بخشی از مقاله
چکیده
طرح احیای دریاچه ارومیه شامل سه فاز اصلی در یک بازه زمانی ده ساله. اهم اقدامات اجرایی در قالب 5 دسته فعالیت به شرح زیر تا کنون بررسی قرار گرفته است:.1 تسهیل و افزایش حجم آب ورودی به دریاچه.2 کنترل و کاهش برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه.3 اقدامات حفاظتی و کاهش اثرات.4 کنترل و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی.5 انتقال آب از خارج حوضه. طرح های انتقال آب از خارج حوضه. طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه.یکی از این طرح ها ساختمان سد سیلوه و کانال انتقال آب است.
آب مازاد سرشاخه های رودخانه گلاس به حوضه آبریز رودخانه کلاس به حوضه آبریز رودخانه گدارچای ونهایتاً به دریاچه ارومیه منتقل می گردد. گزینه های مختلف انتقال رود گلاس از طریق تونل ،انتقال از طریق رودخانه گدارو انتقال مستقیم به دریاچه ارومیه توسط کانال و انتقال به صورت تلفیقی از کانال و رودخانه گدار. انتقال آب از مخزن سد از راه یک تونل با درازای حدود 32کیلومتر پیش بینی شده که دهانه ورودی آن در ناحیه شمال روستای گرداشوان و دهانه خروجی آن در دامنه شمالی کوهستان جنوب روستای بیگم قلعه درنظر گرفته شده است.
.1مقدمه
دریاچه ارومیه گودالی مستطیلی است که در مغرب فلات آذربایجان از شمال به جنوب کشیده شده و با ابعاد وسیعی آب های حوضه ای به مساحت 35000 کیلومتر مربع از فلات آذربایجان را جذب نموده و موجبات تقسیم طبیعی آذربایجان به دوقسمت شرقی و غربی را فراهم ساخته است. این دریاچهتقریباً مابین 37درجه و 38درجه و30 دقیقه عرض شمالی، و 45 درجه و 46درجه طول شرقی واقع شده و درارتفاع 1274 تا 1278متری از سطح دریای آزاد قراردارد. دریاچه ارومیه شاملحدوداً 103جزیره کوچک و بزرگ بوده است.
کاهش بی سابقه آب دریاچه ارومیه در چند سال اخیر ناشی از عوامل مختلفی است که در این بین عامل خشکسالی بیسابقه، سدسازی، بهره برداری بیرویه از منابع آب حوضه دریاچه و کاهش مقدار ورودی به دریاچه - یعنی جریانات سطحی ورودی بعلاوه بارندگی بر سطح دریاچه - نسبت به جریانات خروجی از دریاچه - که تنها تبخیر از سطح می باشد - از مهمترین آنها میباشند. در حال حاضر بیش از 3هزار کیلومترمربع از بستر دریاچه به شوره زار تبدیل شده است. شکل - 1 - تراز دریاچه ارومیه در از سال 74 تا آذر 94 را نشان می دهد.
.2 پیشینه تحقیق
رسولی و همکاران [1] نوسانهای سطح دریاچه ارومیه را با تصاویر ماهوارهای از سال 1976 تا 2005 مورد بررسی قرار دادند. نتیجه بررسی این محققین نشان داد که نوسانهای دریاچه ارومیه در طی دوره زمانی مورد مطالعه باعث کاهش 23 درصد از سطح دریاچه شده است. در این مطالعه به عوامل اصلی خشک شدن سطح دریاچه اشارهای نشده است. [1] حصاری و همکاران[2] تغییرات سطح دریاچه ارومیه و هم رفتاری آن با تغییرات سطح دریای خزر و دریاچه وان ترکیه و عوامل آب و هوایی منطقه را مورد بررسی قرار دادند. بررسیها بر پایه دادههای ماهانه سطح آب دریاچه ارومیه در طی سالهای -1345 1388 به روشنی نشان داد که سطح دریاچه ارومیه در دراز مدت روند نزولی تا 6 متر داشته است. نتایج وجود روند، وجود پرش و اختلاف میانگین و میانه از سال 1374 به بعد و تصادفی نبودن روند کاهش سطح دریاچه در سطح معنیداری %1 تائید شد. [2]
فرامرزی و همکاران [3] نوسانات اقلیمی و تاثیر آن بر سطح دریاچه ارومیه را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدهاند که با مدلسازی سری زمانی برای عناصر اقلیمی مستقل و وابسته، مهمترین مولفههای موثر در نوسان سطح دریاچه ارومیه، بارش و دبی معرفی شدند و در نهایت با استفاده از تصاویر ماهوارهای مرزهای حداکثر و حداقل نوسان سطح دریاچه میزان کاهش سطح آن نسبت به تراز حداکثر حدود 2258 کیلومترمربع محاسبه گردید. [3]
.3 بحث
پس از انجام مطالعات لازم و تصویب نقشه راه احیای دریاچه ارومیه، بر طبق برنامه زمانی مصوب، طرح احیای دریاچه ارومیه شامل سه فاز اصلی در یک بازه زمانی ده ساله میباشد . شکل - - 2
1. فاز تثبیت : - 1393-1395 - هدف اصلی از این فاز تثبیت تراز دریاچه ارومیه و همچنین اجرای پروژههای کاهش اثرات محتمل ناشی از تداوم خشکی دریاچه ارومیه میباشد.
