بخشی از مقاله
چکیده :
تاریخ گذاری محوطه های باستانی، یکی از چالش هایی است که همواره در باستان شناسی وجود داشته است و آثار یافت شده در آنها می تواند به این روند کمک شایانی کند. با این وجود، محوطه های بی شمار همواره مورد کاوشهای باستان شناسی قرار می گیرند. مسئله ای که همواره در این کاوشها مدنظر بوده است گاهنگاری این محوطه ها است. در بیشتر موارد مبنای تاریخ گذاری ها نسبی و بر اساس مطالعات تطبیقی است. در این میان اشیائی که در تاریخ گذاری موثرند، همواره جایگاه ویژه ای دارند.
از جمله مهمترین یافته های محوطه ها، می توان به سنجاق قفلیها - فیبولاها - اشاره نمود. این سنجاق ها از جنس مفرغ و گاهاً نقره و طلا می باشند و با توجه به تعیین و تأیید ساخت این گروه از اشیاء توسط باستان شناسان می توان از آنها در تاریخ گذاری محوطه ها سود برد. سنجاق قفلی از جمله داده های مهم در باستان شناسی اند و در هرمکانی یافت می شوند مبنایی برای تاریخ گذاری آن مکان هستند. این اشیاء هم جبنه تزئینی و هم جنبه کاربردی داشته اند که به شمار فراوان از منطقه مدیترانه تا خاورمیانه به دست آمده اند.
منشاء این گونه سنجاق قفلی منطقه یونان و مدیترانه در نیمه دوه هزاره دوم ق.م بوده است که در عصر آهن Ⅲ وارد ایران شده اند. در نتیجه مطالعه این سنجاق ها، مشخص می شود که این نوع سنجاق ها با نمونه های عصر آهن Ⅲ مانند نوشیجان، باباجان، گورستانهای لرستان و پشتکوه، زیویه، حسنلو و سنجاق های قفلی دوره آشور نو مشابهت هایی دارند و تاریخ 700-800 ق.م را برای آنها پیشنهاد می کند.با توجه به اهمیت ویژه ی این یافته ها که در تعیین گاهنگاری نسبی مجموعه آثار مکشوفه محوطه ها دارند؛ در این مقاله ضمن معرفی و مستند نگاری این سنجاق ها، آنها را با نمونه های مشابه هم دوره، به مقایسه و بحث خواهیم گذارد. در این پژوهش از رویکرد »توصیفی و تحلیلی« استفاده شده است که از ابزار » گردآوری داده« شامل: » مطالعات کتابخانهای و استفاده از سایتهای معتبر اینترنتی« و اطلاعات پیرامون موضوع میباشد.
مقدمه:
تاریخ گذاری محوطه های باستانی، یکی از چالش هایی است که همواره در باستان شناسی وجود داشته است و آثار یافت شده در آنها می تواند به این روند کمک شایانی کند. با این وجود، محوطه های بی شمار همواره مورد کاوشهای باستان شناسی قرار می گیرند. مسئله ای که همواره در این کاوشها مدنظر بوده است گاهنگاری این محوطه ها است. در بیشتر موارد مبنای تاریخ گذاری ها نسبی و بر اساس مطالعات تطبیقی است. در این میان اشیائی که در تاریخ گذاری موثرند، همواره جایگاه ویژه ای دارند. سنجاق قفلی از جمله داده های مهم در باستان شناسی اند و در هرمکانی یافت می شوند مبنایی برای تاریخ گذاری آن مکان هستند. این اشیاء هم جبنه تزئینی و هم جنبه کاربردی داشته اند که به شمار فراوان از منطقه مدیترانه تا خاورمیانه به دست آمده اند.
سنجاق های قفلی برای اولین بار در نیمه دوم هزاره دوم ق.م در خاور نزدیک ظاهر شدند و از نیمه اول هزاره اول ق.م وارد بخش های غربی خاور نزدیک شدند. - - Muscarella,1965,pp.233-245 بسیاری از گونه های یافت شده در بخش غربی آسیا مشابه هم هستند. این اشیاء در قرن 7 و8 وارد ایران شده اند.
روش تحقیق:
در این پژوهش از رویکرد »توصیفی و تحلیلی« استفاده شده است که از ابزار » گردآوری داده« شامل: » مطالعات کتابخانهای و اسنادی « و اطلاعات پیرامون موضوع میباشد. بر این اساس روش تحقیق عبارت است از:
الف- روش توصیفی: در این روش با رجوع به منابع فارسی و لاتین موجود - در مورد تحقیق - به توصیف و تببین شاخصه ها پرداخته تا امکان بررسی مفهومی و ارزیابی محتوایی آن فراهم شود.
ب- روش تحلیلی: در این روش در رویکردی تحلیلی، به مقایسه و تطبیق و یافتن شباهت ها و تفاوت های آثار در سایت های مختلف و ... پرداخته میشود.
