بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گسترش شهرنشینی، ازدحام جمعیت و حرکت جمعیت در شهرهای بزرگ، باعث افزایش حجم تقاضا برای کاربریهای عمومیگردیده است. عدم مکان یابی صحیح کاربریهای شهری خصوصاً کاربری آموزشی منجر به ناهماهنگی بین نیازها و خدمات ارائه شده از سوی کاربریها می شود. لذا اهمیت و بررسی همه جانبه در خصوص چگونگی توزیع و توسعه فضاهای آموزشی و میزان تحقق پذیری آنها بیش از بیش ضرورت می یابد. بنابراین با توجه به اهمیت و نقش ویژه کاربری های آموزشی، در این پژوهش به نحوه ی توزیع وپراکنش خدمات آموزشی - متوسطه - و نیز به عدم تعادل در توزیع فضایی خدمات مذکور در سطح مناطق شهری اصفهان پرداخته شده است و سپس راهکارهایی برای رسیدن به توازن و تعادل توزیع فضایی خدمات آموزشی و دستیابی به وضع مطلوب ارائه شده است. نتایج حاکی از آن است که توزیع کاربری های آموزشی در سطح مناطق شهری اصفهان متعادل نیست و سرانه فضاهای آموزشی - متوسطه - با سرانه استاندارد فاصله دارند و در وضعیت مطلوبی قرار ندارند.
واژه های کلیدی: کاربری زمین، کاربری آموزشی، سرانه آموزشی، شهر اصفهان
مقدمه
برنامه ریزی کاربری اراضی شهری فرایندی است که طی آن نحوه استفاده از زمین مشخص می شود و هدف آن این است که میزان رفاه اجتماعی را با توجه به محدودیت ها افزایش دهد و بیشترین فایده و کمترین هزینه را عاید جامعه کند. با توجه به مشکلات شهرهای کنونی و رشد روز افزون آن ها اهمیت این بحث دو چندان می شود و لازم است که از ابعاد مختلف به آن پرداخته شود. مسلم است که شکل گیری نظام کاربری اراضی شهری در هر جامعه و نحوه تقسیم اراضی و استفاده از آنها در فعالیت ها و خدمات مختلف، بازتاب و برآیند عملکرد متقابل مجموعه ای از عوامل و نیروهای مختلف زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حقوقی است. از جمله با رشد مناسبات سرمایه داری در شهرها، اقتصاد زمین و اضافه ارزش ناشی از آن، به دلیل محدودیت عرضه زمین و تقاضای روز افزون، به یکی از عرصه های مهم ثروت اندوزی و تشدید نابرابری اجتماعی در شهرها بدل شده که به نوبه خود به مشکلات برنامه ریزی و طراحی شهری افزود - حبیبی و نظری عدلی،. - 2 :1385
به طوری که با گسترش شهرها مسایلی از قبیل محدودیت منابع، عدم مکان گزینی کاربری های خدماتی در سطح شهر، رشد و پراکندگی نواحی ساخته شده در حواشی شهر و رفت و آمدهای مکرر در سطح شهر، متخصصان مرتبط با شهر را به اتخاذ تدابیر و راهبردهایی برای فائق آمدن به این نابسامانی ها ملزم ساخت که یکی از این راهبردها انتخاب و مکان گزینی بهینه است. انتخاب و مکان گزینی بهینه سعی دارد با قانونمند کردن شاخص ها و عوامل تأثیر گذار در تصمیم گیری و ارائه راهکارهای منطقی، تصمیم گیران و برنامه ریزان را در انتخاب مکان های مناسب برای انجام فعالیت ها یاری رساند - فرج زاده و رستمی، . - 134 :1383
کاربریهای متنوع در شهر به خصوص کاربریهای با تقاضای بیشتر مانند کاربری های آموزشی به دلایل زیادی مانند عدم هماهنگی نهادهای اجرایی شهر، مشکلات مالی بخش آموزش و پرورش و عدم آشنایی مسئولین با موازین علمی مکان یابی در پاسخ به نیازهای جمعیت دانش آموزی با مشکلات زیادی از قبیل عدم دسترسی بهینه دانش آموزان به فضاهای آموزشی، همجواری با کاربری های نامطلوب در نتیجه اُفت کیفیت تحصیلی دانش آموزان، صرف هزینه برای رفت و آمد، اتلاف وقت و ... مواجه کرده است - فرج زاده و سرور، . - 79 :1381
در این راستا با توجه به اهمیت و نقش ویژه فضاهای آموزشی، ضروری به نظر رسید تا وضعیت فضاهای آموزشی مدار س متوسطه شهر اصفهان با توجه به استانداردها مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
بیان مسأله پژوهش
درحال حاضر رشد و توسعه روزافزون شهرها، نتیجه ی روند صنعتی شدن جوامع بشری است. بر این اساس در شهرها تنوع در کارکردهای مختلف روز بروزبیشتر شده و از دامنه وسیعتری برخوردار می گردد. با عنایت به نکته ی فوق، بررسی کاربریهای زمین در شهرها که می بایستی بر اساس عملکردهای مختلف هر شهر تعیین گردد، مقوله ای پیچیده ودرعین حال گسترده می باشد - کیانی،. - 224:1379 که طی این فرایند رشد جمعیت کشور و افزایش شدید درصد جمعیت جوان به تبع آن رشد جمعیت دانش آموزی، احداث و احیای فضاهای آموزشی به عنوان یکی از کاربریهای اصلی مد نظر قرار می گیرد. عدم هماهنگی روند رو به افزایش تعداد دانش آموزان و برنامه ریزی جمعیتی از یک طرف و محدودیت منابع مالی، نبود برنامه ریزی، کمبود زمین مناسب، استفاده نکردن از برنامه ریزان شهری و سیستم اطلاعات مکانی از طرف دیگر باعث گردیده تا مکان یابی در اکثر فضاهای آموزشی اعمال نگردد.
