بخشی از مقاله
مقدمه
استرس مجموعه واکنشهایی است که در پاسخ به محرکهای فیزیکی، روانی و یا هر عامل دیگری که باعث بر هم خوردن تعادل درونی بدن (هومئوستاز) شود به وجود میآید.۲،۱ استرس اثرهای مخرب زیادی بر سلامت دارد.۳ در طی استرس به علت افزایش فعالیت سمپاتیک فشار خون و تعداد ضربان قلب بالا رفته و نیاز میوکارد به اکسیژن زیاد
میشود، این تغییرات به علاوه نقص عملکرد آندوتلیوم عروقی سبب مستعد شدن عروق خونی به اسپاسم میشود.۴ استرس عامل خطرزای بیماریهایی مانند فشار خون بالا و بیماریها عروق کرونر محسوب میشود۵ بنابراین به نظر میرسد مطالعهی برگشتپذیر بودن یا نبودن اثر استرس بر سیستم قلبی ـ عروقی حایز اهمیت باشد. مطالعهها نشان دادهاند که تأثیر اعمال استرس بستگی به ماهیت عامل استرسزا، طول، شدت و قابل پیشبینی بودن استرس دارد
Communication Box
۶۱۴ مجلهی غدد درونریز و متابولیسم ایران دورهی نهم, شمارهی ۴، اسفند ۶۸۳۱
که این عوامل الگوی پاسخهای عصبی و هورمونی را تعیین میکنند.۷،۶ استرس مزمن غیر قابل کنترل که اجازهی انتخاب راهکار مؤثر را برای برخورد با استرس ندهد اختلالهای عاطفی، اضطراب و افسردگی ایجاد میکند.۸ دیده شده است که اثرهای پس از استرس بستگی زیادی به سن دارد به طوری که در زمان قبل از بلوغ که مکانیسمهای تنظیمی نورواندوکرین کامل نشدهاند و مدارهای نورونی هنوز نیاز به تکمیل شدن دارند، استرس مزمن میتواند سبب ایجاد تغییرات دایم در وضعیت فیزیولوﮊی و روانی میشود.۹ در موش صحرایی بالغ نشان داده شده است که ایجاد فشارخون بالا سبب ایجاد تغییرات شیمیایی و مورفولوﮊیک در آئورت میگردد که به دنبال بازگردندان فشارخون به میزان طبیعی برخی از این تغییرات برگشتپذیر و برخی ماندگار هستند.۰۱ این یافتهها نشان میدهد که برخی اثرهای استرس گذرا و برخی دایمی میباشند. گزارش شده است که قرار گرفتن در مواجهه با سرب سبب ایجاد تغییر دایمی در عملکرد محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز ـ آدرنال میشود.۱۱ در مطالعهی دیگری نشان داده شده است که حتی استرس خفیف در اوایل تکامل در موش صحرایی میتواند سبب ایجاد عوارض عصبی شود که در سراسر عمر به صورت پایدار باقی میمانند.۲۱ برای بررسی اثر استرس در مدلهای حیوانی روشهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است که استفاده از جعبههای ارتباطی i یکی از روشهای مورد
استفاده برای اعمال استرس روانی و فیزیکی است.۳۱ ما در مطالعه قبلی نشان دادیم که استرس فیزیکی و روانی هر دو سبب کاهش تانسیون (انقباض) آئورت جدا شده در موش صحرایی میشوند.۴۱ در مورد برگشتپذیربودن یا نبودن اثر استرس بر جدار آئورت اطلاعات کمی در دسترس است بنابراین هدف این مطالعه تعیین برگشتپذیری اثر استرس فیزیکی و روانی بر تانسیون آئورت جدا شده در موش صحرایی بود.
مواد و روشها
حیوانات و مواد مورد استفاده: آزمایشها در موشهای
صحرایی نر از نژاد ویستار با محدودهی وزنی ۰۵۲-۰۰۲ گرم انجام شد. موشها از حیوانخانهی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهیه و با دسترسی آزاد به آب و غذا و در
i- Communication Box
محیط ۲۱ ساعت روشنایی و ۲۱ ساعت تاریکی و درجه حرارت ۲±۳۲ درجهی سانتیگراد نگهداری شدند. در زمان نگهداری موشها دسترسی آزاد به آب (آب شهر) و غذا (خوراک دام پارس تهران) داشتند. موازین اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی طبق قوانین مصوب دانشگاه رعایت شد. فنیلافرین از شرکت سیگما و کلریدپتاسیم و مواد لازم جهت تهیهی کربس از شرکت مرک تهیه شد. دستگاه
توسط محققان طراحی و ساخته شد.
