بخشی از مقاله
مقدمه
استرس، حاصل از درخواست های بـه عمـل آمـده از فـرد و نبـود پاسـخهـای آمـاده بـه آن درخواست ها است که در این میان، واکنش فرد به این درخواسـت هـا بـه چگـونگی تعبیـر، تفسیر و ارزیـابی فـرد از آن رویـدادها بـه صـورت آسـیبزا یـا چـالشانگیـز بسـتگی دارد (لازاروس1،1971؛ به نقل از بخشیپور، .(1388
در تعریف استرس، سه مؤلفه وجود دارد؛ از یک سو، درخواستهایی کـه از فـرد صورت می گیرد. از سوی دیگر، نوع احساس تهدیدی که به فـرد دسـت مـیدهـد و نهایتـاً واکنش فرد به آن درخواسـت هـا. توضـیح ایـن کـه درخواسـت هـایی کـه از فـرد صـورت میگیرد، صرفاً برایند نیروهای بیرونی نیست؛ بلکه بیشتر نتیجه تعامل بـین نیروهـای درونـی فرد است. بر اساس این تعریف، درخواست ها را می توان منـابع اسـترس تلقـی کـرد. بـراین اساس، امکانات فرد در برابر این درخواسـت هـا قـرار مـی گیرنـد کـه نـوع واکـنش فـرد را مشخص می کنند. از این رو، اگر امکانات فرد فراتر از مجموع درخواستهایی باشد کـه از او مطالبه می شود، واکـنش هـا مناسـب، مفیـد و مـؤثر خواهـد بـود و نتیجـه آن، انطبـاق بـا وضعیت است و چنان چه امکانات فرد از سطح انتظـارات و درخواسـت هـا پـایین تـر باشـد، واکنش فرد نامناسب، نامؤثر و مخربانه خواهد بود و بـدین ترتیـب فـرد، در وضـعیت فشـار روانی قرار خواهد گرفت که اثرات مخرب کوتـاه مـدت و بلندمـدتی دربرخواهـد داشـت (کوپر،19812؛ به نقل از بخشی پور، .(1388
با توجه به این که هر گونه تغییر در زندگی انسان، اعـم از خوشـایند و ناخوشـایند، مستلزم نوعی سازگاری مجدد است، روش هایی که افراد برای مقابله با این تغییرات به کـار می برند، بر حسب موقعیت های گوناگون متفاوت است. به طورکلی، راهبردهای مقابلـه ای، مجموعه ای از تلاش های فرد است که در جهت تعبیر، تفسیر و اصلاح یک وضـعیت تـنش زا به کار میرود و به کاهش رنج ناشی از آن تنشها منجر میشـود (لازاروس و فـولکمن،
1. Lazarus 2. Cooper
28
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
1984؛ به نقل از غضنفری، .(1387 راهبردهایی که افراد برای حـل یـا حـذفکـردن عامـل استرس زا به کار می برند، شامل مقابله مسأله مدار، مقابله هیجانمدار و مقابله اجتنـابی اسـت. مقابله مسأله مدار، تغییر یا مدیریت مشکلی است کـه باعـث اسـترس شـده اسـت. ایـن نـوع مقابله، بـر عمـل متمرکـز اسـت و تعـدادی از راهبردهـا، مثـل جمـعآوری اطلاعـات، حـل تعارضها، برنامهریزی و تصمیمگیری برای تغییر را شامل میشود.
