بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه در سال 1389-1390 در استان همدان برا ی به دست آوردن درجه مکانیزاسیون مهمترین تولیدات هر شهرستان انجام شده است. داده های مربوط به این قسمت با استفاده از پرسشنامه و به صورت حضوری پر شده است . همچنین میزان سطح مکانیزاسیون برای هر شهرستان با توجه به توان موجود در هر شهرستان و بدون در نظر گرفتن تعداد ماشین های مهاجر ورودی و خروجی به دلیل نا مشخص بودن آن ها محاسبه شده است.
سطح مکانیزاسیون محاسبه شده نشان دهنده توان موجود در هر شهرستان، توان مالی کشاورزان هر شهرستان و بیان کننده یکی از علل کاهش عملکرد به دلیل نا بهنگامی انجا م عملیات است . سپس با استفاده از نحلیل پوششی داده ها با توجه به میزان توان و سطح زیر کشت هر شهرستان سطح مطلوب مکانیزاسیون پیش بینی شده است .
نتایج نشان داد که شهرستان رزن با بیشترین سطح زیر کشت و کمترین سطح مکانیزاسیون و شهرستان بهار با بیشترین سطح مکانیزاسیون و کمترین سطح زیر کشت با توزیع نا مناسب توان روبرو هستند . اگر چه شهرستان بهار با استفاده ازمراکز خدمات فعال توانسته است بیشترین عملکرد را در محصولات عمده داشته باشد.
مقدمه
با توجه به اهمیت و نقش بسزای کشاورزی در توسعه اقتصادی و انتخاب آن به عنوان محور توسعه در سیاستگذاری های کلان اقتصاد کشورمان، مطالعه و تحقیق در خصوص وضعیت این بخش و چالش ها و فرصت های پیش روی آن در مسیر توسعه پایدار، از جایگاه ویژه ای برخوردا ر است. یکی از چالش های پیش روی این بخش که در اتلاف آب، اتلاف بخشی از اراضی زراعی جهت مرزبندی، کاهش بهره وری نهاده های تولیدی کار و سرمایه و افزایش هزینه های مبارزه با آفات و سایر هزینه های تولید این بخش تأثیر گذار است، یکپارچه نبودن اراضی زارعین و کم بودن مساحت زمین های واحد های بهره بردار است.
مکانیزاسیون کشاورزی مجموعه ای از علوم و فنون کاربردی است که مطالعه، شناخت و بکارگیری انواع مختلف ماشین و ابزار نیروی محرک، در مراحل مختلف تولید و در فرآوری محصولات کشاورزی را شامل می شود . این مجموعه علوم و فنون کاربردی که با توجه به ابعاد فنی و اقتصادی و اجتماعی به کار گرفته می شود، در برگیرنده تکنولوژی طراحی و تولید انبوه و تغییر در ساختار فنی، بهسازی، تعمیر و سرویس، انتخاب، کاربرد و تعویض انواع ماشین ها و وسایل می باشد . در تعریفی جامع تر، مکانیزاسیون عبارت است از، استفاده از تکنولوژی روز در کشاورزی برای رسیدن به توسعه پایدار
اصولاً برای هر نوع مقایسه و ارزیاب طرح ها و برنامه ها، باید از فاکتورهای مقایسه ای کاملاً تعریف شده و معنی داری استفاده کرد که در واقع شاخص های مبنا می باشند . در این بخش به تعریف درجه و سطح مکانیزاسیون که در این تحقیق مورد استفاده قرار می گیرند، می پردازیم.
