بخشی از مقاله
چکیده
محیط معماری در قالب گستره فعالیتهای انسانی اثرات زیادی را بر سلامت روحی و روانی و حجم استرس او میگذارد. با طراحی درست در معماری میتوان به سطح بالای از استاندارد یکی از مؤلفههای سلامت یعنی استرس دست یاقت. با توجه بهصرف شدن مدتزمان قابلتوجه از زندگی انسان در محیطهای مسکونی، در نظر داشتن چگونگی تأثیرپذیری انسان از حضور در این محیطها از اهمیت زیادی برخوردار است. به دلیل اینکه رفتارها با محیط کالبدی ارتباط نزدیکی دارند معماران باید توجه ویژهای به شناخت روانشناسانه رفتارهای انسان داشته باشند .
تحلیل رابطه رفتارهای مبتنی بر روانشناختی فضاهای طراحیشده پیوندی ناگسستنی بین روان شناسان محیطی و آنها ایجاد کرده است که این مقوله روانشناسی محیطی را از سایر شاخههای روانشناسی جدا میسازد. روان شناسان محیطی در پی درک تأثیرات محیط کالبدی چه بهطور مستقیم و یا غیرمستقیم بر رفتار انسان میباشد. این مقاله در جستوجوی بهترین پاسخ روانی و رفتاری کاربرانی که خود در محیطی تنشزا و استرسزا قرار میگیرند. و پس از بررسی مشاهدات، جمعآوری اطلاعات کتابخانهای، اینترنتی نتایجی مبنی بر اینکه طراحی داخلی میتواند تأثیر بسیاری بر کاهش استرس بگذارد بهدستآمده و راهکارهای معمارانهای برای این موضوع ارائهشده است.
-1 مقدمه
تأثیرپذیری روان انسان از محیط پیرامون قابلانکار نیست. با توجه به اینکه انسان زمان قابلتوجهای از طول عمر خود را در محیطهای مسکونی طراحیشده سپری میکند، این محیطها تأثیر زیادی بر سلامت روان او دارند
با توجه به این مسئله، نقش مهم طراح محیط در شکلدهی به چگونگی تأثیرگذاری محیط ساختهشده بر کیفیت زندگی و سلامت روان انسان روشن میشود. چگونگی اثرات محیط فیزیکی بر رفتار، احساسات و حس اعتماد انسان در روانشناسی محیطی مبحث مورد تأکید است
ارزیابی سطحی از سنت و فرهنگهای بومی موجب شده است ساختوسازها با این مفاهیم تطبیق پیدا نکنند و حاصل واردات عوامل بیرونی و استفاده از آنها در طراحیها شوند. و نیازهای روحی و روانی و این موضوع اغلب در کشورهای توسعه یافته دیده میشود
ما باید بتوانیم فضاهایی را متناسب با روحیات متنوع افراد طراحی کنیم که باعث کاهش فشار و استرس شود میبایست با تمرکز یافتن و درک ماهیت روانشناسی محیط و رسیدن به طراحی فضاهایی که با کمک معماری آن فضاها، کمک شایانی به کاهش استرس در فضاهای پراسترس نمود. ادارک فرآیندی است که در مرکز هرگونه رفتار محیطی قرار میگیرد، زیرا منبع تمام مطالعات محیطی است. ادارک چیزی مثل احساس کردن نیست، بلکه درنتیجه تصفیه پردازش انجامشده بهوسیله فرد صورت میگیرد
عواملی طراح را در طراحی زنده و بهتر یاری میکند؛ ازجمله توجه به معیارهای زیستمحیطی و معیارهای معمای سبز و طراحی بر اساس حداقل مصرف انرژی، بیشترین ذخیره و کمترین اتلاف آن، بیشترین تهویه طبیعی و آلودگیزدایی، توسعه و توزیع بهینه فضاهای سبز - محوطه، نماها، ایوانها، بامها و فضاهای میانی درونی - و نور طبیعی. این خصوصیات از ویژگیهای معماری پایدار است در این مقاله تلاش بر این است تا در یک چهارچوب تعریفشدهی علمی، میزان موفقیت این مهم، از منظر بهبود حس کاربر از بودن در فضا و ارتقای کیفیت سلامت روان او سنجیده شود.
-1-1 نور و تأثیر آن بر زندگی انسان
امروزه تأثیر مثبت نور مناسب بر روان و رفتار و خلقوخوی، قدرت نیروبخشی و تولید انرژی مثبت در انسان، غیرقابلانکار میباشد، زیرا نور اثر مستقیم بر فعالیت بخشهای درونی مغز دارد و اشتیاق و علاقه به روشنایی و یا ترس از تاریکی فقط یک مسئله واهی یا روانشناختی و یا اجتماعی نیست، بلکه اثربخشی بهینه نور در سالمت روان و تأثیر آن در خلقوخوی و رفتار انسان درنهایت ارتقاء کیفی اخلاقی وی در پروژههای تحقیقاتی مختلف نیز ثابتشده است. نور تنها یک ضرورت فیزیکی نیست بلکه ارزش روانشناختی آنیکی از مهمترین عوامل زندگی انسان در همه زمینههاست .با توجه به موارد ذکرشده و اهمیت نور و ازآنجاکه نور غذای روح است، در یک محیط درمانی که اغلب بیماران با ناراحتیهای جسمی یا روحی ناشی از مشکل جسمیشان مراجعه میکنند، وجود نوری مناسب و کافی ضروری است.