مقابله هیجان مدار، کوشش هایی است که فرد برای تنظیم پیامدهای هیجانی واقعـه تنش زا و دست یابی به تعادل عاطفی و هیجانی به کار می بـرد (لازاروس و فـولکمن، 1984؛ به نقل از برکل1، .(2009 مقابله اجتنابی، تلاشهای رفتـاری و شـناختی بـرای کـاهشدادن، انکار یا نادیده گرفتن موقعیت استرس زاست (هالاهـان، هالاهـان و مـوس2، .(2005 در ایـن راستا (بن زور3، (1999 بیان می کند مقابله مسأله مدار، موجب کاهش پریشانی روانشناختی و بر عکس، مقابله اجتنابی باعث افزایش پریشانی میشود. از طرفی، مقابله هیجانمدار، هـم بــا کــاهش و هــم بــا افــزایش پریشــانی روانــی در ارتبــاط اســت (بــن زور، .(1999 تحقیــق غضنفری و قدم پور (1387) نشان داد که بین سلامت روانـی و راهبردهـای مقابلـهای رابطـه معنی داری وجود دارد. این یافته نشان میدهد هرچه فرد مقابله مسألهمـدار بیشـتری بـه کـار برد، از سلامت بالاتری برخوردار خواهد بود و بالعکس راهبرد هیجان مـدار سـبب کـاهش سلامت روان و افزایش نشـانه هـای جسـمانی، اضـطراب، اخـتلال در عملکـرد اجتمـاعی و افسردگی میشود.
بعضی از ویژگیهای خاص شخصیتی افراد باعث میشود تا افراد در موقعیت های گوناگون زندگی رفتارهای سازگارانه و متعادل یا ناسازگارانه نشان دهند. شواهد بهدستآمده حاکی از آن است که شخصیت با هر سه عامل استرس، سبک های مقابلهای و تجربه هیجانهای مثبت و منفی رابطه دارد. به طور کلی، شخصیت الگوی نسبتاً پایدار صفات، گرایشها و ویژگیهایی است که تا اندازهای به رفتار افراد دوام میبخشد
1. Berkel 2. Moos 3. Ben- zur
29
Archive of SID
مطالعه اثرات مستقیم و غیرمستقیم ویژگیهای شخصیت، هیجانات و استرس ادراکشذه بر ...
(فیست و فیست، .(2002 بین شخصیت و سبکهای مقابلهای افراد، زمینههای ژنتیکی مشترک وجود دارد (کات1 و پدرسن2، 2005؛ به نقل از اسمیت، (2007؛ از این رو، نوع شخصیت افراد بر راهبردهای مقابلهای که به کار میبرند، تأثیر میگذارد. پژوهشگران دریافتهاند که روانرنجورگرایی در کل، بر استرس ادراک شده تأثیری منفی دارد (لائو3 و همکاران، 2006؛ به نقل از شهسواری، .(1390 ازاین رو، افراد با روانرنجورگرایی بالا در شرایط و محیط های پراسترس، عملکرد ضعیفی نشان میدهند (پرکینز4 و کر5 ، (2006 و در نتیجه، استرس بیشتری تجربه میکنند (ول راث6، (2001 و واکنش شدیدتری به رخدادهای استرسزای زندگی نشان میدهند.