درجه مکانیزاسیون شاخصی است که کمیت را در مسائل مکانیزاسیون بررسی می کند و عبارت است از، مقدار عملیات مکانیزه انجام شده به کل عملیات مکانیزه مورد نیاز و یا به عبارت دیگر، نسبت سطحی که در آن عملیات مکانیزه مورد نیاز انجام شده به کل سطح می باشد . سطح مکانیزاسیون فاکتوری است که کیفیت را در مکانیزاسیون بررسی می کند و در واقع نسبت مجموع کل توان کششی موجود در کشور به مجموع کل سطح زمین های زراعی کشور است . ضریب تبدیل در مجموع کل تواهای کششی موجود در کشور تقسیم بر سطح زیر کشت مساوی ضریب مکانیزاسیون می باشد واحد ضریب یا سطح مکانیزاسیون غالبا به صورت اسب بخار بر هکتار می باشد
مطالعات انجام شده نیمک و تونی ٌ - 2004 - ، در کشور کامرون،که با جمع آوری اطلاعات از 450 کشاورز و از 15 روستا در بین سال های 2001-2002 و با کمک توابع تولید ٍ انجام شده است، نشان داد که با افزایش اندازه زمین، درجه و سطح مکانیزاسیون نیز به طور چشمگیری افزایش یافته و بدین ترتیب عملکرد فنی و اقتصادی محصولات - ذرت و بادام زمینی - نیز افزایش می یابد
اگرچه بعداً نیز به این نتیجه رسیدند که حاصلخیزی خاک، نوع آبیاری، میزان سرمایه بکار برده شده و فاصله مزرعه تا محل فروش محصولات نیز بر عملکرد فنی و اقتصادی تاثیر گذار است . پیوند علوم مختلف باید در راستای استفاده صحیح از نعمات الهی باشد. لذا بر متخصصان علم مکانیزاسیون کشاورزی است که در شناخت توانمندی های مناطق زیستی خود فعال و پویا عمل کنند. پژوهشی که در پیش رو است به محاسبه، تحلیل و بررسی ضریب مکانیزاسیون محصولات اصلی در هر شهرستان از استان همدان پرداخته است.
مواد و روش ها
استان همدان به وسعت 19493 کیلومتر مربع در شمال غربی ایران واقع شده و شامل 8 شهرستان، 21 شهر، 20 بخش، 71 دهستان و 120 روستا است. این استان از شمال به استان های زنجان و قزوین، از مشرق به نواحی استان مرکزی ، از مغرب به استانهای کرمانشاه و کردستان و از جنوب به استان لرستان محدود می شود . استان همدان در نتیجه وج ود کوه های مرتفع، رودخانهها و چشمه سارهای فراوان و پرآب و پستی و بلندی های زیاد، دارای زمستان های سرد و تابستان های معتدل است .
ریزش نسبتاً کافی برف و باران سبب پیشرفت کشاورزی و دامپروری این استان گردیده است . جمعیت استان همدان 1677957 نفر می باشد که2/79 درصد جمعیت کل کشور ، 48/3 درصد در نقاط شهری و 51/7 درصد در نقاط روستایی واقع شده اند]بی نام ت، [1387 محدوده جغرافیایی انجام پژوهش شهرستان های اسد آباد، بهار، تویسرکان، رزن، فامنین، کبودرآهنگ،ملایر، نهاوند و همدان در استان همدان و محدوده زمانی جمع آوری اطلاعات دی ماه لغایت بهمن ماه سال 1389 می باشد و داده ها برای فصل زراعی 1388-89 جمع آوری شده است .در این مطالعه از روش نمونه گیری تصادفی ساده دو مرحله ای استفاده شده است .
نمونه گیری تصادفی در واقع آسان ترین روش نمونه گیری است و نتایج آن با رعایت اصول نمونه گیری قا بل اعتماد و قابل تعمیم به کل جامعه است.دلیل دیگر جهت انتخاب این روش نمونه گیری هماهنگی و تطابق آن با روش اتخاذ شده توسط مرکز آمار ایران و سازمان مدیریت و برنامه ریزی در آمارگیری کشور است ] قهدریجانی،.[1386در این روش نمونه گیری احتمال انتخاب در هر مرحله برای کلیه واحدهای جامعه یکسان است برای پیدا کردن حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است . کوکران برای محاسبه تعداد نمونه لازم در روش نمونهگیری تصادفی فرمول زیر را ارائه کرده است
که در آن N، اندازه جامعه آماری یا تعداد کشاورزان، t ضریب اطمینان قابل قبول که با فرض نرمال بودن توزیع صفت مورد نظر از جدول t استیودنت به دست می آید. S2 برآورد واریانس صفت مورد مطالعه در جامعه، d دقت احتمالی مطلوب - نصف فاصله اطمینان - و n حجم نمونه است .حجم نمونه برای هر یک از مراکز خدمات شهرستان ها طبق فرمول کوکران 30 نفر محاسبه شد .
