بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تحلیل سطح توسعه مکانیزاسیون کشاورزي شهرستانهاي استان ایلام است. روش تحقیق پژوهش از نوع کاربردي، توصیفی و تحلیلی است و گردآوري اطلاعات به روش کتابخانهاي و اسنادي بوده است. براي پردازش و تجزیهوتحلیل دادهها از نرمافزارهاي Excel و Spss و براي توزیع مکانی- فضایی سطح توسعهیافتگی مکانیزاسیون کشاورزي، از مدل ترکیبی CV و بردار خطی ضریب تغییر و نرمافزار GIS استفاده شده است.
نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که شهرستانهاي دهلران و درهشهر که ضریب تغییرات آنها بالاتر از حداکثر ضریب تغییرات است، در سطح بالاي توسعه قرار دارند. شهرستانهاي چرداول و مهران در سطح بالاي متوسط توسعه و شهرستانهاي آبدانان، ایلام، ایوان و سیروان در سطح کمتر از متوسط توسعه قرار داشتند.
شهرستانهایی که ضریب تغییرات آنها پایینتر از حداقل ضریب تغییرات است در سطح پایین توسعه قرار گرفته که شامل دو شهرستان بدره و ملکشاهی است. بدین ترتیب 60 درصد شهرستانهاي استان داراي وضعیت نامطلوب ماشینآلات کشاورزي و مکانیزاسیون بوده، بهطوري که سطح برخورداري آنها پایینتر از سطح متوسط است. بنابراین برنامهریزي جهت اختصاص بهینه تسهیلات خرید ماشینآلات و توسعه متوازن مکانیزاسیون کشاورزي شهرستانها و همچنین افزایش سطح توسعه و بهبود شاخص-هاي مکانیزاسیون مناطق محروم، از جمله راهکارهاي پیشنهادي است.
مقدمه
افزایش روزافزون جمعیت در سراسر دنیا بدون هیچ تردیدي افزایش سریع و چشمگیر تقاضا براي محصولات کشاورزي را به دنبال دارد. از طرفی، کشاورزي بهعنوان محور اصلی توسعه اقتصادي در برنامههاي چندساله کشور مورد توجه و تأکید قرار گرفته است. بخش کشاورزي به دلیل نقش مهمی که در اقتصاد ملی دارد، اثر تعیینکنندهاي در ارتقاء سطح زندگی نسلهاي آینده کشور بر عهده دارد
بدیهی است که جهت افزایش تولیدات کشاورزي لازم است که تدابیر و رهیافتهاي نوین کشاورزي را در راستاي بهبود کیفیت وافزایش کمّیت محصولات کشاورزي و بهینهسازي منابع بهکار گرفت. ازجمله تدابیر در نظر گرفته شده براي توسعه کشاورزي و جوابگویی به افزایش چشمگیر تقاضا براي محصولات کشاورزي، تکنولوژي نوین در قالب ماشینی شدن یا مکانیزاسیون کشاورزي است که راهی براي متحول کردن کشاورزي است.