تحقیقات انجام شده نشان دادهاند که روانرنجورخویی و برونگرایی، تفاوت های مربوط به سبک مقابلهای مسألهمدار و هیجان مدار را در بین افراد پیشبینی میکنند (بشارت، .(1386 از این رو، برونگرایی، پیشبینیکننده راهبردهای مقابلهای مسألهمدار و روانرنجورخویی، پیشبینیکننده قوی برای راهبردهای مقابلهای هیجانمدار است (سروقد، رضایی، فدایی دوست، .(1390 برونگرایی، باوجدانبودن و گشودگی باعث میشود که شخص رویداد استرسزا را به عنوان یک چالش در نظر بگیرد و ارزیابی مثبتی از منابع مقابلهای خود داشته باشد. روانرنجورخویی بالا به همراه باوجدانبودن پایین، مواجهه با استرس و ارزیابی تهدید از استرس را پیشبینی می کند و برعکس افرادی که روانرنجورخویی پایین، برونگرایی و باوجدانبودن بالایی دارند، موقعیت استرسزا را کمتر به عنوان تهدید ارزیابی می کنند (کارور و اسمیت7 ، .(2010
با همه این اوصاف، منابع استرس، اشکال متعددی به خود می گیرند که گاه از موقعیت ها بر فرد عارض شده و گاه از تجارب درونی همچون هیجانات سرچشمه
1. Kato
2. pedersen 3. Lau
4. Perkins 5. Coor
6. Vollrath 7. Smith & Carver
30
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
میگیرد. به همین دلیل، بعضی نظریهپردازان بر نقش هیجانات در تجربه استرس تأکید کردهاند که دراین راستا (فردریکسون1، 1998؛ به نقل از فولکمن و ماسکوویتز2، (2000 نشان داد هیجانات مثبت، دامنه شناخت، عمل، توجه، روشنفکری و منابع اجتماعی را گسترش داده، مقابله و سازگاری با استرس حاد و مزمن را تسهیل میکند. از سویی فولکمن (1997) بیان میکند که ارزیابی مثبت، مقابله مسألهمدار و خلق رویدادهای مثبت، قادرند در شرایط استرس زا، هیجان مثبت ایجاد کنند (به نقل از فولکمن، .(2000 بنابراین، به نظر میرسد که بین هیجانهای مثبت و ادراک مثبت از استرس رابطه وجود دارد.
گرچه استرس در اندازه کم میتواند اثر مثبت داشته باشد و باعث افزایش انگیزه و مقابله با موقعیت مشکلزا شود، در صورت زیادبودن به خشم، ترس، ناکامی و افسردگی منجر میشود (گیگا3، 2001؛ به نقل از نریمانی، .(1391 در این راستا، افرادی که در مواجهه با رویداد استرسزا، از آن اجتناب یا آن را انکار می کنند، اضطراب و افسردگی بیشتری را تجربه می کنند (هالاهان، موس، برنان و شوت4، .(2005 با توجه به مطالب مطرحشده، تا کنون برای بررسی نقش ویژگیهای شخصیت، هیجانات و استرس ادراکشده در کنار هم برای پیشبینی راهبردهای مقابلهای، پژوهشهای اندکی انجام شده است؛ بنابراین ضروری به نظر میرسد که نقش ویژگی های شخصیت از طریق واسطهگری هیجانات و استرس ادراکشده، بررسی شود. تحقیق حاضر در صدد بررسی اثر مستقیم و غیرمستقیم ویژگی های شخصیت و هیجانات از طریق متغیر واسطهای استرس ادراکشده در راهبردهای مقابله ای است.
1. Fredrickson
2. Folkman &Moskowitz 3. Giga
4. Halahan , Moos, Berrennan, & Schutte
31
Archive of SID
مطالعه اثرات مستقیم و غیرمستقیم ویژگیهای شخصیت، هیجانات و استرس ادراکشذه بر ...
هیجان مثبت هیجان منفی
صداقت؛فروتنی
هیجان پذیری
مساله مدار
برونگرایی
هیجان مدار
دلپذیری
باوجدان بودن × ادراک مثبت ادراک منفی
شکل.1 الگوی پیشنهادی برای پیشایندهای راهبردهای مقابله با استرس
روش
روش پژوهش حاضر همبستگی از نوع تحلیل مسیر است که با هدف بررسی رابطه متغیرها در قالب یک مدل ساختاری صورت گرفت.
جامعهی آماری، نمونه و روش نمونهگیری: جامعه آماری این پژوهش اهالی شهر همدان در سال 1390 بودند که از روش نمونهگیری خوشه ای چندمرحلهای برای انتخاب نمونه استفاده شد. به این صورت که از میان محلات شهر، یکی از محلات به طور تصادفی انتخاب شد؛ سپس از محله انتخابی، دو کوچه انتخاب شد که کل تعداد نمونه بزرگسالان باسواد به 300 نفر رسید. بعد از کنار گذاشتن افرادی که به همکاری تمایل نداشتند و پرسشنامهها را تکمیل نکرده بودند، پرسشنامه مربوط به 200 نفر تجزیه و تحلیل شد. دامنه سنی مشارکتکنندگان پژوهش، بین 19 تا 48 سال با میانگین 27/36 سال و انحراف استاندارد 6/77 بود. 64/5 درصد نمونه زن و 35/5 درصد مرد و 43/5 درصد نمونه متأهل و 56/5 درصد مجرد بودند.
