بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري روستايي، گردشگري است که شامل فعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در محيط هاي روستايي و پيرامون آنها مي شود و نيز دربردارنده ي ارزش ها و آثار متفاوتي بر اي محيط زيست روستا اعم از طبيعي و انساني است . لذا هدف ما در تحقيق حاضر بررسي اثرات کالبدي- فيزيکي و زيست محيطي گردشگري در توسعه مناطق روستايي دهستان سرچهان ، شهرستان بوانات ميباشد. اين تحقيق به روش توصيفي- تحليلي انجام شده است . جامعه آماري تحقيق حاضر را تمامي خانوارهاي پنج روستا از دهستان سرچهان ، شهرستان بوانات که ٣٠٢ خانوار ميباشند، تشکيل ميدهند. که حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعداد ١٦٩ نفر از اعضاي اين خانوارها برآورد گرديد. روش تحقيق توصيفي- تحليلي مبتني بر بررسي منابع کتابخانه اي، بررسيهاي ميداني و تکميل پرسش نامه بوده ، اطلاعات جمع آوري شده با استفاده از نرم افزار SPSS تجزيه و تحليل شده است . يافته هاي پژوهش نشان ميدهد که : در بعد کالبدي- فيزيکي گويه هاي ارائه خدمات عمومي مطلوب از جمله سطح دسترسي به برق با ميانگين 83/3 و افزايش سهولت دسترسي به روستا (راه ها و ...) با ميانگين 78/3 و در بعد زيست محيطي گويه گردشگران عامل توسعه مراکز بهداشتي به روستا با ميانگين ٣/٦٥ از ديدگاه روستائيان داراي بيشترين تأثير در توسعه مناطق روستايي مي باشند.
همچنين در هر دو بعد کالبدي- فيزيکي 99/2 و زيست محيطي 05/2، ميانگين اثرگذاري گردشگري بر توسعه روستاها پايين تر از ميانه نظري (٣)، مي باشد.
واژگان کليدي: گردشگري روستايي، کالبدي- فيزيکي، زيست محيطي، دهستان سرچهان ، شهرستان بوانات مقدمه
گردشگري يک پديده اجتماعي پيچيده ، شامل منابع گردشگري، خدمات گردشگري و مقصد گردشگري است که نه تنها شامل غذا، مسکن ، حمل و نقل ، خريد و سرگرمي، بلکه تمام نهادها و سيستم هاي حمايت از ارائه خدمات مربوط به گردشگري را در بر مي - گيرد (١٠٦٩ :٢٠١٣ ,Lin, et. Al). در واقع گردشگري يکي از بخش هاي است که علاوه بر کمک به بهبود درآمد ملي و ارز خارجي، به بهبود کيفيت محيط زيست و ترويج پتانسيل هاي فرهنگي و طبيعي يک کشور به جهانيان مؤثر ميباشد (١ :٢٠١٣. ,Yusak Boka, et. al) امروزه صنعت گردشگري در نواحي روستايي و جوامع محلي به دليل جهاني شدن و پيش به سوي دهکده جهاني رفتن ، اهميت روزافزوني يافته است . بنابراين نواحي روستايي، محلي مناسب براي توسعه پايدار گردشگري است تقاضاي روزافزون گردشگران براي بازديد از اماکن روستايي و ايجاد فرصت هاي شغلي فراوان ، بستر مناسبي براي توسعه گردشگري فراهم آورده است (افتخاري و قادري، ١٣٨٨: ٤٠- ٢٣). گردشگري روستايي يکي از زمينه هاي نسبتا تازه در توسعه روستايي است که ميتواند فرصت ها و امکاناتي را بويژه براي اشتغال و درآمد روستايي در بسياري از کشورها به اثبات رسيده است هم اکنون گردشگري روستايي به عنوان صنعت بالقوه پايداري قلمداد ميشود توجه به اين امر مهم در برنامه ريزها و طرح هاي توسعه روستايي بويژه طرح هاي محلي اهميت زيادي را طلب ميکند (پاپلي يزدي، ١٣٨٦: ٢٠١). لذا هدف ما در تحقيق حاضر بررسي اثرات کالبدي - فيزيکي و زيست محيطي گردشگري بر توسعه مناطق روستايي از ديدگاه ساکنان در مناطق روستايي دهستان سرچهان ، شهرستان بوانات ميباشد. گردشگري روستايي عبارت از فعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در محيط هاي مختلف روستايي و پيرامون آنها که در بردارنده آثار (مثبت -منفي) براي محيط زيست روستا (انساني -طبيعي) مي باشد. بديهي است اين چنين برداشتي از گردشگري روستايي ميتواند زمينه هاي مختلف فعاليت هاي گردشگري چون : سکونتگاه ها، رويدادها، جشنواره ها، ورزش ها و تفريح - هاي گوناگون را دربرگيرد که در محيط روستا شکل ميگيرند. در اين بين ، شرايط طبيعي، مورفولوژيکي و اقليمي همراه با ساختارهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي محيط روستا اشکال گوناگون و متنوعي از روستاها را به وجود ميآورند که هر کدام به لحاظ معماري، مسکن ، الگوي سکونت ، معيشت ، آداب و رسوم و سنت ها از يکديگر متمايز ميشوند. اين وجه تمايز و وجوه مختلف روستاها خود خالق جاذبه هايي است که گردشگران روستايي را به بازديد از اين مناطق علاقمند و آنها را هر از گاهي به مسافرت به اين مناطق وا ميدارد (صالحي فرد، ١٣٨٨: ٦٥).
