بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه شهرها بدون داشتن فضایسبز در انواع گوناگون، به عنوان تنها عنصر پالاینده و آرامشبخش، قابل تصور نمیباشند و اینگونه فضاها مانند دیگر کاربریها بخش لاینفک شهر محسوب میشوند به گونهای که حتی میتوان آنها را عنصر موثری در استراتژیهای مربوط به مسائل اجتماعی و اقتصادی در نظر گرفت.تحقیق حاضر با روشی ساختارگرا به بررسی معیارهای موثر بر مکانیابی دو پارک در شیراز پرداخته و با استفاده از پرسشنامه توزیع شده در میان جامعه آماری 120 نفره و سپس آنالیز آماری نتایج حاصل از آن، به سنجش عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، فیزیکی و کالبدی این پارکها پرداخته است. مقادیر کامیونالیتی به دست آمده نشان داد که از میان معیارهای مربوط به مکانیابی فضای سبز، عامل دسترسی - =0.766 - از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و براساس نتایج ماتریس همبستگی با عامل مرکزیت بیشترین ارتباط را دارد.
کلمات کلیدی: مکانیابی پارک، برنامه ریزی فضای سبز، عوامل محیطی، عوامل کالبدی-فیزیکی، شیراز.
-1 مقدمه
روسلاند به نقل از کمیسیون محیطزیست و توسعه سازمان ملل - 1987 - توسعه پایدار اینگونه تعریف می کند: توسعهای استکه نیازهای کنونی انسان را، بدون به خطر انداختن توانایی نسلهای آینده برای برآوردن نیازهای خود، تأمین کند. - Roseland M, 1997: 197 - در دوره پسامدرن، توسعهپایدار شهری دارای جنبههای متنوعی است اما در این میان تاکیدویژه ای بر جنبه زیست محیطی آن شده است - انجمن متخصصان ایران، . - 1389 از طرفی شهر، که در دهه های اخیر به سرعت رشد یافته است، به عنوان نقطه تمرکز و رسیدن انسان و طبیعت به هم، علاوه بر کاربریهای مسکونی، تجاری، اداری و غیره به منظرههای طبیعی و به خصوص فضاهای سبز و باز نیز احتیاج دارد - محمدی ج. و همکاران، . - 260 :1390
روند رو به رشد شهرنشینی مسائل و مشکلات بسیاری را به همراه داشته است. اما بایستی توجه داشت که امروزه مفهوم شهرها، بدون داشتن فضای سبز موثر در انواع گوناگون آن، دیگر قابل تصور نیست. در زمینه پایداری شهرها، امروزه فضای سبز تنها عنصرآرام بخش و پالاینده است که هم دردهای روانی را التیام میبخشد و هم سلامت روح و جسم را تضمین میکند و زمانی اهمیت خود را نشان میدهد که بدانیم 34» درصد عمر انسانها در تفریح، گردش و استراحت فکری سپری می شود« - اذانی م.، - 26 :1380، بنابراین توجه به اصول حاکم در مکانیابی صحیح این کاربری ها، که میتوانند فرصت های تفریحی، استراحتی، و سلامت جسم و روح را برای ساکنین شهرها به دنبال داشته باشند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
لذا به ایجاد و توسعه پارکها و فضای سبز شهری، به عنوان عاملی مهم که میتواند کیفیت زندگی اجتماعی و شرایط اکولوژیکی را ارتقا بخشدتاکید شده است - طبری س، و همکاران، . - 28 :1391تحقیق حاضر به تحلیل معیارهای مکانیابی در دو پارک ارغوان و پرواز شیراز از منظر کالبدی-فیزیکی و محیطی می پردازد. در این راستا پس از تدوین پرسش نامه و توزیع آن، نتایج با استفاده از نرمافزار SPSS و روشهای همبستگی عوامل، میزان آزمون KMO و بارتلت و مقادیر کامیونالیتی مورد بررسی قرار گرفته تا معیارهای مهم در این زمینه شناسایی شوند.
