بخشی از مقاله
چکیده :
پژوهش عملیاتی - تحقیق در عملیات - یا علم مدیریت، با علم تصمیم و کاربرد آن در ارتباط است. علم مدیریت را می توان به عنوان شاخه ای از حوزه مدیریت قلمداد کرد که رویه عقلایی، منطقی، سیستماتیک و علمی را در تحلیل فرآیند مدیریت و مسائل مدیریتی بکار می گیرد. پژوهش عملیاتی را می توان "مجموعه ای از مدل ها و تکنیک های کمی که از طریق روش های علمی، مدیران را در امر تصمیم گیری یاری می دهد" تعریف کرد.
پژوهش عملیاتی - - OR، شاخه ای از ریاضیات کاربردی و علم اداری است که با رشته های مختلف علمی ارتباط دارد و از روش هایی مانند مدل سازی ریاضی، آمار و الگوریتم هایی برای یافتن راه حلی بهینه یا نزدیک به بهینه برای مسائل پیچیده استفاده می کند. از نقطه نظر عملی، OR را می توان هنر بهینه سازی، یعنی هنر یافتن کمینه یا بیشینه توابع هدف تعریف نمود. از نقطه نظر سازمانی، OR به مدیریت کمک می کند تا با استفاده از فرآیند علمی به اهدافش برسد.
واژگان OR و علم مدیریت، اغلب به یک معنا بکار می روند. اگر دنبال تمایز این دو باشیم، علم مدیریت رابطه نزدیک تری با مدیریت بازرگانی دارد در حالی که OR ارتباط نزدیک تری با مهندسی صنایع دارد. مهندسی صنایع، بیشتر از یک نقطه نظر مهندسی بهره می گیرد و مهندسان صنایع اغلب، تکنیک های OR را به عنوان بخش عمده ای از مجموعه ابزارهای خود در نظر می گیرند. ORرا می توان چارچوبی نظام یافته دانست که روی کاربرد فن آوری اطلاعات برای تصمیم گیری آگاهانه متمرکز است.
به دیگر سخن OR علم اختصاص بهینه منابع است. هدف OR فراهم آوردن مبانی منطقی برای تصمیم گیری است از راه جستجو برای فهم و پی ریزی شرایط پیچیده و استفاده از این فهم برای پیش بینی رفتار سیستم و بهبود عملکرد سیستم. بیشتر کار واقعی با استفاده از تکنیک های عددی و تحلیلی، برای ساخت و حل مدل های ریاضی سیستم های سازمانی مرکب از انسان، ماشین ها و راهکارها، انجام می پذیرد.
مقدمه ای بر پژوهش عملیاتی - تحقیق در عملیات -
نقش OR در بخش های خصوصی و همگانی به سرعت در حال افزایش است. بطور کلی OR گستره پهناوری از موضوعات حمل و نقل، مدیریت دارایی ها، تولید، ارتباطات، رایانه، سود، هزینه و بسیاری دیگر زمینه ها، که در آنها بهبود سودآوری اقتصادی در اولویت است، را پوشش می دهد. در بخش همگانی، مطالعات OR بیشتر روی سیاست گذاری انرژی، دفاع، سلامت، مدیریت منابع آب، طراحی و عملکرد سیستم های اورژانس شهری یا عدالت جنایی متمرکز است.
OR یک روش تحلیلی برای حل مسائل و تصمیم گیری را ارائه می کند که در مدیریت سازمان ها سودمند است. در OR مسائل، نخست به اجزای پایه تفکیک می شوند دوم با تحلیل های ریاضی - برنامه ریزی ریاضی - حل می شوند. برخی از روش های تحلیلی مورد استفاده در OR شامل منطق ریاضی، شبیه سازی، تحلیل شبکه، تئوری صف و تئوری بازی می شوند. فرآیند واقعی OR را در حالت کلی می توان در سه مرحله پیمود:
مجموعه ای از راه حل های بالقوه برای یک مسأله، شناسایی و ایجاد می شود. این مجموعه می تواند بزرگ باشد. گزینه های معرفی شده در گام نخست تحلیل می شوند و به مجموعه کوچک تری از گزینه های موجه تر و کارآمدتر کاهش می یابد. گزینه های بدست آمده در گام دوم تحت اجرای شبیه سازی شده و در صورت امکان در معرض یک تحلیل واقعی در یک محیط در دنیای واقعی قرار می گیرند. در گام پایانی، علم مدیریت، تصمیم گیری و بهینه سازی نقش عمده و پر رنگی ایفا می کنند.