سوال تحقيق
آيا گردشگري زمينه توسعه و بهبود شرايط کالبدي- فيزيکي و زيست محيطي را در مناطق روستايي دهستان سرچهان فراهم نموده است ؟
پيشينه تحقيق
پاشازاده و ميرزاييان (١٣) در پژوهشي به بررسي اثرات گردشگري روستايي بر توسعه پايدار روستايي (مطالعه موردي: روستاي داش ديبي، شهرستان گرمي) پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان داد که رابطه معناداري (در سطح ٩٥درصد) بين گسترش گردشگري در محدوده روستاي داش ديبي و بروز تغييرات اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي، کالبدب و زيست محيطي وجود دارد.
شريف شهيدي و همکاران (١٣٨٨)، در پژوهشي به بررسي تأثيرات توريسم در برنامه ريزي نواحي روستايي پرداختند. نتايج اين پژوهش ميتواند در روند ارزيابي توسعه توريسم روستايي منطقه مورد مطالعه برنامه ريزي، طرح ريزي و اجرا مورد استفاده قرار گيرد.
ضرابي و اسلامي پريخاني (١٣٩٠)، در پژوهشي به سنجش تأثيرات اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي و زيست محيطي توسعه گردشگري (مطالعه موردي: شهرستان مشکين شهر)، پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان داد که : توسعۀ گردشگري در شهرستان مشکين شهر آثار نامطلوبي را در محيط زيست به وجود آورده است .
يعقوبي (١٣٩١)، در پژوهشي به نظرسنجي درباره ي برخي پيامدهاي گردشگري روستايي در مناطق روستايي بخش سلطانيه ، استان زنجان پرداخت . نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که : تقويت اقتصاد منطقه ، رونق صنايع دستي محلي، افزايش کيفيت زندگي، و حل معضل بيکاري مهم ترين پيامدهاي مثبت ؛ و تخريب پوشش گياهي، افزايش قيمت زمين و مسکن ، از بين رفتن فرهنگ سنتي، و تضاد اجتماعي بين جامعه ميزبان و ميهمان مهم ترين پيامدهاي منفي گردشگري روستايي در منطقه به شمار ميروند.
گارسيا فالکن و مدينا مانوز (١٩٩٩)، در پژوهشي به بررسي جنبه هاي فرهنگي- اجتماعي، محيطي، اقتصادي و بخصوص توسعه توريسم اشاره کرده اند و راهکارهايي جهت ساخت استراتژيهايي براي توسعه توريسم پايدار در جزيره گران کاناريا پيشنهاد داده اند و توسعه پايدار را به عنوان يک نياز ضروري براي دستيابي به اهداف اقتصادي بدون از بين رفتن محيط طبيعي ميدانند.
