بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر شناسایی و طبقهبندی مشکلات مهارتهای نوشتاری دانشآموزان متوسطه اول شهرستان زیرکوه است.
این پژوهش از نوع پژوهش های ترکیبی است که به روش اکتشافی انجامشده است. بر اساس بررسی مبانی نظری موجود، مصاحبه با تعدادی از استادان، صاحبنظران و دبیران و نظرات اصلاحی استادان راهنما و مشاور، چکلیست نهایی شاخصهای انشا، تدوین شد. سپس اعتبار یابی چک لیست مذکور با اظهارنظر15 نفر از اساتید، متخصصان علوم تربیتی، اساتید برجسته در حوزه ادبیات و انشانویسی و دبیران مجرب در حوزه انشانویسی انجام شد، نتایج نشان داد که این ابزار روایی لازم را دارا است. پایایی ابزار نیز با روش آزمون مجدد 0/98 به دست آمد.
جامعه آماری پژوهش 1948 دانشآموز پایه های هفتم، هشتم و نهم شهرستان زیرکوه مشغول به تحصیل در سال تحصیلی 94-95 بود. روش نمونه گیری دو مرحله خوشه ای و تصادفی ساده بود. حجم نمونه بر اساس اشباع نظری 100 نفر تعیین شد.
نتایج پژوهش نشان داد که میانگین مؤلفه های کاربرد درست زبان، کلمه و جمله و قواعد دستوری و نگارشی، به کارگیری واژگان مناسب و ترکیبهای خوش ساخت، شیوه های پرورش معانی، پاکیزه نویسی، ارتباط و انسجام بندها و رعایت نظم منطقی موضوع و ساختار مناسب دانش آموزان بالاتر از حد متوسط بود. میانگین مؤلفه های عناصر زیبایی سخن و عناصر میانمتنی، نوآوری، خوشآغازی و خوشفرجامی و ایده و فکر دانشآموزان پایینتر از حد متوسط بود.
.1 مقدمه
امام صادق - ع - میفرمایند از نعمت های الهی برای آدمی نوشتن است که به وسیله آن رخدادهای گذشتگان
برای بازماندگان و رویدادهای زندگان برای آیندگان به بند کشیده میشود و نوشتارهای علمی و اخلاقی جاودانه میماند
هر جامعه ای نیازمند رشد و شکوفایی است و زمینه ساز این رشد افراد آن جامعه می باشند به همین دلیل یکی از ارکان اصلی و مهم هر جامعه ای آموزش و پرورش آن جامعه است که وظیفه تعلیم و تربیت افراد آن جامعه را بر عهده دارد. آموزش و پرورش برای این که بتواند استعدادهای افراد جامعه اش را شکوفا سازد و آن ها را از قوه به فعل برساند در مدارس دروس مختلفی را تدارک دیده است؛ یکی از دروسی که در مدارس وجود دارد درس مهارت های نوشتاری است که از دوره ابتدایی تا متوسطه تدریس میگردد. این درس با جملهسازی آغاز می گردد ولی در دوره متوسطه اول، این کار به صورت پیشرفته تر صورت می گیرد و شاگردان دست به قلم برده و از آنچه که دیده، شنیده و خواندهاند استفاده کرده و سپس شروع به نوشتن مطالب مینمایند.
بدون تردید می توان گفت نقش و جایگاه درس مهارتهای نوشتاری در میان دروس دیگر دوره متوسطه اول بس بلند و رفیع است. شاید در طول زندگی نوشتاری هر فرد هیچ وقت نیازی به کاربرد متون نظم و نثر دشوار زبان فارسی نباشد اما هر فرد باسوادی نیاز به نوشتن در قالب های مختلف ازجمله نوشتن یک نامه ساده یا پیام به دوست خود، یک گزارش، یک تقاضای اداری، تا نوشتن زیباترین متون ادبی را دارد. بسیاری از علوم و یافته های عملی به محض این که انسان از آن ها استفاده نکند کم کم به ورطه فراموشی سپرده میشوند اما انشا از زمان آموختن، خواندن و نوشتن برای انسان شروع و تا انتهای حیات ادامه دارد
با توجه به اهمیت نگارش چه به عنوان یک درس و چه به عنوان یک مهارت مورد نیاز درزندگی ، ارزیابی نقاط قوت و ضعف دانش آموزان میتواندضمن ارائه تصویری از وضعیت حاضر زمینه ساز تلاشهای ویژهتر برای ارتقای این مهارت در دانش آموزان شود.
