بخشی از مقاله
-1 مقدمه
روستاهای ایران با توجه به نزدیکی خاصی که به طبیعت پیرامون خود دارند، بیشترین تأثیر را هم بر محیط گذاشته و هم بیشترین تأثیر را از محیط پیرامون خود میگیرند، و از این نظر بیشترین ارتباط با محیط را دارند.ابعاد مختلفی که روستاها با آن ها در زمینه محیط زیست درگیر هستند، متعدد میباشد. اولین آن پسماندها است که به واسطه افزایش مصرف گرایی و توسعه گردشگری به عنوان معضلی جدی در نواحی روستایی مطرح است. تخریب و آلودگی خاک کهعمدتاً ناشی از نوع کشاورزی سنتی و به کارگیری سموم متعدد است، از دیگر مشکلات زیستی به شمار می رود که در آلودگی آب و منابع آبی نقش مهمی دارد.
در کنار این مسئله گسترش شهرها و توسعه صنایع و گردشگری منجر به تغییر کاربری اراضی نواحی روستایی شده است که این امر سبب گردیده محیطهای روستایی دستخوش تجاوز و سواستفاده سودجویان قرار گیرد و به تبع آن محیط زیست روستایی آسیب ببیند. در کنار این مسئله میتوان آسیبهای ناشی از افزایش جمعیت نواحی روستایی را که به علل متعددی همچون مهاجرت بازنشستگان و مالکان خانه های دوم صورت گرفته، به مشکلات محیط زیست روستایی افزود. البته جمعیت، کارکردی دوگانه داشته و تنها به تخریب محیط زیست منجر نمیشود. چراکه به گفته برخی صاحبنظران اثرات مثبت افزایش جمعیت بر محیط زیست نیز قابل چشمپوشی نیست.
لذا بررسی مشکلات زیست محیطی روستایی به جهت حل آنها و بهبود وضعیت زندگی مردم بومی و افزایش رفاه آنها و کاهش مهاجرت و ... ضرورت دارد، که این تحقیق به دنبال شناخت این عوامل و کاهش اثرات آن است - عزمی، . - 12 :1387عدم توسعهیافتگی فیزیکی نواحی روستایی از مشکلات موجود بهشمار میرود .عدم توسعهیافتگی سیستم های دفع فاضلاب , راهها و... منجر به گسترش آلودگیهای زیست محیطی شده است که توجه به آنها و اجرای طرحهای توسعه فیزیکی ضرورت دارد .
از دیگر آلودگیهای نواحی روستایی آلودگیهای ناشی از مصرف سوختهای زیستی است که منجر شده تا محیط زیست داخل خانه و محیط روستا آلوده گردد .جدا از اثرات زیست محیطی مخرب آن بر روستا، بهداشت و سلامتی افراد نیز تحت تأثیر قرار میگیرد - مطعیی لنگرودی،. - 45 :1382 در نواحی روستایی نقش کشاورزی پررنگ میباشد و تأثیرات آن به شکل مثبت و منفی بر محیط زیست روستایی قابل چشمپوشی نمیباشد .شخم عمیق، کودهای شیمیایی و سموم آفتکش به همر اه آلودگی منابع آبی از جمله تأثیرات منفی آن است و در کنار آن میتوان به نقش کشاورزی در توسعه محیط زیست روستایی اشاره داشت .در کنار تمامی مطالب موجود و ابعاد متعدد محیط زیست روستایی، بررسی و پرداختن به آن به همراه چالشها و راهکارهای موجود ,هدفی است که این تحقیق به دنبال آن است - عزمی،. - 27 :1387
-2 ضرورت و اهمیت تحقیق
حفاظت از محیط زیست روستایی یک وظیفه ملی است که ضروری است در برنامههای ملی، منطقهای و محلی توجه ویژهای بدان شود. حفاظت از محیط زیست روستایی دارای ابعاد مختلفی است که در ادامه برخی ابعاد و ضرورتهای مهم آن مورد بررسی قرار میگیرد.محیط زیست یکی از ابعاد حساس و آسیبپذیر روستاها میباشد که نسبت به شهرهای کمتر تحت تأثیر آلایندههای مختلف قرار گرفته است .ولی گسترش الگوی مصرف شهری و هجوم بعضی منابع آلایندهی شهری به حریم روستاها و تغییر الگوی مصرف روستائیان زمینههای تخریب محیطزیست در روستاها را گسترش داده است.