32
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
ابزار:
پرسشنامه سبکهای مقابله: پرسشنامه مقابله با استرس توسط بیلینگز و موس (1981) 1 برای اندازهگیری شیوههای مقابله با استرس طراحی و تدوین شده است. این مقیاس، 19 آیتم دارد و دو راهبرد مقابله ای مسألهمدار و هیجانمدار را اندازهگیری میکند. هر آزمودنی، با انتخاب یکی از گزینهها (هیچوقت،گاهی اوقات، اغلب اوقات، همیشه) به سؤالات پاسخ میدهد. دامنه نمره آزمودنی در پرسشنامه بین صفر تا 56 متغیر خواهد بود. پورشهبازی (1374) پایایی بازآزمایی کل پرسشنامه r=0/73 ، مقابله رفتاری r=0/77، مقابله شناختی r=0/83 و مقابله اجتنابیr=0/60 به دست آورد. دهقانی (1372) ضریب آلفای این پرسشنامه را بیش از 0/90 به دست آورده است. ضریب همبستگی این پرسشنامه با پرسشنامه مقابله با بیماری (نامیر2 و همکاران، 0/48 ( 1971 گزارش شده است (ابوالقاسمی و نریمانی، .(1384
مقیاس استرس ادراکشده:3 این مقیاس توسط کوهن، کمارک و مرملستین4 در سال 1983 ساخته شده است که 14 آیتم دارد و هر آیتم بر اساس یک مقیاس پنج درجه ای (هیچ، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد) پاسخ داده می شود. کوهن و همکاران (1983) برای محاسبه اعتبار ملاکی این مقیاس، ضریب همبستگی آن را با اندازه های نشانهشناختی بین 0/52 تا 0/76 محاسبه کردهاند. ضرایب پایایی همسانی درونی مقیاس، از طریق آلفای کرونباخ در دامنهای از 0/84 تا 0/86 در گروه دانشجویان به دست آمده است. این مقیاس ابزار مناسبی برای سنجش تجربه استرس در گروههای سنی مختلف است. در پژوهش میمورا، گریفیس5 و همکاران (2004) ضریب آلفای کرونباخ عامل اول ./73 و عامل دوم ./85 بود (ابوالقاسمیو نریمانی، .(1384
1. Billings, &Moos 2. Namir 3. Perceived stress scale
4. Cohen, Kamarck, & Mermelstein 5. Mimura,& Griffiths
33
Archive of SID
مطالعه اثرات مستقیم و غیرمستقیم ویژگیهای شخصیت، هیجانات و استرس ادراکشذه بر ...
پرسشنامه شخصیت تجدیدنظرشده هگزاکو: پرسشنامه 1HEXACO-PI-R توسط اشتون و لی(2004) 2 ساخته شد. دارای 24 مقیاس صفات است و 6 عامل شخصیتی صداقت ـفروتنی (H)، هیجانپذیری (E)، برونگرایی (X)، توافق (A)، وظیفه شناسی (C) و بازبودنبهتجربه (O) را دربرمیگیرد. هر مقیاس، دارای هشت سؤال است ومجموعاً پرسشنامه 192 سؤال را شامل میشود. پاسخنامه دارای پنج گزینهکاملاً مخالفم (1)، مخالفم (2)، بینظر (3)، موافق ()،4 کاملاً موافق (5) است. تعدادی از سؤالات به صورت معکوس نمرهگذاری میشوند.