مباني نظري
گردشگري عبارت است از فعاليت هاي افرادي که براي استراحت ، کار و دلايل ديگر به خارج از محيط سکونت معمول خويش سفر کرده ، حداکثر براي يک سال متوالي در آنجا اقامت ميکنند (پاپلي يزدي و سقايي، ١٣٨٦: ١٣). در واقع از گردشگري به عنوان ابزاري براي تحريک اقتصادهاي بحراني و تقويت فعاليت هاي توسعه اي از طريق ايجاد مشاغل و درآمد استفاده ميشود( 2006: 160 ,Liu, Wall)
واژه گردشگري روستايي، از دهه هاي ١٩٥٠ ميلادي به بعد گسترش يافت و در دهه هاي ١٩٦٠ و ١٩٧٠ ميلادي بيشتر در زمينه اقتصاد گردشگري روستايي براي کشاورزان و جوامع محلي مورد توجه قرار گرفت ، و تا به حال برنامه ريزان و صاحب نظران با ارائه راهبردها و راهکارهاي مختلف ، فعاليت ها و اقدامات گسترده اي در فراهم کردن جذب توريسم ، توسعه و گسترش فعاليت هاي توريستي انجام داده اند
(١١٢٢ :٢٠٠٥,Petrzelka, et al). گردشگري روستايي يکي از انواع مختلف گردشگري است و شامل فعاليت ها و گونه هاي مختلف گردشگري در محيط هاي روستايي و پيرامون آنها ميشود و نيز دربردارنده ي ارزش ها و آثار متفاوتي بر اي محيط زيست روستا اعم از طبيعي و انساني است (٦١٧ :٢٠٠٢ ,Soteriades). گردشگري روستايي ميتواند راهبردي براي توسعه ي همه جانبه ي دولت از نظر اقتصادي، اجتماعي، و زيست محيطي باشد. از نظر اقتصادي، گردشگري روستايي ميتواند اثرات اقتصادي مهمي را براي نواحي روستايي دربرداشته باشد. گردشگران روستايي براي اقامت ، خريد کالاهاي محلي، و خدمات ، پول پرداخت مي کنند. اين پول ها در فعاليت هاي محلي جريان مييابد و موجب تحرک مناطق روستايي در برآورده کردن هر چه بهتر و بيشتر نيازهاي بازديدکنندگان ميشود و اثرات مهم اقتصادي آن به کند شدن روند تخليه ي سکونتگاه هاي روستايي منتهي شود (جوان و سقايي، ١٣٨٣: ١١٣). از لحاظ زيست محيطي، با توجه به ارتباط مستقيم گردشگران روستايي با محيط طبيعي، در صورت عدم مديريت اين فرآيند، در بسياري از موارد، گردشگري ميتواند به تخريب محيط زيست منجر شود. بنابراين ، گردشگري روستايي موجب برانگيخته شدن حساسيت هاي زيست محيطي شده است و براي پايداري گردشگر ي، حفظ محيط زيست و ارتقاي آن ، از جمله اولين ضرورت ها به حساب ميآيد. حتي از نظر وضعيت فيزيکي روستاها، حفظ بافت هاي با ارزش روستايي، مسکن سنتي و متناسب با اقليم منطقه ، و شيوه هاي مختلف سکونت گزيني در گردشگري مورد تأکيد است (مهدوي و همکاران ، ١٣٨٧: ٤٦). ملاحظات زيست محيطي در ابعاد انساني و طبيعي در برنامه ريزي گردشگري اهميت بسياري دارد که زايش مفهوم گردشگري پايدار خود نشان دهنده اين اهميت است . پايداري منابع که به صورت برآورد نيازهاي اجتماعات امروزي بدون نابودي منابع براي برآورد اجتماعات آينده تعريف شده است . در زمينه گردشگري ميتواند در برگيرنده حفاظت از منابع گردشگري در چارچوب جاذبه ها و محيط پيرامون براي تداوم جريان گردشگري و رسيدن به سطحي از توسعه پايدار قلمداد گردد (پاپلي يزدي، ١٣٨٦: ١١٤). در بسياري از مناطق جهان ، جاذبه ها و زيباييهاي طبيعي و زيست محيطي، علت اوليه و انگيزه اصلي گردشگران است و اين جاذبه ها بيشترين نقش را در جذب گردشگران و توسعه گردشگري داشته اند (عبدالهي پور حقيقي و همکاران ، ١٣٨٩: ٧).
مواد و روش معرفي منطقه مورد مطالعه
شهرستان بوانات با ٤٨٠٤٥ نفر جمعيت داراي دو بخش مرکزي و سرچهان و هفت دهستان مي باشد. که در شمال شرقي استان فارس و در فاصله ي ٢٤٠ کيلومتري از شهر شيراز قرار دارد. و در طول جغرافيايي ٥٣ درجه و ٢٠ دقيقه و عرض ٢٩ درجه و ٤٥ دقيقه واقع گرديده و از شمال و شرق به استان يزد، از جنوب به شهرستان هاي ارسنجان و مرودشت و از غرب به شهرستان خرمبيد محدود ميشود (شکل شماره ١).