روی هم رفته، OR کارآمدی و کارایی یک سازمان، اداره، کارخانه یا بنگاه اقتصادی را بالا می برد. از این رو برخی از مزایای OR را می توان در این موارد جست: -1 کاهش هزینه یا سرمایه گذاری -2 افزایش سود، بهره وری یا بازگشت سرمایه -3 افزایش ارزش سهام -4 مدیریت و کاهش ریسک -5 افزایش کیفیت تصمیم گیری ها -6 افزایش توان عملیاتی و کاهش تأخیرها -7 بهینه سازی شکل استفاده از منابع محدود قلمرو پژوهش عملیاتی، ابداع و کاربرد تحلیل های کمی برای حل مسائلی است که مدیران با آن روبرو هستند. فرآیند پژوهش عملیاتی مستلزم کوشش در تصمیم گیری و حل مسأله است. فرآیند حل مسأله به سه مرحله عمده شکل زیر طبقه بندی می شود:
یک کارخانه باید برای بسیاری موضوعات مربوط به تولید، توزیع، مصرف کننده ها، سهامداران، پردازش اطلاعات، کارمندان، اجتماع، قیمت گذاری و دیگر تصمیم گیری نماید. مجموعه این تصمیمات نیاز به یک برنامه ریزی و تصمیم گیری بهینه دارد که مدیریت عملیاتی شامل پژوهش عملیاتی و علم مدیریت می تواند راهگشای خوبی برای آن باشد. تصمیم گیری اقتصادی نیاز به انتخاب بهترین تصمیم از میان گزینه های تصمیم گیری دارد.
هدف می تواند بیشینه کردن سود، کمینه کردن هزینه ، عملکرد موفق با توجه به نگرش و اقبال مشتریان یا گاهی نجات کارخانه در شرایط بحرانی باشد. تصمیم گیری ها با توجه به نیازهایی مانند بودجه و محدودیت منابع محدود می شوند. روش های پژوهش عملیاتی ابزارهایی توانمند و هوشمند برای چنین تصمیم گیری هایی در کارخانه ها هستند. کاربردهای OR در مدیریت تجاری، در قالب علوم کاربردی مانند علم مدیریت، مدیریت عملیاتی، مدیریت منطقی - لجستیک - مدیریت چرخه تولید و علم تصمیم گیری، بطور مفصل مورد بحث قرار گرفته اند.
در پژوهش عملیاتی، ما مدل های ریاضی را ساخته و بکار می گیریم. این مدل ها معمولاً انتزاعی از برنامه ریزی ریاضی و غالباً خطی مسائل مربوط به تجارت، صنایع یا مدیریت است. هر مدل انتزاعی از شرایط واقعی، باید آن شرایط و مسأله را چنان ساده سازی کند که تنها فاکتورهایی که نقش کارآمدتری در تابع هدف دارند وارد مدل شوند و دیگر عوامل حذف شوند. در دیگر صورت، نمی توانیم مسأله را محاسبه و تصمیم مشخصی بگیریم.
پس از تصمیم گیری نیز باید با اعتبار سنجی تصمیم، درستی آن را بیازماییم. برای اینکه بتوانیم یک مدل ریاضی - خطی - از مسأْله ایجاد کنیم باید برداشت ها از مسأله و محدودیت های موجود را به دقت فرموله کنیم. اما در تعیین عواملی که نقش اثرگذارتری در تابع هدف دارند باید دقت لازم را به عمل بیاوریم که همین خود بخش مهمی از علم مدیریت و تصمیم سازی است. در برنامه ریزی ریاضی ما با سه دسته عامل سر و کار داریم:
-1 عوامل بیرونی یا برون زا - external or exogenous - یا همان عواملی که به عنوان متغیرهای ورودی و اثرگذار وارد مدل می شوند.
-2عواملی که مدل می کوشد توضیح و پاسخی برای آنها ارائه نماید یا همان عوامل درون زا - endogenous - ، وابسته یا ستاده - خروجی - مدل.
-3 عواملی که باید از آنها در ساخت مدل چشم پوشید.
