اکثر مناطق در سرتاسر جهان در پی بهره گیری از مزایای آن به ویژه دریافت سهم بالایی از درآمد و همچنین افزایش اشتغال ناشی از توسعه این صنعت خدماتی ، در رقابت با یکدیگر هستند. از طرفی تقاضای گردشگری و تمایل گردشگران به جاذبه و مقصدهای جدید روند رو به رشدی دارد.
از همین رو برنامه ریزان مقصدهای گوناگون در جهت پاسخگویی به این تقاضا و همچنین ادامه جضور در عرصه رقابتی در جهت بهره گیری از تمامی منابع گردشگری موجود و قابل دسترس ، گام برداشته اند . میراث معنوی ، منابع ارزشمندی هستند که ضمن بیان هویت فرهنگی کشورها ، تمام ناشدنی بوده و آسیب پذیری کمتری دارند . یکی از حوزه های میراث معنوی ، ادبیات و منابع غنی ادبی است، که علاوه بر اینکه انگیزه ای برای جریان های گردشگری است، پاسخگوی نیازهای گردشگران در رابطه با افزایش آگاهی و آشنایی با فرهنگ های گوناگون و منبع درآمد اقتصادی برای مقصدها نیز می باشد.
بر همین اساس ، مکان زندگی ، آثار و محل دفن شاعران ، نویسندگان و اندیشمندان به عنوان منبع گردشگری قلمداد می شود و به دنبال آن گردشگری ادبی به عنوان شاخه ای از گردشگری فرهنگی و در بعضی موارد خلاق ، مطرح می باشد و در یک دهه اخیر به یکی از پر رونق ترین انواع گردشگری تبدیل شده است .در این راستا منابع گوناگون ادبی، خالقان این آثار و مکان زندگی و دفن آنان و همچنین مکان هایی که در داستان ها و یا اشعار و غیره به آن اشاره شده است ، که قابلیت جذب گردشگر را داشته باشند مورد بررسی قرار گرفته و به عنوان جاذبه معرفی و سازماندهی می شوند.
خانه خواهران برونته ، خانه ویکتور هوگو ، خانه - موزه نیکلای گوگول - که محل دفن این نویسنده نیز می باشد - ، خانه - موزه آگاتا کریستی و غیره از جمله نمونه های جهانی مقاصد گردشگری ادبی می باشند .در نتیجه با توجه به رشد بازار گردشگری ادبی از یک سو و رقابت مقصدها از سوی دیگر ، توجه و بررسی ظرفیت های بالقوه این گونه از گردشگری و تحلیل قابلیت های مناطق مستعد کشور ، ضروری می باشد . در همین راستا ، پژوهش حاضر ، گورستان ظهیر الدوله ، که محل دفن تنی چند از بزرگان شعر و ادب می باشد و بنابراین یکی از ظرفیت های بالقوه گردشگری ادبی شهر تهران محسوب می شود ، را مورد تأکید قرار داده است .
روش تحقیق
پژوهش حاضر از حیطه محتوا و روش در زمره تحقیقات توصیفی - تحلیلی می باشد و از لحاظ کیفیت ، کاربردی می باشد . اطلاعات مورد نیاز از طریق روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده اند . در این مقاله ابتدا مفاهیم نظری به منظور شناسایی معیارها و شاخص های مناطق ادبی تببین شدند و در ادامه ضمن تطبیق این معیارها و شاخص ها با وضعیت و ویژگی های موجود منطقه مورد مطالعه و امتیاز دهی آنان با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی ، سعی در شناسایی و تحلیل قابلیت های این مقصد در رابطه با تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری ادبی ، خواهد شد .
مفهوم گردشگری ادبی
به طور کلی ادبیات جزو میراث فرهنگی ناملموس می باشد . بنابراین گردشگری ادبی یکی از شاخه های گردشگری فرهنگی محسوب می شود ، که با مکان ها و اتفاقات برگرفته از داستان ها بعلاوه زندگی نویسندگان آنان ، مسیرهایی که یک شخصیت پیموده و بازدید از مکان دفن شاعران و نویسندگان ، سر و کار دارد .اسکوایر ، گردشگری ادبی را ارتباط با مکان ها برای بزرگداشت نسخه های ادبی یا پیوند با اشکالٌ ادبی شناسایی کرده است .
از سوی دیگر ، به دلیل اینکه گردشگری خلاق در پی تکیه بر میراث معنوی به عنوان یکی از منابع گردشگری است ، بر همین اساس ، گردشگری ادبی یکی از زیرمجموعه های گردشگری خلاق که از ویژگی ها و خصلت ها و عناصر فرهنگی جامعه بشری گرفته شده است ، نیز محسوب میشود. میراث ادبی ، به عنوان زیرمجموعه ای از میراث فرهنگی بر انتقال روش زندگی فردی یا گروهی از افراد از طریق شخصیتهایشان در کتاب ها - ادبیات - ، تمرکز دارد . در سطح غیر ملموس ، خوانندگان درکی از عقاید ، نشانه های خاص ، آداب و رسوم و ارزش آن فرد یا گروه کسب می کند ، در حالی که در سطح ملموس ، نویسنده ، سبک چیدمان ، لباس ، جواهرات مورد استفاده و آرایش فرد یا گروهی از افراد را از طریق شخصیت ها و محل وقوع داستان ، توصیف می کند .
میراث ادبی مورد تأکید در گردشگری ادبی ، شامل موارد زیر می باشد : .1شعر ، رمان ، مقاله ، خاطرات و یا بیوگرافی ؛ .2 مکان های ادبی مرتبط با زندگی نویسنده یا شاعر از جمله محل تولد ، زندگی و یا مکان دفن ؛ .3محلی که یک داستان براساس آن نوشته شده است . همان طور که پیش تر ذکر شد ، مسیرهایی که یک شخصیت و یا خود نویسنده یا شاعر پیموده نیز در این زمره قرار می گیرد.
خوانندگان آثار مختلف ادبی ، که گردشگران ادبی را تشکیل می دهند ، ترغیب به بازدید از مکان هایی که به هر نحوی با داستان ، شعر و یا خالق این آثار مرتبط است ، می شوند . در واقع گردشگران برای اغنای حس نوستالژیک در مورد یک اثر و یا نویسنده به این مکان ها سفر می کند . می توان انگیزه در گردشگران را به سه عامل اصلی تقسیم نمود : .1ارتباط با نویسندگان ، مکان هایی ، که به نحوی با زندگی ، محل کار و یا دفن نویسندگان در ارتباط باشد ؛ .2ارتباط بین محل وقوع داستان ها ؛ .3حوادث پرماجرا در زندگی نویسندگان . بنابراین ، انگیزه در گردشگری ادبی علاوه بر جستجوی اصالت اشیا ، شناخت " خود واقعی" نیز می باشد .
به طور کلی می توان گفت ، گردشگران ادبی ، نوعی از گردشگر حرفه ای هستند که با شناخت کافی به مقصدی سفر می کنند و جامعه میزبان می تواند با فراهم کردن شرایط لازم برای برآورده شدن نیازهای آنان ، از منافع گردشگری ادبی استفاده کنند .
