بخشی از مقاله
چکیده
یکی از موانع اصلی و مهم در روند توسعه ملی، برهم خوردن تعادل و توازن منطقه ای به شمار می رود. از این رو اولین گام در برنامه ریزی منطقه ای، شناسایی جایگاه مناطق نسبت به یکدیگر از نظر توسعه و علت نابرابری ها است. اما علیرغم تلاشهای نظری و تجربی فراوان در تحقق توسعهای موزون ، کشورهای بسیاری از آسیبها، مخاطرات و دشواریهای برآمده از عدم تعادل منطقهای رنج میبرند.
در این پژوهش برانیم تا به موضوع سطح بندی منطقهای درشهرستان های استان خوزستان پرداخته و تمرکز منطقهای را مورد ارزیابی قرار دهیم. به وسیله 30 شاخص برای 8 شهرستان استان با استفاده از تکنیک تاکسونومی عددی ،تاپسیس و موریس و اسکالوگرام به ارزیابی این رابطه به صورت کمی اقدام کرده ایم. نتایج حاصل نشان میدهد که بحث تعادل منطقهای در 8 شهرستان استان در سه بعد اقتصادی ،اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی از جایگاه اندکی برخوردار است.
از آنجایی که جایگاه این رتبهها می تواند برنامهریزان را در برنامههای آتی که توجه به کدام شاخصها را در اولویت قرار دهند، یاری رساند، می توان در برنامههای آتی برای انطباق با هدف توسعه همه جانبه دست به اصلاحاتی زد و همچنین اولویتهای سرمایه گذاری متناسب با شرایط منطقهای را ارائه نمود.
-1 مقدمه
در دنیای کنونی که ما در آن مشغول به زندگی هستیم دستیابی به رشد و توسعه پایدار یکی از مباحث عمده و حائز اهمیت برای کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه به شمار می رود ؟کشورهای در حال توسعه جهت جبران عقب ماندگی ها، فرار از فقر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و برای رسیدن به توسعه ای متعادل و همه جانبه که بتواند به بهبود وضع زندگی همه مردم آنها منجر گردد، نیازمند شناخت صحیح از دنیا و امکانات پیرامون خود و برنامه ریزی های مناسب و بهینه در سطح ملی و منطقه ای هستند.
با وجود این عدم تعادل و توازن ها، لزوم برنامه ریزی منطقه ای امری واجب بشمار می آید از آنجایی که یکی از جوانب و اهداف مهم برنامه ریزی توسعه کمک به مناطق کمتر توسعه یافته و اقشار فقیرتر جامعه و انتقال و توزیع عادلانه امکانات و درآمدها با توجه به مزیتهای نسبی مناطق و عقب ماندگی های آنها می باشد، ضروری است که به ارزیابی و اندازه گیری میزان برخورداری و سطح توسعه یافتگی و نقاط قوت و ضعف مناطق مختلف و بررسی شرایط بهبودی یا عدم بهبودی آنها پرداخته شود؟ توسعه فرآیندی چند بعدی است و برای بررسی همه جانبه آن و برای
آنکه بتوان تصویر درستی از وضعیت مناطق ارائه نمود، باید شاخصهای متعدد و گوناگونی را در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی در نظر گرفت . مطمئنا هرچه این ابعاد وسیعتر باشد، نتایج ارائه شده دقیق تر و به واقعیت نزدیکتر خواهد بود ؟در این زمینه به تکنیک ها وروشهایی نیازاست تا بتوان با استفاده از شاخص های تعریف شده و منتخب، به رتبه بندی و بررسی وضعیت مناطق و براساس آن به تحلیل و برنامه ریزی توسعه آنهاپرداخت
تحقیق حاضر از نوع کاربردی می باشد و به تحلیل فضایی و تعیین درجه توسعه یافتگی و رتبه بندی شهرستان های استان خوزستان با استفاده از روش تاکسونومی عددی، تاپسیس و موریس پرداخته است.