همچنین مکان های آموزشی از توزیع نامناسب این فضاها رنج می برند که بی توجهی به این مقولات تنها مشکلاتی از قبیل صرف وقت و هزینه برای رسیدن به مدرسه، به خطر افتادن سلامت جسمی و روحی دانش آموزان، خستگی و بی حوصلگی و در نهایت افت تحصیلی آنها را به وجود آورده است بلکه به خاطر نبود محیط استاندارد باعث زیر سؤال رفتن موقعیت و مطلوبیت اکثر واحدهای آموزشی خصوصاً در شهرهای بزرگ و مراکز استان ها گردیده است. به طوری که اهمیت کاربری های آموزشی به عنوان یک ی از مهمترین فضاهای شهری است، زیرا اولین محیط خارجی رسمی که مقرارت در آن اعمال می گردد خدمات آموزشی هستند و دانش آموزان و معلمان حداقل پنج ساعت از ساعات خود را در آن می گذرانند.
لذا باتوجه به مطالب مذکور، در این مقاله سعی داریم به اثبات دو فرضیه ذیل بپردازیم.
- توزیع وپراکنش کاربری های آموزشی در سطح مناطق شهری اصفهان متعادل نیست.
- سرانه فضاهای آموزشی با سرانه استاندارد فاصله دارند و در وضعیت مطلوبی قرار ندارند.
از اهداف اصلی این پژوهش می توان به بررسی و شناخت وضعیت موجود کاربری های آموزشی، بررسی و تحلیل کاربریهای آموزشی ناشی از نحوه توزیع مکانی این نوع کاربری ها در سطح مناطق شهری اصفهان، ارائه الگو و راه حل هایی جهت بهبود وضع موجود استقرار مناسب کاربری های آموزشی بیان نمود. بنابراین مطالعات و بررسی های لازم کوششی است در جهت بررسی وضعیت خدمات آموزشی در سطح محدوده مورد مطالعه می باشد. با توجه به اینکه غالب فضاهای آموزشی به لحاظ استقرار در مجاورت کاربری های ناسازگار و بدون رعایت اصول شهرسازی استقرار یافته اند.
مبانی نظری تحقیق
اصطلاح و مفهوم کاربری زمین ابتدا در غرب و به منظور نظارت دولت ها بر نحوه استفاده از زمین و حفظ حقوق مالکیت مطرح شد؛ ولی همراه با رشد شهرنشینی و رشد برنامه ریزی شهری، ابعاد و محتوای این مفهوم روز بروز وسیع تر شده است - زیاری،. - 4 :1381 به عبارت دیگر برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت ها و عملکردهای شهری بر اساس نیازهای جامعه است و هسته اصلی برنامه ریزی شهری را تشکیل می دهد.از دیدگاهی دیگر برنامه ریزی کاربری اراضی، علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی است که به منظور استفاده مؤثر از زمین و و انتظام فضایی مناسب و کارا صورت می گیرد.
در این نوع برنامه ریزی تلاش می شود که الگوهای اراضی شهری به صورت علمی مشخص شود و مکانیابی فعالیت های مختلف در شهر در انطباق و هماهنگی با یکدیگر و سیستم های شهری قرار گیرد - پورمحمدی،. - 3 :1386سازمان آموزش و پرورش یکی از مهمترین و گستردهترین سازمانهای اجتماعی است که مسؤلیت انتخاب و انتقال ارزشها و آداب و رسوم را به نسل آینده بر عهده دارد. آموزش و پرورش نه تنها به طور مستقیم در رشد و شکوفایی استعداد ها و افزایش دانش و توانایی دانش آموزان مؤثر است بلکه باعث افزایش میزان تولید سرانه و تولید ناخالص ملی در هر کشوری است.
