بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به مفهوم شهر هوشمند و گذر از دنیای یک بعدی شهرهای سنتی و امروزی به دنیای دو بعدی شهر هوشمند که دستاورد فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است، نیازمند برنامه راهبردی است. این برنامه راهبردی ضمن ایجاد ساختار علمی و پژوهشی برای تبیین دقیق مساله و طراحی و تدوین مدل و برنامه عملیاتی و اجرایی برای آن، زمینه های مناسب برای اجرا، پیادهسازی و توسعه آن را فراهم مینماید. بنابراین استقرار کامل شهر هوشمند نیازمند نقشه راهی است که براساس فرایندی گام به گام در بستر زمان و معطوف به آینده اجرا شود. از این رو، در این مقاله ضمن مروری بر مبانی نظری شهر هوشمند، فرایند اجرای رهنگاشت به منظور توسعه شهر هوشمند در کلان شهرها مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین، نتایج اجرای فرایند پیشنهادی در پروژه تدوین و اجرای رهنگاشت توسعه شهر هوشمند مشهد بعنوان مطالعه موردی ارائه خواهد شد.
کلمات کلیدی:شهر هوشمند، ره نگاشت، کلان شهر مشهد
-1مقدمه
در چارچوب جامعه اطلاعاتی و در عصر انقلاب اطلاعات و ارتباطات، بسترهای شکلگیری شهرهای الکترونیکی به صورت خدمت محور1 فراهم گردیده است. هدف اصلی این نوع شهرها، ارائه کلیه خدمات مورد نیاز شهروندان بهصورت برخط در تمام ساعات شبانه روز بود تا از طریق ابزارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، با کمترین هزینه و اتلاف وقت، پیچیده ترین خدمات مالی و اداری انجام شود. با وجود پیامدهای مثبتی که جامعه اطلاعاتی در حوزه رفاه اجتماعی و اقتصادی ایجاد کرده بود، اما بهدلیل نوع رویکرد آن به شهروندان در قالب سرویسگیرندگان و نادیده انگاشتن آنها به عنوان سرمایههای فکری و انسانی شهر، پس از مدتی در محافل علمی و حرفهای، موضوع جامعه دانش محور2 مطرح گردید. این جامعه بهطور عمده بهدنبال افزایش ارزش افزودههای ناشی از تعامل شهروندان و شهر میباشد.
در این راستا، شهر هوشمند به نوعی مفهوم تجلی یافته شهر دانش محور است که در یک چرخه متقابل میان شهر و شهروندان به عنوان سرمایه های انسانی و اطلاعاتی به ارائه خدمات میپردازد و اساساً با شهر الکترونیکی متفاوت است. شهر الکترونیکی عبارت است از امکان دسترسی الکترونیکی شهروندان به کلیه ادارات، اماکن درون شهری و دستیابی به اطلاعات مختلف مورد نیاز به صورت شبانهروزی، هفت روز هفته، به شیوهای با ثبات، قابل اطمینان، امن و محرمانه. با توجه به این تعریف، در شهر الکترونیکی محدودیتهای یک شهر عادی و سنتی وجود ندارد و از آنجا که اکثر فعالیتها به صورت الکترونیکی و از طریق اینترنت انجام میشود، دیگر نیازی به حضور فیزیکی افراد در محل مورد نظر نیست.
شهر الکترونیکی شهری است که در آن بر روی فرصتهای خلق شده توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات، به منظور افزایش موفقیت و اثرگذاری سرمایهگذاری شده است. ایجاد زمینه استفاده از نظر شهروندان در مدیریت شهر از جمله اثرات اجتماعی اجرای پروژه شهر الکترونیکی خواهد بود. در زمینههای فرهنگی نیز اجرای شهر الکترونیکی تاثیرات زیادی را به دنبال دارد که به طور مثال از شفافسازی، اطلاعرسانی، آموزش مجازی شهروندان در حوزه های عمومی و اختصاصی، امکان انتشار رسانههای دیجیتالی برای شهروندان، انتشار اخبار و اطلاعات به هنگام و اثرات فرهنگی بسیار دیگری را میتوان نام برد.درخصوص شهر هوشمند، تعاریف بسیاری وجود دارد. در حوزه برنامهریزی شهری، هوشمندی بیشتر، به فراهم آوردن جهتگیریهای استراتژیک منجر میشود. در هر حال باید توجه داشت که مفهوم شهر هوشمند چیزی فراتر از محدود شدن به کاربردهای فناوری1 در شهرها است .[1]
بعبارت دیگر اصطلاح »شهر هوشمند« نشان دهنده یک شهر آماده2، بههم پیوسته3 و باهوش4 است .[2] مفهوم »آماده«، توانایی دریافتکردن و متصلساختن اطلاعات به روز از سراسر دنیا با استفاده از حسگرها، ابزارهای سنجش، ابزارهای شخصی - همچون گوشیهای هوشمند - و دیگر حسگرهای مشابه را شامل میشود. »بههمپیوستگی« اطلاعات به معنی ادغام این اطلاعات در بستر پردازشی - سکوهای محاسباتی - است که امکان تبادل چنین اطلاعاتی را در خدمات مختلف شهری، فراهم میسازد؛ و در نهایت »باهوش« به گنجاندن تجزیه و تحلیلهای پیچیده، مدلسازی، بهینهسازی و خدمات تصویرسازی برای تصمیمگیریهای بهتر اشاره دارد.شهر هوشمند یقیناً گونهای از خدمات سازگار و مبتنی بر اینترنت فراهم میآورد که اتصال و بههمپیوستگی فراگیر ایجاد کرده و فرآیندهای دولتی کلیدی و مهم را در راستای5 شهروندان و تجارت تغییر میدهد.