پژوهش حاضر در مقطع زمانی سال 1395 بر اساس آمار مندرج در سالنامه آماری سال 1390 انجام و بصورت نسبتا جامع بیانگر وضعیت برخورداری و توسعه یافتگی شهرستانهای شمالی استان خوزستان می باشد. از این رو آمار و اطلاعات مورد استفاده تماما مربوط به سال 1390بوده و برای تهیه شاخص ها از جدیدترین آمار موجود استفاده شده است
-2 بیان مسئله
یکی از ویژگی های بارز در توسعه فضایی در ایران وجود نابرابریهای منطقه ای است .بر اساس مطالعات انجام شده در بخش های مختلف ایران این شکاف بخوبی قابل مشاهده است .برنامه ریزی منطقه ای بخوبی میتواند پاسخی به نارسائیها و کاستی ها در سطوح مختلف جغرافیایی باشد. همچنین تحلیل فضایی عوامل موثر در توسعه به صورت یکپارچه میتواند پاسخی به نارسائیها و کاستیها در سطوح مختلف باشد. بنابر این پیوند منافع ملی و محلی را میتوان با یک برنامه ریزی دقیق و تحلیل فضایی یکپارچه بوجود آورد.یکی از مباحث موجود مساله توسعه متعادل می باشد که می تواند در قالب توسعه متعادل بخشی یا منطقه ای صورت گیرد .
توجه به همگن سازی مناطق از دیدگاه برخورداری از امکانات تسهیلات و سایر شاخص های اقتصادی و اجتماعی موضوعی است که میتواند در راه نیل به اهداف کمی و کیفی تعادل منطقه ای را سازماندهی نماید.
در تحقیق حاضر سعی برآن است تا با گرداوری شاخص ها ی مختلف در زمینه اجتماعی ،اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی میزان برخورداری شهرستان های شمالی استان خوزستان را شناسایی و اولویت های توسعه و سرمایه گذاری را در هر بخش به تفکیک شهرستان از یکدیگر جدا نماییم.
از این رو در این پژوهش با بررسی ابعاد مختلف توسعه وبا ارزیابی شاخص های مربوط به هر بُعد از توسعه به سطح بندی توسعه منطقه ای شهرستان های استان خوزستان پرداخته شده است.
خاستگاه مباحث توسعه در وهله نخست اقتصادی بوده است و در گام های بعد به بررسی ابعاد فرهنگی-اجتماعی و زیست محیطی پرداخته شده است.
-3 اهداف تحقیق
اهداف کلی برنامه ریزی منطقه ای و همچنین توسعه اقتصادی برقراری عدالت اجتماعی و توزیع رفاه و ثروت در بین افراد جامعه می باشد.که لازمه آن مطالعات دقیق و واقع بینانه است. برای دستیابی به اهداف فوق در هر جامعه ای نیاز به تهیه و تدوین ودر نهایت اجرای برنامه های متنوع ومتعدد است. زیرا یکی از مهمترین خصایص یک اقتصاد پویا، فعال و سالم، توزیع مناسب و عادلانه امکانات و ثمرات توسعه در میان اکثریت جمعیت یک ناحیه، منطقه یا کشور است. از این رو برنامه ریزان از طریق تهیه برنامه های محرومیت زدایی سعی در کاهش شکاف ها و نابرابری ها دارند. لذا با توجه به مطالب فوق الذکر اهداف اصلی این تحقیق عباتند از :
- هدف آرمانی - :شناسایی و سطح بندی توسعه شهرستان های استان خوزستان
-1 بررسی مناطق و مقایسه آنها از نظر میزان برخوردای شاخص ها
-2 شناسایی الویت های توسعه و سرمایه گذاری شهرستان های شمالی استان خوزستان
-4فرضیه های تحقیق
- به نظر می رسد استان خوزستان دارای تعادل منطقه ای است.
-به نظر می رسد تمام شهرستان های استان خوزستان با سرعت یکسان توسعه یافته اند.
-5روش تحقیق
باتوجه به ماهیت تحقیق،این تحقیق از نوع کاربردی با روش توصیفی وتحلیلی می باشد که پس ازجمع آوری آمار،با استفاده از روش تاکسونومی عددی و مدل تاپسیس و موریس و اسکالوگرام به تجزیه وتحلیل آن پرداخته است.