-2 برنامه ریزی فضای سبز شهری
امروزه ساکنین شهرها برای زنده ماندن تنها نیازمند غذا نیستند. در واقع برخی موارد همچون تهیه خانه، مکانی مناسب برایزندگی، یک محیط آرام و هوای تازه نیز از احتیاجات اساسی آنها به شمار می رود . - Kiani A. et al, 2014: 89 - درحقیقت می توان گفت وجود گیاهان و فضاهای سبز در محیط زیست انسان ریشه در روزگاران باستان دارد که به شکل های متفاوت متجلی می شده است - Jim, C.Y., 2004: 311 - و بخشی از اسکلت شهرها تشکیل داده و همواره بعنوان بخش جاندار در کنش متقابل با بخش بی جان شهر بوده است - محمدی ج. و همکاران، . - 273 :1390 اما به صراحت می توان ادعا نمود که کمیت و کیفیت زندگی شهری به وجود اینگونه فضاها وابسته است زیرا از لحاظ زیست محیطی، زیبایشناسی، اقتصادی و اجتماعی در سلامت و آسایش انسان موثرند - محمدی ج. و همکاران، 1390؛ Mafi E and
. - Heydari A, 2014 اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح بوده و نبود آن به معنی عدم وجود سلامت و تندرستی در شهرها تلقی می شود - وارثی ح. و همکاران،. - 51 :1394بطورکلی اراضی فضای سبز بر اساس مراتب خدمات شهری بدین شرح توزیع میگردد: .1 اراضی فضایسبز رده محله - پارک محلهای و باغات موجود - ؛ .2 رده ناحیه - پارک ناحیهای و باغات موجود - ؛ .3 رده حوزه - پارک حوزهای و باغات موجود - ؛ .4 رده شهر و فراتر - پارکهای اصلی شهر، پارکهای جنگلی، باغات، مزارع و اراضیکشاورزی، جنگلها و فضاهای سبز حفاظت شده و حریم های سبز شهر - - رضویان م.، . - 134 :1381وجود داراییهای طبیعی چون پارکها، جنگلها، کمربند سبز و اجزای آنها چون درخت، آب و غیره در بافت شهری به شیوه های مختلف با کیفیت زندگی انسان در ارتباط است زیرا باعث کاهش استرس و افزایش سرزندگی شده و حس آرامش و آسودگی را به همراه دارد . - Chiesura A, 2004; Kaplan R, 1983 -
بنابراین می توان گفت که با کیفیت زندگی رابطه مستقیم داشته و در بالابردن آن موثراند و از این رو کمک شایانی به پایداری و توسعه آن در جوامع می کنند - شکل . - 1اهمیت پارکها در محیط شهری را می توان بدین صورت خلاصه نمود: جبران کننده بسیاری از نیازهای انسانی که پدیده شهرنشینی باعث محدودشدن آن گشته است؛ کمک به بهبود شرایط آبوهوایی شهرها درصورتی که در وسعتی معقول انتخاب گردند؛ عنصر اساسی و شکل دهنده سیمای شهرها هستند؛ شاخص و سمبل سلامت و بهداشت محیط به شمار می-آیند؛ و همراه با سایر مراکز خدمات شهری، نظیر زمینهای ورزشی و تفریحگاههای گوناگون، در مجموع بافت شهر کانونهای حیاتی شهرها را به وجود می آورند - سعیدنیا الف.، . - 37 :1383
چیسورا نیز اهمیت فضاهای سبز درون شهری را مورد بررسی قرار داده و اهمیت طبیعت شهر را برای رفاه شهروندان و پایداری شهری نشان دهد. وی معتقد است که تجربه طبیعت در محیط شهری نشأت گرفته از احساسات مثبت و خدمات مفیدی است که نیازهای انسان را برآورده می سازد . - Chiesura A., 2004 - روی و همکارانش در تحقیق جامع به بررسی نقش فضای سبز به ویژه درخت در شهر پرداخته و با مطالعه 115 نمونه موردی بطور کمی بر منافع اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی، منظر و زیبایی درختان صحه گذاشتند . - Roy S. et al., 2012 - ولچ و همکارانش در تحقیق خود به تلاش شهرهای آمریکایی به منظور افزایش فضای سبز مخصوصا در واحدهای همسایگی مناطق فقیر نشین تاکید کرده و رابطه افزایش فضای سبز و افزایش بهداشت عمومی از یک سو و عدالت محیطی از دیگر سو را نشان میدهند - Wolch J. et al, .2014 -
-3 مکانیابی فضای سبز
رشد سریع توسعه شهری در دهه های قبل چنان بوده که منجر به ایجاد عدم تعادل در چگونگی استفاده از اراضی شهری شده و روستاها را به شهر و شهرهای کوچک را به شهرهای بزرگ تبدیل کرده است، درحالی که اغلب این تبدیلات و تغییرات بدون برنامه ریزی صورت گرفته و متناسب با نیاز جامعه نبوده است و باعث پیدایش مسائل و معضلاتی در تعیین محل استقرار عناصر کالبدی-فضایی شهرها شده است - کرمی م، . - 2 :1382 به وجود آوردن فضاهای شهری مطلوب بسته به یکایک عناصر تشکیل دهنده آن دارد و کیفیت ساخت هریک از این عناصر و چگونگی استقرار آنها در محیط و ارتباط آنها
