بخشی از مقاله
چکیده
دوري از محیطهاي طبیعی و استرسهاي فراوان وارده در طول شبانهروز بر جوامع موجب افزایش تمایل افراد براي حرکت به سوي منابع طبیعی و دور شدن از شرایط کاري شده است. گسترش گردشگري برنامهریزيشده سبب افزایش کیفیت در منابع طبیعی به خصوص محیطهاي آبی می شود.
مطالعه پیش رو در نظر دارد که ارتباط مناسبی را بین مردم بومی و گردشگران از طریق مشارکت دادن مردم محلی در منافع حاصل، برقرار نماید. در این مطالعه با مشورت گرفتن از مهندسین مشاور، 21 نفر کارشناس به همراه 5 نفر از شوراي روستاي بزنگان و محیطبانان مجرب، از روش تلفیقی ماتریسهاي راهبردي SPACE و QSPM استفاده شد، عوامل محیطی مهم همراه با هم بررسی و تأثیرات اقتصادي -اجتماعی با شیوه مناسبی لحاظ شده اند.
نتایج نشان داد که جایگاه راهبردي تالاب بزنگان در منطقه مطالعاتی در شرایط تدافعی است که براي این شرایط تدافعی سه راهبرد توسعه آموزشهاي محیط زیستی براي مردمان بومی و محلی در جهت درك سود سرشار گردشگري حیات وحش در تالاب، تعیین مصوبههاي جدید در جهت حمایت از تالاب و پهنههاي تالابی و افزایش اطلاع رسانی در محدوده تالاب براي جذب گردشگران مطرح شد. به کمک ماتریس راهبردي QSPM استراتژي افزایش اطلاع رسانی در محدوده تالاب براي جذب گردشگران داراي بیشترین جذابیت نشان داده شد. روش به کار رفته در این پژوهش، در تمامی دریاچهها و تالابهاي ایران و حتی هر محیط اکولوژیک را که دچار تنزل شرایط محیطی است و نیاز به مدیریت دارد، قابلیت اجرا داشته و کمترین هزینه ممکن را شامل میشود.
-1 مقدمه
شرایط زندگی کنونی جوامع، دوري از محیطهاي طبیعی و استرسهاي فراوان وارده در طول شبانهروز بر این جوامع موجب افزایش تمایل افراد براي حرکت به سوي منابع طبیعی و دور شدن از شرایط کاري شده است. یک منبع طبیعی شامل یک محیط آبی یا خشکی ه مراه یا بدون درخت است که به عنوان مقصد هدف یا همان تفرجگاه، مورد استفاده قرار میگیرد
یکی از منابع طبیعی که از جمله مهمترین اکوسیستم هاي تفریحی و تفرجی محسوب میشود، تالاب است .
تالاب ها نقش مهمی را در حفظ تنوع جانوري و پایداري شرایط زیستی دارند، مانع فرسایش و کنترل کننده سیلاب هستند، بازچرخش، تصفیه و احیاي آب را بر عهده دارند که از طریق جذب و تبدیل مواد شیمیایی این کار را انجام میدهند و سبب ایجاد شرایط مناسب براي حضور گونههاي در معرض خطر میشوند
با توجه به اهمیت تالابها، مطالعات بانک جهانی که در سال 2002 روي تالابهاي ایران انجام گرفت نشان میدهد که تخریب تالابها به صورت سالانه خسارتی در حدود 350 میلیون دلار آمریکا را ایجاد میکند که این امر لزوم حفاظت از این اکوسیستمها و جلوگیري از تخریب آنها را دو چندان میکند .[2] بنابراین باید به دنبال چارهاي براي جلوگیري از انحطاط این محیطها و در صورت امکان، احیاي شرایط تالابی بود.
یکی از بهترین و مفیدترین فعالیتها براي جلوگیري از تخریب و افزایش کیفیت در منابع طبیعی به خصوص محیطهاي آبی، گسترش گردشگري برنامهریزيشده در منطقه مطالعاتی است. در ایران یکی از بهترین مکانها براي برنامهریزيهاي گردشگري، تالابها و دریاچه ها هستند و علت این امر، پراکندگی تالابها در سراسر کشور، شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناسب و شرایط منحصر به فرد هر تالاب با توجه به ویژگی آن در محیط است اما با این وجود توج ه کمی به مقوله گردشگري تالابی شده است و گردشگران نیز تا حدود زیادي از این امر غفلت میورزند.
در میان تالابهاي موجود در ایران یکی از مهمترین و باارزشترین تالابها، تالاب بزنگان در شهرستان سرخس است؛ این اکوسیستم بزرگترین دریاچه طبیعی شمال شرق ایران در استان خراسان رضوي و شهرستان مرزي سرخس محسوب میشود .همچنین این تالاب براي پرندگانی که از سیبري و آسیاي میانه به سمت عرضهاي جغرافیایی پایینتر
میآیند، به عنوان اولین و تنها ایستگاه استراحت در شمال شرق ایران عمل میکند .