از سوی دیگر حفظ محیط زیست یک وظیفه- ی همگانی و ملی است و هرشخصی و سازمانی بایستی در حیطه وظایف و مسئولیتهای فردی و اجتماعی خود به حفظ محیط زیست حساسیت داشته باشد. براساس اصل 50 قانون اساسی کشور» حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعدی در آن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند، وظیفهی عمومی تلقی میگردد - موسسه انتشارات جهاد دانشگاهی، . - 23 :1370 امروزه نزدیک به 40 درصد از مردم کشور ما در نقاط روستایی و جوامع کوچک نیمه شهری و نیمه روستایی زندگی میکنند و با گسترش شهرنشینی حریم برخی شهرها تا نزدیکیهای نقاط روستایی گسترش پیدا کرده است.بنابراین نمیتوان حفاظت از محیط زیست روستا را به حال خود رها نمود.
مدیریت و برنامه ریزی روستایی زمانی میتواند جامعیت داشته و به اهداف واقعی خود دست پیدا کند که بایستی به تمامی جوانب و مسائل و مشکلاتی که روستائیان با آنها دست به گریبان هستند راه حل و چاره جویی داشته باشد. محیط زیست روستایی یکی از مسائل مهمی است که در برنامه های ملی بایستی توجه ویژه ای به آنها بشود - محیط زیست روستا، . - 11 :1385 تا 50 سال اخیر روستائیان یک زندگی خودکفا و متکی به محیط خودشان را داشتهاند. به ویژه تهیه و تولید مواد غذایی و عوامل وابسته به آن به شکل طبیعی بوده و آسیبهای جدی به محیط زیست وارد نمیساخته است. در گذشته روستائیان مواد غذایی خود را خودشان تولید مینمودند، ظروف مورد استفاده آنهااکثراً فلزی و سفالی بوده و برای تسهیل زندگی خود وابسته به تکنولوژی بومی و دانش بومی خود بودهاند .مراودات و ارتباطات اقتصادی و اجتماعی بین نقاط روستایی و شهری نیز در قالب این چهارچوب بوده است.
بنابراین هر آنچه تولید میکردند و پس از استهلاک و سپری شدن تاریخ مصرف آن، بازیافت آن در طبیعت به سهولت انجام میپذیرفت. مواد سوختی مورد استفادهی آنها اغلب از هیزم و فضولات حیوانی بوده و پسماندهای آن آسیبی به محیط زیست روستا وارد نمیساخته است. البته این بدان معنا نیست که محیط زیست روستا در گذشته فاقد مشکلات بوده است، بلکه بحث بر سر این است که امروزه بر اثر تغییر شیوهی زندگی و الگوی مصرف در مناطق روستایی، روند گذشته بکلی دگرگون گردیده است.
بطوریکه رواج مصرف ظروف پلاستیکی، مواد شوینده و آلاینده منابع آب و خاک مواد سوختی فسیلی - نفت، گازوئیل و ... - و تولید مواد زائد جامد و رهاسازی آن در محیط روستا، اثرات و پیامدهای منفی بر محیط زیست روستا برجای میگذارد. جالب توجه اینکه تا 15 سال پیش هیچ برنامه و اقدامی از سوی متولیان مدیریت روستایی برای ساماندهی و مدیریت محیط زیست روستا در کشور ما وجود نداشت، فقط در بخش محدودی خانههای بهداشت روستایی توجهاتی به محیط زیست روستاها می نمودند. اما بایستی توجه داشت که محیط زیست روستا همانند محیط زیست شهری دامنه گستردهای دارد و با توجه به تغییر شیوهی زندگی روستائیان، بایستی طرحها و برنامههای متناسب با این تغییرات برای حفظ محیط زیست روستا تدوین و اجرا گردد.