1- 1 بیان مساله در روزگار ما که عبارت " آموختن برای زیستن" به یک شعار جهانی تبدیل شده است و شهروندان از حقوق برابر برخوردارند و می توانند عقاید و نظرات خود را بهصورت مکتوب ابراز کنند، نوشتن از ضروریات زندگی هست - تبریزی، - 1376 نتایج پژوهش ها نشان داده اند که پیشرفت دانش آموزان در تمامی دروس، رابطه بسیار نزدیکی بامهارت نوشتن آنان دارد - صالحی و معتمدی، - 1388 و تکالیف نوشتاری می تواند علاوه بر پیشرفت تحصیلی، تفکر انتقادی را نیز در فراگیران بهبود بخشد
بیان نوشتاری نیازمند وجود مهارت در سه حوزه اصلی است: دست خط، هجیکردن و انشا - Halahan, Lloyd, Kaufman., vis, Martinez ، . - 1390 در این بین انشا عالیترین شکل بیان نوشتاری هست. - عطاران،. - 1383 ازنظر لغوی انشا یعنی: " آفرینش، ایجاد، سخن پردازی، نویسندگی، شاعری، نوشته فصیح و با سجع و قافی ه، هر نوع نوشته ای که مراد از آن نمایاندن قدرت نویسندگی و تعیین ارزش نوشته باشد" - لغت نامه دهخدا، . - 1370 آن هم چنین به عنوان توانایی خلق عقاید و بیان آنها در یک ساختار دستوری قابلقبول بهگونهای که با اصول سبک شناسی ادبی مطابقت کند تعریفشده است - Hammill & Bartel، Wray David . - 2002 معتقد است که انشا »برقراری ارتباط و انتقال اطلاعات و عقاید از طریق نظامی از نشانههای مکتوب است - نقل در زندی، . - 145:1378 لذا همانگونه که ضروری است یک شخص بتواند بهراحتی خودش را با زبان گفتاری توصیف کند، باید بتواند از طریق نوشتن نیز ارتباط برقرار کند.
در مورد آموزش انشا همواره تلاشهای خوبی از سوی صاحبنظران انجامشده است در حال حاضر نیز تألیف کتابهای درسی تحت عنوان مهارت های نوشتاری برای پایههای هفتم، هشتم و نهم و باهدف ارتقاء مهارتهای نوشتاری دانشآموزان از اقدامات مثبتی است که در جهت بهبود انشا و نوشتن صورت گرفته است. اما علیرغم تلاش های صورت گرفته شواهد نشان می دهد که در زمینه آموزش مهارت های نوشتاری در مدارس ایران مشکلاتی وجود دارد که میتوان به چند مورد بهصورت زیر اشاره کرد:
کوتاه بودن دورههای آموزشی درس مهارت های نوشتاری در مدارس ایران - سال پایانی ابتدایی و دوره متوسطه اول - ، کمبود معلمان متخصص در درس مهارت های نوشتاری، فقدان فرهنگ کتابخوانی در میان دانشآموزان، عدم وجود کتابخانه غنی در مدارس، عدمکفایت میزان ساعات اختصاصیافته به درس مهارتهای نوشتاری، بیتوجهی به مهارتهای زبانی - در نظام آموزش و پرورش ایران توجه ناچیزی به آموزش مهارتهای زبانی صورت گرفته است، دو مهارت شنیدن و سخن گفتن بهطورکلی جایگاهی در آموزش و پرورش ندارد. مهارت خواندن تنها محدود به روخوانی و روانخوانی میشود و مهارت نوشتن نیز تنها تا پایان دوره متوسطه اول در برنامه درسی دانشآموزان ساعتی مستقل را به خود اختصاص میدهد و در دوره متوسطه دوم به عنوان یک درس حاشیهای و زیرمجموعه کتاب زبان فارسیعملاً رنگ میبازد -