مکانیزاسیون در شرایط مختلف معانی متفاوتی دارد. اسمی و جیمیل مکانیزاسیون را مجهز شدن به ماشین غذایی و علوفهاي و افزایش بازدهی میدانند - ١٩٧٣ . - Esmy & gemmill, این تعریف، استفاده و بهبود ابزار موجود و همچنین استفاده از ماشینهاي جدید یا پذیرش ادوات قدیمی سودآفرین را که هزینه کمی در بر دارند، توصیه میکند. بهطور کلی مکانیزاسیون داراي دو معناي عام و خاص است. در معنی عام مکانیزاسیون کشاورزي، منظور اتخاذ روشی است که موجب ازدیاد درآمد گردد. معنی خاص مکانیزاسیون در کشاورزي مترادف با کلمه اتوماسیون در صنعت بوده که خود به معنی اتوماتیک کردن میباشد و اتوماتیک کردن به معنی کم کردن کار کارگري است. بدین ترتیب معنی خاص مکانیزاسیون کشاورزي، استفاده از ماشین و موتور در کشاورزي جهت کاهش نیاز به کار کارگري است
توسعه کشاورزي نمیتواند بدون توجه به بستر مناسب توسعه تکنولوژي و مکانیزه بودن روشهاي تولید بر اساس شرایط و واقعیتهاي اقتصادي، اجتماعی و فنی هر منطقه انجام گیرد - کاظمی، . - 1378 همچنین سطح توسعه مکانیزاسیون کشاورزي رابطه تنگاتنگی با نابرابريهاي توسعه ناحیهاي دارد
در نواحی توسعه یافتهتر تقاضا براي نیروي کار افزایش یافته و مکانیزاسیون کشاورزي به عنوان یک اقدام ضروري و سودآور، توسعه سریعتري مییابد. اما در نواحی کمتر توسعه یافته وجود نیروي کار فراوان و ارزان، روند توسعه مکانیزاسیون را کندتر میکند
بنابراین جهت ارائه الگوي مناسب و توسعه متوازن مکانیزاسیون کشاورزي در هر منطقه، اطلاع از وضع موجود آن منطقه جزء اولین قدمهایی است که باید براي انجام برنامهریزيهاي اصولی و کلان انجام گیرد، تا بتوان راهکارهاي مناسب توسعه مکانیزاسیون در آن منطقه را با توجه به استعدادهاي بالقوه و موانع و تنگناهاي توسعه، مطرح کرد.
به عبارت دیگر لازمه این کار مطالعات بنیادي و جامع است. بدون این مطالعات و شناخت، هرگونه برنامهریزي بلندمدت، میانمدت و حتی کوتاهمدت کارایی لازم را نخواهد داشت و سرانجام مشکلساز بوده، باعث از بین رفتن سرمایهها و از دست دادن زمان خواهد شد
بیگدلی و همکاران در پژوهشی تحت عنوان بررسی توسعه مکانیزاسیون کشاورزي در استان همدان با استفاده از تئوري مجموعههاي فازي و با تعریف یک شاخص ترکیبی بر اساس چهار شاخص درجه مکانیزاسیون، ظرفیت مکانیزاسیون، بهرهوري نیروي کار و سود خالص مزرعه، با جمعآوري اطلاعات از 415 بهرهبردار کشاورزي و 285 نفر از کاربران ماشینآلات کشاورزي به این نتایج دست یافتهاند که 32 درصد مزارع استان همدان از لحاظ توسعه مکانیزاسیون در سطح خیلی پایین قرار دارند - 46 درصد پایین، 19 درصد متوسط، 2/5 درصد بالا و 0/5 درصد در سطح خیلی بالا - ، که نشاندهنده وضعیت نامطلوب مکانیزاسیون کشاورزي استان همدان است
توکلی در پژوهشی دیگر با عنوان سطح توسعه مکانیزاسیون کشاورزي شهرستانهاي استان کرمانشاه و رابطه آن با شاخصهاي زیر ساختی- نهادي با استفاده از 12 شاخص مکانیزاسیون و 7 شاخص توسعه زیر ساختی و 8 شاخص توسعه نهادي بخش کشاورزي، به ارزیابی موضوع مورد مطالعه در کرمانشاه پرداخته است.