تاریخ و فرهنگ و هنر مادها:
در سالنامه های شلمانصر سوم، پادشاه آشوری برای اولین بار از ایرانیان نام برده شده است. پارسوا 844 ق.م و مادها - مادای - 836 ق.م که پارسیان در غرب و جنوب غربی دریاچه ارومیه و مادها در جنوب شرقی دریاچه ارومیه و نزدیک همدان مستقر بودند. آنچه از گفته های صاحب نظران مستفاد می شود این است که مادها با اتکا به قدرت های دولت و پشتوانه ای عظیم که در اثر مجاورت با اقوام متمدن بومی و همسایگان قدرتمندی مثل آشور و اورارتو به دست آورده بودند سعی در تحکیم موقعیت خود کرده تا به تشکیل حکومت دامنه دار، تمدنی مرکب از تمدن کلیه اقوام مغلوب بیافرینند و با تکیه بر آن، بر اقوام و ملت های شکست خورده فرمانروایی کنند
هرودوت تاریخ نویس یونانی درباره مادها می نویسد: آنها به شش قبیله تقسیم می شدند:
-1 بوس ها
-2 پارتاکن ها
-3 ستروخان ها
-4 آریزانت ها
-5 بودی ها
-6 مغ ها
و باز اشاره می کند مادها بعد از استقرار در ایران به شبانی اشتغال داشتند و احشامی که پرورش می دادند اسب و گاو و گوسفند و بز بود. مادها از اقوام هند و آریایی محسوب می شدند که از یک طرف با دولت ایلام، از طرفی دیگر با امپراطوری بزرگ آشور و از سوی غرب با دولت اورارتو مواجه شدند.
در تاریخ ماد دو دوره متفاوت وجود دارد؛ یعنی یکی قبل از تشکیل پادشاهی بزرگ ماد و دیگری بعد از آن. به طور کل فرهنگ و هنر مادها را نیز می توان به دو دوره جداگانه تقسیم نمود:
- دوره ای که با استقرار اقوام هند و ایرانی در دو طرف دریاچه ارومیه به ویژه ناحیه آمادای آغاز گردیده و تا زمان امژراطوری مادها یعنی 712 ق.م ادامه پیدا می کند.
- دوره ای که از تشکیل امپراطوری ماد تا انقراض آن یعنی تا سال 550 ق.م ادامه می یابد. - همان، ص - 22 اندیشه ایجاد قلعه ها و استحکامات زمانی در ذهن ماده شکل گرفت که تهاجم و حمله را پیشه خود ساختند و قلعه ها توانستند نقش مهمی در دفاع از آنان ایفا کنند.
از تپه های تاریخی که مربوط به مادها است می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
تپه سیلک، گودین تپه، نوشیجان تپه، تپه باباجان، تپه حسنلو و ... از موارد دیگر می توان به گوردخمه ها و گنجینه های منسوب به ماد مثل جیحون، زیویه، کلاردشت و ... اشاره کرد.
از میان آثار مادی یافت شده در این محوطه ها می توان به تعدادی سنجاق قفلی - فیبولا - از طلا و نقره و مفرغ که جهت ترئین و کاربرد در لباس و ... به کار برده می شوند اشاره نمود که در این مقاله به صورت خاص به آنها پرداخته می شود.
پیشینه سنجاق قفلی :
سنجاق های قفلی از جمله اشیاء تزئینی هستند که به شمار فراوان از منطقه مدیترانه تا خاورمیانه به دست آمده اند. - تصویر - 1 درباره سنجاق قفلی، باستان شناسانی چون ماسکارلا، استروناخ، بلینگ برگ و واندربرگ پژوهش هایی انجام داده اند. خواستگاه اصلی این سنجاق ها منطقه غرب سوریه و فلسطین، اژه و قبرس بوده است.
اولین نمونه ها در منطقه مدیترانه، در ایتالیا و یونان در قرن 14 ق.م رواج داشته است. این سنجاقها بعدها به مناطق دیگر از جمله آسیا رسیده است. ظهور سنجاق قفلی در خاور نزدیک می تواند مستقیما به افزایش تجارت میسنی ها در قرن 13 ق.م مربوط باشد که به نظر می رسد در تاریخ 1200 ق.م به ساکنان جدید قبرس و برخی سواحل نزدیک آسیا رسیده است.سنجاق ها در طی قرن 8 ق.م در تمام محوطه های شمال سوریه و فلسطین عمومیت یافتند.
سنجاق قفلی ها برای نگهداشتن قسمتی از لباس ها به کار می رفته است و به جای سنجاق ها و پین هایی که قبلا برای این منظور به کار می رفته، جایگزین شده اند. در دنیای باستان از اینگونه اشیاء بیشتر برای خانم ها و به شکل جزئی از جواهرات به کار می رفته است و در صورتی که به عنوان هدیه استفاده می شده، تزئینات زیادی به لحظ تکنیک و کیفیت روی آنها انجام می پذیرفته است. در نقش برجسته های آپادانای تخت جمشید می توان اینگونه سنجاق ها را بر روی لباس های نقش برجسته اقوام کاپادوکیه، فریژی ها و گاهاً مادی ها مشاهده کرد