-2-1 رنگ و تأثیر آن بر زندگی انسان
تأثیر رنگ بر روان انسان ثابتشده است. رنگها در طی قرنها به نمادهایی از احساسات درونی و حالت شخصیتی و اجتماعی تبدیلشدهاند - Shamgholi, 2011, p. 211 - روانشناسان اثر رنگ را بروی افراد موردبررسی قرار داده و حالت آنان را توصیف کردهاند. روانشناسان هماهنگی رنگها را بیشتر مربوط به احساسات انسان میدانند. در محیط اثر رنگهای ً بهصورت روشن به کار میروند و رنگهای گرم - عمق ندارد و به سرد - دارای حالتی عمیق، روشن و سبک - که معمول حالت تیره و سنگین به کار میروند - نیز بهخوبی خود را نشان میدهند - ,ʼ6DWH' 1994' S. 54 - رنگها دارای حرارت نیز هستند. ما رنگ قرمز و نارنجی را گرم احساس میکنیم و آبی فیروزهای را سرد میدانیم
-2 تعاریف اولیه
-1-2 تعریف محیط
محیط، یک مفهوم پیچیده از ترکیب چندین زمینه است. دادههای فاصلهای1، جنبههای اجتماعی و فرهنگی، فیزیکی، معماری، سمبلیک، جغرافیایی، تاریخی و بیولوژیکی است . در این مقاله، ما عمدتاً تمرکز خود را بر روی جنبههای معماری محیط معطوف خواهیم ساخت. با توجه به این، در اینجا زمانی که صحبت از محیط باشد، منظور محیط ساخته شده ی معماری است.
-2-2 تعریف دریافت از محیط
دریافت از محیط، به معنای چگونگی شناخت محیط توسط کاربر است که عموماً توسط حواس پنجگانه صورت میپذیرد. این حواس، خود به دودستهی: .1 حسگرهای فاصلهای3، مانند بینایی، شنوایی و بویایی و .2 حسگرهای لحظهای: 4که عموماً شامل دنیای لامسه، مانند درک حرارت و غیره است . - Hall, Edward T. 1990 - ادوارد هال، در کتاب بعد پنهان تصریح میکند که اطلاعات کسبشده توسط این حسگرها، الزاماً میان تمامی افراد به یک صورت پردازش نمیشود. بهعنوانمثال: غرق شدن در هوای تنفس یک فرد، در جوامع عربی امری رایج است، اما آمریکاییها آموزش دادهشدهاند که در صورت دیگر مردم نفس نکشند.
-3-2 تعریف شناخت1 از محیط
اصطلاح –شناخت از محیط- معنای بسیار نزدیکی بهاصطلاح – دریافت از محیط- دارد که لازم است بهخوبی روشن گردد. شناخت، ازنظر روانشناسی، به فرایند روحی اطلاق میشود که بهطور مؤثر پلهی نهایی ناشی از دریافت محیطی را انتخاب و سازماندهی میکند . - Einifar, Alireza. 2011 - به زبان سادهتر، شناخت از محیط، بسته به روحیات شخصی شکل میگیرد و کاربر را قادر میسازد تا معنا و ارتباط پدیدهها را درک کند. بهعبارتدیگر، برخلاف دریافت از محیط که طراح میتواند در چگونگی شکلگیری آن نقش مؤثر ایفا کند، شناخت از محیط تا حد زیادی به مؤلفههای فردی وابسته است و پیشبینی کیفی آن چندان محتمل نیست.
-4-2 تعریف برانگیختگی2 محیطی
برانگیختگی، یک اصطلاح روانشناسانه است به معنای تحریک شدن توسط یک محرک. برانگیختگی بهخودیخود نامطلوب نیست، اما برانگیختگی کمتر از حد طبیعی3 ، یا برانگیختگی بیشازحد4، میتوانند منجر به کاهش کیفیت شرایط محیطی و بروز استرس در کاربر شوند. برای مطالعه بیشتر در این زمینه، کتاب روانشناسی محیطی، نوشتهی پاول بل توصیه میشود که در آن بهطور مفصل به بررسی این مقوله پرداختهشده است.
-3 سازوکار ادراک از محیط توسط انسان
شکل – 1 روشهای ادراک از محیط توسط انسان، نگارنده - برگرفته از ادوارد هال - با توجه به اینکه ادراک ما از فضا، مستقیماً توسط حسگرهای بدن صورت میپذیرد