-6 یافته های پژوهش
برای رتبه بندی شهرستانهای استان خوزستان در این تحقیق از 30 شاخص انتخابی - سهم جمعیت فعال اقتصادی به ازای هر 10000 نفر، سهم شاغلین بخش صنعت از کل شاغلین، سهم شاغلین بخش کشاورزی از کل شاغلین، سهم شاغلین بخش خدمات از کل شاغلین، تعداد شاغلین بخش تعاونی خدمات به ازای هر 10000 نفر، کارگاههای صنعتی 10 نفر کار کن و بیشتر به ازای هر 10000 نفر، نرخ بیکاری، میزان موالید به ازای هر 1000 نفر جمعیت،
میزان مرگ و میر به ازای هر1000 نفر جمعیت، نسبت طلاق به ازدواج، نسبت مهاجرین وارد شده به ازای هر 1000 نفر جمعیت، نرخ رشد جمعیت، نسبت شهر نشینی، تعداد پزشک عمومی به ازای هر 10000 نفر جمعیت، تعداد تخت بیمارستان به ازای هر 10000 نفر جمعیت، تعداد خانه بهداشت به ازای هر 10000 نفر جمعیت، نسبت دانش آموختگان عالی به جمعیت بالای 17 سال به جمعیت بالای 17 سال، تعداد کتابخانه عمومی به ازای هر 10000 نفر جمعیت، نرخ با سوادی مردم، نسبت پارک به جمعیت در 1000 نفر، نسبت وسعت پارک های شهری به مساحت شهرستان، نسبت وسعت فضای سبز شهری به مساحت شهرستان، نسبت تعداد چاه های عمیق ونیمه عمیق به جمعیت شهرستان در 1000 نفر، سرانه منابع زیر زمینی آب به متر مکعب، نسبت عرصه های جنگلی به مساحت شهرستان، نسبت فضاهای سبز به مساحت شهرستان به هکتار، نسبت تعداد خودروی حمل زباله به جمعیت در 1000 نفر، سرانه پارک های شهری به متر، سرانه فضای سبز شهری به متر، سرانه عرصه های جنگلی - در سه بعد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیست محیطی
و همچنین برای سطح بندی سکونت گاه ها از 23 کارکرد - بیمارستان فعال، داروخانه، آزمایشگاه، مرکز توانبخشی، پایگاه بهداشت، کشتارگاه طیور، تعداد سینما، موزه ها و بناهای تاریخی، کتابخانه های عمومی، شرکت تعاونی معدنی، شرکت تعاونی عمرانی، کارگاه صنعتی، شهرهای گازرسانی شده، پایانه مسافربری برون استانی، فرودگاه مسافربری، تصفیه خانه ها، شرکت تعاونی فرش، اقامتگاه های عمومی، استخر پرورش ماهی، تولید نباتات صنعتی، گلخانه های در حال بهره برداری، مراکز ثابت آموزش فنی و حرفه ای، امکانات آموزشی دوره بزرگسال، دبستان - برای 8 شهرستان استان استفاده شده است.
همانگونه که در جداول ملاحظه می شود بر اساس نتایج آنالیز تاکسونومی عددی، در بعد اقتصادی، شهرستان های مسجد سلیمان، شوش و اندیمشک رتبه های اول تا سوم و شهرستان های لالی و اندیکا در آخرین سطح رتبه بندی قرار دارند و همانگونه که در جداول مشاهده می شود در بعد اجتماعی - فرهنگی شهرستان های مسجد سلیمان و اندیمشک و لالی در بالاترین جایگاه رتبه بندی و شهرستان های شوش و اندیکا در رده های پایین رتبه بندی واقع شده اند و در بعد زیست محیطی نتایج حاصل از آنالیز ها بیانگر پتانسیل غنی شهرستان های دزفول و اندیمشک و ضعف شهرستان های مسجد سلیمان و اندیکا در این زمینه می باشد. بنابر این می توان گفت که شهرستان های مورد مطالعه استان از تعادل منطقه ای برخوردار نیستند و فرضیه اول درست نمی باشد.
با توجه به نتایج پژوهش که با استفاده از داده های آماری سال 1390 به دست آمده و مطالعه وضع موجود شهرستانها در دهه اخیر مشخص می شود که شهرستانهای مورد مطالعه با سرعت یکسان توسعه نیافته اند