جهت تحقق برداشت تصادفی نمونه ها، از هر مرکز خدمات خواسته شد اسامی 10کشاورز با هکتار پایین، 10 کشاورز با هکتار متوسط و 10 کشاورز با هکتار بالا - متناسب با همان منطقه - را در اختیار ما قرار دهند. برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز پرسش نامه شامل 4 قسمت کلی طراحی شد:
قسمت اول اطلاعات مربوط به عملیات های مختلف در مرحله آماده کردن زمین،
قسمت دوم به اطلاعات مرحله کاشت،
قسمت سوم اطلاعات مربوط به عملیات های مرحله داشت
و قسمت چهارم به اطلاعات مربوط به عملیات های زمان برداشت پرداخته است.
جهت محاسبه درجه مکانیزاسیون، در جه مکانیزاسیون را به کمک جامعه آماری در نظر گرفته شده برای هر کدام از محصولات عمده هر شهرستان و هر یک از عملیات خاکورزی، کاشت، داشت و برداشت بدست آمد . از آنجائیکه می توان با برداشتن یک نمونه تصادفی از جامعه پارامتر میانگین نمونه را بدست آورد و این پارامتر دقیقاً همان میانگین جامعه می باشد، ما از این روش جهت محاسبه درجه هر محصول در هر شهرستان و در در هر عملیات خاص استفاده نمودیم . جهت محاسبه درجه برای محصول خاص در کل استان از درجه مکانیزاسیون این محصول خاص در عمل یات خاص میانگین وزنی گرفته شد
حهت محاسبه ضریب مکانیزاسیون مجموع توانهای کششی بر هر سطح زیر کشت تقسیم گردید . در مورد هر محصول توانهای کششی مرتبط در نظر گرفته شده است . برای محاسبه کل ضریب مکانیزاسیون از میانگین وزنی برای محصولات و میانگین وزن ی برای شهرستان ها استفاده شده است . جهت به دست آودن میانگین استان از ضرایب مکانیزاسیون های شهرستان ها میانگین همساز گرفته شده است
در مجموع توانهای در نظر گرفته شده شامل تراکتورها، کمباین، تیلرها و دروگرهای خودرو بود . الکتروموتورهای استفاده شده در مزرعه در محاسبات منظور نگردید .بعد از انجام مصاحبه با کشاورزان و تکمیل پرسش نامه ها، دادههای خام استخراج شده از پرسش نامه به تفکیک، به وسیله نرم افزار Excel فرمول بندی شده و در سطح پنج درصد آنالیز گردید و سپس با استفاده از برنامه ریزی خطی به بررسی و تحلیل و پیش بینی وضعیت مطلوب با توجه به وضعیت کنونی پرداخته خواهد شد.
نتایج:
سطح زیر کشت محصولات سالانه استان در سال زراعی88-89 بالغ بر 611 هزار هکتار بوده است. هک از این میزان 40 درصد آبی و60 درصد به صورت دیم کشت شده است . در ترکیب سطح زیر کشت محصولات سالانه استان, گندم با67/7 درصد، جو با14/8درصد، یونجه با6/5 درصد، سیب زمینی با 4/5 درصد از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. جدول 1 به تفضیل درصد سطح زیر کشت محصولات مختلف از کل سطح زیر کشت استان را نشان می دهد.
جدول -1 میزان سطح و تولید برخی از اقلام مهم زراعی استان همدان در سال زراعی - 88 - 89واحد: هکتار - تن -
همانطور که مشاهده می شود 1/28 درصد از کل اراضی زیر کشت استان به محصولات دیگر به جز موارد ذکر شده تخصیص یافته است.
طبق جدول 2 در میان شهرستان های استان همدان شهرستان کبودرآهنگ با 24/23 درصد بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است و پس از آن شهرستان رزن با 18/6 درصد قرار دارد.
جدول -2 میزان سطح زیر کشت هر شهرستان در استان همدان در سال زراعی - 88 - 89واحد: هکتار -