2. دوره احیای دریاچه ارومیه : - 1396-1401 - هدف اصلی این فاز اجرایی نمودن مجموع راهکارهای تامین آب مورد نیاز دریاچه و افزایش تدریجی تراز آن میباشد.
.3 دوره احیای نهایی : - 1401-1402 - هدف مورد انتظار از این فاز تثبیت شرایط احیاء شده دریاچه و ایجاد الزامات لازم برای احیای نهایی و حفظ پایدار شرایط دریاچه میباشد .
شکل - : - 2 تراز آب دریاچه ارومیه دردوره هی احیا
اهم اقدامات اجرایی در قالب 5 دسته فعالیت به شرح زیر تا کنون مورد بررسی قرار گرفته است:
.1 .3 تسهیل و افزایش حجم آب ورودی به دریاچه ارومیه
هدف اصلی و مورد انتظار از اجرای این گروه از اقدامات و پروژههای طرح احیای دریاچه ارومیه، کاهش حجم تلفات آب در مسیر آبراهه های منتهی به دریاچه ارومیه و همچنین افزایش حجم آب ورودی به دریاچه از طریق رهاسازی آب از سدهای در حال بهره برداری حوضه میباشد. اهم اقدامات و پروژه های اجرایی ذیل این گروه به شرح ذیل میباشد.
-1 رهاسازی 136 میلیون مترمکعب آب از سدهای بوکان، ساروق و حسنلو در بهمن و اسفند سال1393
- 2 ساماندهی و لای روبی رودخانه های حوضه آبریز دریاچه ارومیه در راستای کاهش تلفات انتقال آب در مسیر آبراهه های منتهی به دریاچه ارومیه و انتقال آب به پیکره آبی آن.
- 3 پیشرفت فیزیکی 85% در بدنه سد چراغویس در شهرستان سقز در استان کردستان و آغاز عملیات آبگیری در آبان 1334و پیشرفت فیزیکی 70%در سامانه انتقال و تامین آب شرب سقز از سد چراغویس با هدف تخلیه بیشتر دریاچه سد بوکان -4 توقف ادامه اجرای چهار سد بزرگ سیمینه، لیلان، باراندوز و نازلو توسط وزارت نیرو و اختصاص کامل آب سد شهید مدنی برای دریاچه ارومیه
-5. پیشرفت 70% بازسازی بدنه سد بوکان و بند انحرافی نوروزلو با هدف ایجاد زیرساخت های مناسب فلاشینگ آب به سمت دریاچه در طول سالهای احیای دریاچه
.2 .3 کنترل و کاهش برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه
با توجه به گستردگی برداشت های غیرمجاز از منابع آب سطحی - به ویژه از طریق موتور تلمبه ها - و زیرزمینی حوضه - حفر بیش از 40 هزار چاه غیرمجاز، - کنترل و کاهش برداشت های غیرمجاز به ویژه از منابع آب سطحی حوضه و همچنین چاههای واقع در حریم رودخانه های حوضه و همچنین پایش برداشت های مجاز از اهمیت بالایی در تامین حقابه دریاچه ارومیه دارد.
. 3 .3 اقدامات حفاظتی و کاهش اثرات
با توجه به گستره کانون های تولید گرد و غبار در حاشیه و بستر اصلی دریاچه ارومیه و خطر گسترش بیابان زایی، اقدامات مورد نیاز در این خصوص توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری در محدوده خارج از مرز دریاچه ارومیه و