نتایج نشاندهنده آن بود که شهرستانهاي استان کرمانشاه و سرپل ذهاب در رتبههاي اول و دوم، پاوه، ثلاث و باباجانی در رتبههاي یازدهم و دوازدهم جاي گرفتهاند. همچنین بین شاخصهاي ترکیبی توسعه زیر ساختی وتوسعه نهادي با توسعه مکانیزاسیون رابطه مثبت و معناداري تأیید شده است
در مطالعهاي موردي در کشور چین، اثر فنآوري بر روي تولید بخش کشاورزي مورد ارزیابی قرار گرفت و در آن، عوامل تولید شامل نسبت زمینهاي فاریاب به کل زمینهاي زیر کشت، نیروي کار، کود شیمیایی و ماشینآلات بود. دوره منتخب در این تحقیق سالهاي 1978-1998 و شامل 15 استان بوده و نتایج نشان داد که طی دوره منتخب، 45 درصد از رشد تولید بخش کشاورزي ناشی از رشد نهادههایی همچون کود شیمیایی و مکانیزاسیون بوده است. سهم سایر عوامل شامل نیروي کار و نسبت آبیاري به ترتیب 18/3 و 9/8 درصد برآورد گردید.
همچنین 26/3 درصد تولید بخش کشاورزي نیز به رشد در بهرهوري کل عوامل تولید نسبت داده شد - ٢٠٠٥ . - Deng, مینلی عنوان کرد که توسعه مکانیزاسیون کشاورزي در کشور چین به علت وسعت زیاد این کشور و متغیر بودن شرایط اقتصادي و طبیعی، بسیار نامتعادل است. همچنین نشان داد که درآمد بالا، شرایط جغرافیایی مساعد، صنعت روستایی بهتر و درصد پایین نیروي کار، توسعه مکانیزاسیون را تسریع میبخشد و عواملی چون مزارع کوچک، ساختار صنعتی نامعقول، فقدان منابع توسعه و سطح پایین اقتصادي بر توسعه مکانیزاسیون اثرات منفی دارند
همچنین کلارك و چیف در بررسی روند مکانیزاسیون در کشورهاي درحالتوسعه به این نتیجه رسیدند که این روند در آمریکاي لاتین کند-تر از خاورمیانه، آفریقاي شمالی، یوگسلاوي و ترکیه بوده است. آنها منشأ این اختلاف کم را، کم بودن تعداد مزارع بزرگ و کثرت مزارع کوچک در آمریکاي لاتین برشمردند
کولمن در پژوهشی دیگر اظهار میدارد که در بسیاري از مناطق هلند، مکانیزاسیون روي مزارع بزرگ متمرکز شده است. وي نشان داد که اندازه متوسط تراکتورها از 35 اسب بخار در سال 1950 به 100 اسب بخار در سال 1980 رسیده است. وي نتیجه گرفت که بزرگتر شدن اندازه مزارع از جمله دلایل این امر بوده است
مطالعه حاضر نیز بخشی از این نوع مطالعات است که براي استان ایلام انجام گرفته است. بدیهی است که انجام مطالعات، بدون شناخت و آگاهی کافی از امکانات، قابلیتها و پتانسیلهاي موجود منطقه، توسعه مکانیزاسیون را با مشکل مواجه خواهد کرد و ممکن است علاوه بر اینکه موجب از دست رفتن سرمایههاي موجود شود، مسائل جانبی دیگري را هم ایجاد کند.
برنامهریزيهاي انجامشده بهصورت بلندمدت، میانمدت و حتی کوتاهمدت، زمانی کارایی لازم را خواهند داشت که با توجه به وضع موجود و نیازها و استعدادهاي منطقه پیریزي شده باشند. در غیر اینصورت نتیجهاي جز اتلاف وقت و مصرف انرژي نخواهند داشت. ازاینرو ضرورت انجام مطالعات جامع و بنیادي احساس میشود. بخش کشاورزي داراي زیر بخشهاي مختلفی است که همچون تاروپود در هم تنیدهاند و هریک در جاي خود داراي اهمیت بسیار است و در این میان مکانیزاسیون عرصهاي است که رشد و توسعه آن میتواند سرعتبخش و باعث پیشرفت سایر بخشها باشد
با توجه به اینکه سطح کل اراضی زراعی استان ایلام 336000 هکتار بوده - مرکز آمار ایران، - 1393 و هر ساله بخش اعظم این سطح از اراضی زیر کشت انواع محصولات میرود