مجموعهای از مفاهیم دیگر اغلب با جایگزینسازی واژه »هوشمند« با صفات دیگری مانند »باهوش«6، »رقمی«7 و »مجازی«8 ، به دست میآید که باعث ایجاد ابهاماتی در تعریف شهر هوشمند میگردد. .[3] به عنوان مثال شهر رقمی یا دیجیتال اشاره دارد به »جامعه متصل که زیرساختهای ارتباطی با پهنای باند بالا را ترکیب میکند تا نیازهای دولت، شهروندان و تجارت را برآورده نماید.[4] « هدف نهایی شهر دیجیتال ایجاد محیطی برای اشتراک اطلاعات، همکاری، تشریک مساعی و تجارب یکپارچه در سراسر شهر میباشد. در واقع همچنین شهر باهوش آگاهانه تلاش میکند تا از فناوری اطلاعات برای دگرگونی کار و زندگی استفاده کند. مفهوم »شهر باهوش« هنگام تلاقی جامعه دانش با شهر دیجیتال، پدیدار شد [5]در این مفهوم، هر شهر دیجیتال لزوماً شهر باهوش نیست، اما هر شهر باهوش اجزای دیجیتال دارد.
در » شهر مجازی«، شهر تبدیل به یک مفهوم ترکیبی9 میشود که از دو بخش تشکیل شده است: واقعیت، همراه با موجودیتهای فیزیکی و ساکنان واقعی آن، و شهر مجازی موازی با قراین. یک فضای مجازی .10 یک »شهر فراگیر« توسعهای بر مفهوم شهر دیجیتال است که از لحاظ دسترسی گسترده است. این شهر محاسبات فراگیر را برای عناصر شهری در تمام مکانها امکانپذیر میسازد. مشخصه آن ایجاد محیطی است که هر شهروند میتواند هر خدمتی را در هر زمانی و هر مکانی توسط هر دستگاهی دریافت کند. شهر فراگیر با شهر مجازی تفاوت دارد، چرا که در شرایطی که شهر مجازی عناصر شهری را توسط بصریسازی آنها در فضای مجازی تکثیر میکند، شهر فراگیر توسط شمول حسگرها یا تراشههای کامپیوتری در عناصر شهری ایجاد میشود. مؤلفهای که در واژگان قبلی جای آن خالی است، انسانهاهستند.
اینها بیشترین نقش را در یک شهر هوشمند دارند و آن را توسط تعاملات مداوم شکل میدهند. به عنوان مثال، خلاقیت به عنوان یک محرک کلیدی شهر هوشمند شناسایی میشود، همچنین آموزش، یادگیری، و دانش، نقشهای مرکزی و مهمی در شهر هوشمند دارند. بطور خلاصه میتوان گفت که توسعه شهر هوشمند، یک مفهوم چند بعدی است که ابعاد و محورهای آن عبارتند از: اقتصاد هوشمند1، جابجایی هوشمند2، محیط هوشمند3، مردم هوشمند4، زندگی هوشمند5و حکمرانی هوشمند.6در ادامه این مقاله، ابتدا فرایند اجرای رهنگاشت توسعه شهر هوشمند در کلان شهرها در بخش دوم ارائه میشود. سپس، نتایج بکارگیری فرایند پیشنهادی در تدوین و اجرای رهنگاشت توسعه شهر هوشمند مشهد بعنوان مطالعه موردی ارائه خواهد شد.
-2 رهنگاشت توسعه و استقرار شهر هوشمند
دستیابی کامل به مفهوم شهر هوشمند نیازمند تدوین رهنگاشت - نقشه راه - است. رهنگاشت عبارتست از روش کشف و توصیف آینده مطلوب و تبیین راه رسیدن به آن . [6] استفاده از رهنگاشت، یک شیوه برنامهریزی فرآیندی به شکل گام به گام و لایه به لایه در بستر زمان و معطوف به آینده است. به بیان دیگر، جنس رهنگاشت برنامه ریزی راهبردی است و در واقع ابزاری یکپارچهکننده است که با در نظر گرفتن همه سطوح در موقعیت مسأله مورد نظر به فرآیند برنامهریزی اثربخش کمک شایانی میکند. یک رهنگاشت کارا باید به چهار سؤال زیر پاسخ دهد:
-1 به کجا میخواهیم برویم؟یا اهدافی که نقشه راه در رسیدن به آن کمک خواهد کرد کدامند؟
-2 هم اکنون کجا هستیم؟ در چه سطحی از توسعه علم و فناوری قرار داریم؟
-3 دیگران در چه وضعیتی قرار دارند؟
-4 چطور میتوانیم به مقصد برسیم؟ چه دانش و فناوریی مورد نیاز است؟ و چه سیاست هایی برای اجرا نیاز داریم؟ موانع، مشکلات و ریسک های موجود کدامند؟
بر اساس این تعریف، رهنگاشت پیشنهادی جهت توسعه شهر هوشمند شامل 5 فاز اصلی بشرح زیر است:
➢فاز اول: بررسی و مطالعه اسناد فرادستی ملی
➢فاز دوم: شناسایی وضعیت موجود
➢فاز سوم: مطالعات تطبیقی با تجارب بین المللی
➢فاز چهارم: ترسیم وضعیت مطلوب
➢فاز پنجم: تدوین سند رهنگاشت هوشمند مشهد - برنامه گذار -
-3 اجرای رهنگاشت توسعه شهر هوشمند مشهد براساس فرایند پیشنهادی
درحال حاضر، اکثر شهرهای دنیا برای استفاده حداکثری از پتانسیلهای زندگی شهری خود در حال برنامهریزی جهت دستیابی به اهداف شهر هوشمند میباشند. شهری که بیشترین میزان بازدهی را در حوزه زندگی شهری داشته باشد. برای