مدیران و تصمیم گیران در زمینه گ ردشگري حیات وحش همواره به دنبال تشخیص تعارض میان مردم و حیات وحش هستند تا بتوانند منافع را براي مردم و حیات وحش افزایش داده و به موازات آن مشکلات موجود را کاهش دهند
بنابراین با واردکردن مردم و به طور کلی تمامی افراد ذيربط در امر گردشگري براي تصمیمگیري ها و مقابله با موانع موجود در این صنعت، امکان مشارکت مردمی و ایجاد درك بهتر در افراد براي حفظ محیط فراهم شده و از این طریق مردم با مشکلات، موانع و مزایاي این صنعت آشنا میشوند
در راستاي اهداف این پژوهش تابه حال مطالعات زیادي صورت گرفته است که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
پژوهشی را با موضوع ارزیابی اثرات گردشگري بر روستاي قوري قلعه انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که گردشگري اثرات اقتصادي مثبتی چون ایجاد فرصتهاي شغلی و افزایش درآمد را به همراه داشته در عین حال باعث افزایش شدید قیمت زمین و سوداگري آن و کاهش تولیدات کشاورزي شده است .
پژوهشی را با عنوان مزایا و معایب گردشگري در تالابها روي دریاچه بزنگان انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که شیب تغییرات اثرات منفی گردشگري تالابی در شرایط کنونی بیش از شیب تغییرات اثرات مثبت است و این نشان دهنده غلبه پیامدهاي منفی بر محیط پیرامون دریاچه در زمان حال و آینده است که در این راستا براي کاهش اثرات منفی در محیط راهکارهایی ارائه شد
تحقیقی را با عنوان غذا دادن حیات وحش به عنوان یک جاذبه گردشگري انجام داد. او در نتیجه تحقیق خود به این نکته اشاره نمود که اگر فعالیتهاي غذادادن مجاز
هم باشند، باید با ملاحظات دقیق و یک احساس تعهد از سوي گردشگران حیات وحش همراه باشد و گردشگران باید پیامدها و اثرات ناشی از این فعالیت ها را تا حدود زیادي کاهش دهند
در پژوهشی با موضوع ارتقاي عملکرد فعالیت توریستی بر پایه آنالیز SWOT به این نتیجه رسید که کلید توسعه و مدیریت فعالیتهاي توریستی بر روي عوامل داخلی است و اینکه در میان عوامل خارجی نیز، فرصتهاي توریسم میتواند با استراتژي نقاط خوش منظره و دادن فعالیت آزاد براي عملکرد توریسم و توجه به منافع آنها، شکل گیرد .
مطالعه پیش رو در نظر دارد که ارتباط مناسبی را بین مردم بومی و گردشگران از طریق مشارکت دادن مردم محلی در منافع حاصل، برقرار نماید. در این راستا به دلیل اثر ات بسیار اندك گردشگري حیات وحش بر محیط زیست از این نوع گردشگري سخن به میان آورده شده است. در مطالعات قبلی به آسیب شناسی و علل ضعف، قوت، فرصت و تهدید در محیطهاي اکولوژیک اشاره شده و از ماتریس هاي گوناگون بهره گرفته اند ولی در هیچکدام با استفاده از تلفیق ماتریسهاي راهبردي SPACE و QSPM عوامل محیطی و سازمانی همراه با هم بررسی نشده و همچنین تأثیرات اقتصادي-اجتماعی کمتر لحاظ شده است.
علاوه بر این موارد، کاربرد تلفیقی این دو ماتریس موجب افزایش دقت در مطالعه پیش رو شده است که ارائه راهبرد را دقیق و برمبناي واقیت محیطی استوار می سازد تا از این طریق در جهت حفظ تالاب ها اقدام شده و احیاي آن حتی در بدترین شرایط اکولوژیک نیز ممکن گردد. لازم به ذکر است که مراحل اجراي این پژوهش به نحوي است که براي تمامی تالابهاي ایران با شرایط اکولوژیک متفاوت امکان پذیر بوده و در انتها به ارائه راهبردهاي مدیریتی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت ختم میشود.
-2 روش کار
منطقه مورد مطالعه
دریاچه بزنگان، اکوسیستمی منحصر به فرد در جذب پرندگانی است که از سیبري به سمت عرضهاي جغرافیایی پایینتر مهجرت کردهاند. به عبارت دیگر این دریاچه تنها پهنه آبی طبیعی در شمال شرقی کشور است که محل مناسبی براي استراحت و زمستانگذرانی پرندگان به شمار میرود.
این دریاچه که به عنوان اثر طبیعی ملی به ثبت رسیده است، در فاصله 120 کیلومتري شمال شرقی شهر مشهد، 75 کیلومتري جنوب غربی شهر سرخس و 4/5 کیلومتري شمال شرقی روستاي بزنگان - شکل - 1 واقع شده و در محدوده طول شرقی 60 28 29/95 تا 60 29 5/15 و عرض شمالی 36 18 35/61 تا 36 19 7/71 در دامنه رشته کوه هاي بزنگان از رشته ارتفاعات البرز شرقی قرار دارد 12] و .[1 این محدوده همچنین از سوي سازمان میراث فرهنگی، صنایع دست ی و گردشگري در ردیف یکی از مناطق نمونه گردشگري استان انتخاب و معرفی شده است
این تالاب داراي پهنه آبی به مساحت 49 هکتار با ارتفاع متوسط 850 متر از سطح دریا است و نزدیک ترین آبادي به تالاب، روستاي بزنگان در فاصله 5 کیلومتري شمال غربی آن است
تدوین استراتژي کلان با روش SPACE
مدل ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک - SPACE - یکی دیگر از روش هاي تدوین استراتژي کلان است که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت.