تکیه دانشآموزان بر حفظ مطالب نگارشی بدون کارورزی، تمرین و پژوهش، یکنواختی تدریس به شیوه سنتی و فعال نبودن دانشآموزان، تکیه دانشآموزان به معلم و کتاب درسی به عنوان تنها منبع یادگیری از دیگر مشکلات است - صالحی، . - 1390 هم چنین از دیگر مشکلات در این حوزه، انتخاب موضوع از طرف معلم بدون توجه به علاقه و توانایی دانشآموزان، نبودن شاخصهای معین برای ارزشیابی درس مهارتهای نوشتاری و سلیقهای بودن ارزشیابی آن، دانش ضعیف معلمان در خصوص روشهای تدریس فعال یا خلاق در درس مهارت های نوشتاری، فراهم نکردن نشریات و کتاب های مناسب کودکان در خانوادهها برای غنی کردن تجربیات آنها را میتوان نام برد
اگر چه پژوهش های گذشته سعی در ارائه تصویری از مشکلات درس انشاء را داشته اند ولی به نظر میرسد بهبود واقعی در گرو داشتن چند اقدام اساسی است که عبارتند از : الف - ترسیم دقیقی از عناصر مهارت نوشتاری و طبقه بندی آن در قالب یک ابزار ب - به گونهای که مورد توافق صاحبنظران در حوزه مهارتهای نوشتاری باشد و سپس ج - جمع آوری اطلاعاتی از قوت و ضعفهای دانشآموزان در این مهارتها. ازاینرو، هدف اصلی این پژوهش، پاسخ گویی به این سؤالات اساسی است که: .1 مهارت های نوشتاری چه هستند و چگونه و طبقه بندی می شوند. .2 آیا شاخص های مهارت های نوشتاری دانش آموزان دوره اول متوسطه از اعتبار لازم برخوردار است؟ .3 دانشآموزان متوسطه اول، از حیث مهارتهای نوشتاری چه وضعیتی دارند؟
2-1 روش این پژوهش یک پژوهش ترکیبی است که به روش اکتشافی انجام شده است. در طرحهای ترکیبی اکتشافی، معمولا از طریق پژوهش کیفی به تدوین یک ابزار اندازهگیری پرداخته میشود. برای این منظور با گردآوری و تحلیل دادههای کیفی به تعیین جنبههای اصلی پدیده مورد بررسی پرداخته میشود. این جنبهها به عنوان ابعاد موردنظر برای تدوین ابزار گردآوری دادهها منظور میشود. سپس با گردآوری اطلاعات کمی رابطه بین اجزای پدیده تبیین میشود
در این پژوهش ابتدا بر اساس بررسی مبانی نظری موجود، مصاحبه با تعدادی از استادان، صاحب نظران و دبیران، شاخص های ارزیابی مهارت های نوشتاری استخراج شدند.
بهمنظور تعیین روایی ، چک لیست مهارت های نوشتاری دانشآموزان،در اختیار 2 نفر از اساتید ادبیات دانشگاه بیرجند، 2نفر از متخصصان علوم تربیتی، 2نفر از اساتید برجسته در حوزه ادبیات و انشانویسی، 4نفر از اساتید ادبیات دانشگاه فرهنگیان و5 نفر از دبیران مجرب در حوزه انشانویسی قرار گرفت و خواسته شد تا شاخص ها را بررسی کنند و سؤالاتی را که مناسب نیست حذف یا جایگزین کنند. سپس با جمع آوری نظرات داده شده، اصلاحاتی در شاخصها صورت گرفت و شکل نهایی آن تهیه شد.
ضریب توافق برای زیر مؤلفههای کاربرد درستزبان، کلمه و جمله و قواعد دستوری و نگارشی 0/95، بهرهگیری از عناصر زیبایی سخن و عناصر میان متنی 0/85، بهکارگیری واژگان مناسب و ترکیبهای خوشساخت 0/82 ، بهرهگیری از شیوههای پرورش معانی 0/95، پاکیزه نویسی 0/92، ارتباط و انسجام بندها و رعایت نظم منطقی موضوع 0/95، ساختار مناسب 0/88، نوآوری 0/94، خوش آغازی و خوشفرجامی 0/96، ایده و فکر 0/98 و برای کل پرسشنامه 0/98 به دست آمد.