این دستگاه دارای ۹ قسمت است که توسط پلکسی گلاس از هم جدا شده اند، ۵ خانه حاوی جریان الکتریکی است که موشهایی که به صورت انفرادی در آن قرار میگیرند استرس فیزیکی متحمل میشوند و ۴ خانهی آن جریان الکتریکی ندارد اما موشهایی که در آنها قرار میگیرند با توجه با اینکه دستگاه از جنس پلکسی است تحت استرس روانی ناشی از دیدن موشهای دچار استرس فیزیکی قرار میگیرند. این جعبه توسط پژوهشکدهی علوم غدد درونریز
ﻭ متابولیسم با استفاده از الگوهای موجود طراحی و مورد استفاده قرار گرفت.
گروهبندی موشها و نحوه اعمال استرس: مطالعه در ۳
گروه استرس فیزیکی، استرس روانی و شاهد (هر گروه ۲۱ عدد) انجام شد. در گروههای استرس فیزیکی و روانی حیوانات به مدت سه هفته تحت استرس قرار گرفتند. برای اعمال استرس جریان الکتریکی به میزان ۱ میلیآمپر، ۱ هرتز،
با زمان ۰۱ ثانیه در هر دقیقه و به مدت یک ساعت، دو بار در روز برای مدت سه هفته اعمال شد.۵۱ گروه سوم که به عنوان شاهد عمل میکرد تحت هیچ نوع استرسی قرار نداشت
ﻭ مجزا از دیگر موشها نگهداری شد. برای جلوگیری از انتقال استرس، حیوانات استرسدیده یک ساعت پس از اعمال استرس به محل نگهداری سایر موشها منتقل شدند. پس از خاتمهی زمان استرس همهی گروهها یک ماه بدون اعمال استرس در حیوانخانه نگهداری شدند.
نحوهی ثبت فعالیت آئورت جدا شده: یک ماه پس از
پایان استرس حیوانات با استفاده از مخلوط کتامین/ زایلازین بیهوش، حفره شکمی باز و یک نمونه خون از آئورت شکمی گرفته میشد. همچنین آئورت سینهای حیوان با دقت جدا و در محلول کربس )]کلریدسدیم (۸۱۱)، کلرید
پتاسیم (۷/۴)، فسفات دیهیدروﮊن پتاسیم (۲/۱)، سولفات منیزیم (۲/۱)، کلریدکلسیم (۵/۲)، بیکربناتسدیم (۵۲) و
دکتر اصغر قاسمی و همکاران اثرات استرس بر تانسیون آئورت ایزوله ۷۱۴
گلوکز (۰۱) میلیمولار)[ سرد قرار داده شد. محلول به طور
مداوم توسط کربوﮊن (مخلوط ۵۹% اکسیژن و ۵% دیاکسیدکربن) گازدهی و pH آن در حد ۴/۷ تنظیم شد.۶۱
سپس بافت چربی اطراف آئورت زدوده شده و یک حلقه ۵-۳ میلیمتری از آن جدا شد. با مالش این قطعه بین انگشتان دست آندوتلیوم آن زدوده شده و سپس به ترانسدیوسر ایزومتریک (مدل (UF1 اسیلوگراف هاروارد (انگلستان)
متصل شد. محلول کربس حمام بافتی در حالی که به طور دایم گازدهی میشد هر ۵۱ دقیقه تعویض شد. پس از انتقال بافت به داخل حمام به مدت ۰۹-۰۶ دقیقه (تا زمان پایدار شدن تانسیون) ۲ گرم تانسیون به بافت داده شد و پس از پایدار شدن تانسیون، انقباض حاصل از اعمال غلظتهای ۵، ۰۱، ۰۲، ۰۴، و ۰۶ میلیمولار کلریدپتاسیم و غلظتهای ۰۱-۰۱ تا ۶-۰۱ مولار فنیلافرین به محیط اندازهگیری شد. در فاصلهی هر دوز کلریدپتاسیم تا دوز بعدی ۰۱ دقیقه فاصله بود و ۲ بار شستشو انجام شد و بین دوزهای فنیلافرین ۰۳ دقیقه فاصله بود و ۳ بار شستشو انجام شد که در این فاصله تانسیون قبلی کاملاﹰ به خط صفر بازگشته بود. به منظور اطمینان از زدوده شدن اندوتلیوم در کفهی انقباضی فنیلافرین (۱ میکرومولار) استیلکولین (۰۱ میکرومولار) اضافه شد و در صورت عدم شلشدن قطعهی آئورت، زدوده شدن آندوتلیوم تأیید شد. در پایان آزمایش طول قطعهی آئورت با دقت ۱/۰ میلیمتر و وزن آن با ترازوی دقیق (ترازوی سارتریوس، آلمان دقت ۱/۰ میلیگرم) اندازهگیری و تانسیون (برحسب میلیگرم به ازای میلیمتر مربع) از تقسیم وزن (برحسب میلیگرم) بر حاصل ضرب طول (برحسب میلیمتر) در دانسیتهی محاسبه شد. دانسیتهی آئورت موش صحرایی معادل ۵۰/۱ میلیگرم بر میلیمتر مکعب است.۷۱
اندازهگیری کورتیکوسترون سرم: کورتیکوسترون در
همهی گروهها قبل و بعد از مداخله سنجش شد. برای این منظور قبل از مداخله یک نمونهی خون از سینوس دور چشم و هنگام تشریح نیز نمونه دیگری از آئورت شکمی گرفته شد. تمام نمونهگیریها ساعت ۸ صبح انجام شد. نمونهها به مدت ۵۱ دقیقه در درجه حرارت اتاق نگهداری و سپس در g۰۰۰۱
به مدت ۵۱ دقیقه سانتریفوﮊ شدند و سرم جدا شده تا زمان اندازهگیری در دمای ۰۸- درجه سانتیگراد نگهداری شد. کورتیکوسترن با روش رادیوایمیونواسی (کیت
کورتیکوسترون رت شرکت DRG آلمان) سنجش شد. همهی
نمونهها در یک نوبت اندازهگیری و ضریب تغییرات داخل اندازهگیری ۲/۷ درصد بود.
یافتهها به صورت میانگین ± خطای معیار میانگین بیان شدند. به منظور مقایسهی میزان تانسیون بین گروههای مختلف از آنالیز واریانس یک طرفه و در صورت لزوم از پسآزمون توکی استفاده شد. مقایسههای قبل و بعد با استفاده از آزمون تی زوجی انجام شد. آنالیزهای آماری با استفاده از نرمافزار SPSS انجام و P کمتر از ۵ درصد
معنیدار تلقی شد.
یافتهها
اثر استرس بر کورتیکوسترون سرم: کورتیکوسترون
سرم در ابتدا و انتهای سه هفته استرس در گروه شاهد به ترتیب ۲۷±۳۲۵ و ۷۸±۲۹۵ نانوگرم در میلیلیتر بود که تغییر معنیداری نداشت. در گروه استرس فیزیکی کورتیکوسترون سرم قبل از اعمال استرس ۰۴±۲۰۴ نانوگرم در میلی لیتر بود که در انتهای مدت استرس به ۴۹±۱۲۷ نانوگرم در میلیلیتر رسید (۵۰/۰.(P< در گروه استرس روانی کورتیکوسترون
سرم از ۴۱۱±۰۰۴ قبل از استرس به ۴۸±۶۴۹ نانوگرم در میلیلیتر بعد از استرس رسید که افزایش معنیداری داشت (۵۰/۰.(P< غلظت کورتیکوسترون در انتهای مدت استرس
بین دو گروه فیزیکی و روانی تفاوت معنیداری نداشت. در موشهایی که سه هفته پس از استرس به مدت یک ماه دورهی بازگشتi داشتند کورتیکوسترون سرم قبل و بعد از
اعمال استرس در گروه شاهد به ترتیب ۸۴±۲۴۶ و ۷۵±۰۴۶ نانوگرم در میلیلیتر بود که اختلاف آنها معنیدار نبود. این مقادیر در گروههای استرس فیزیکی و روانی پس از پایان یک ماه دوره بازگشت به ترتیب ۴۰۱±۷۱۶، ۰۰۱±۸۸۵ و ۸۲۱±۸۱۷، ۹۹±۷۳۶ نانوگرم در میلیلیتر بود که تفاوت معنیداری نداشتند (نمودار ۱).
