بخشی از مقاله
چکیده:
نور لازمه برای دیدن می باشد و عنصری است که در طبیعت وجود دارد معماران هم از نور خورشید برای اقلیم، تبادل حرارت و تهویه مناسب استفاده کرده اند اما در اماکن مذهبی از جمله کلیساها، مساجد و معابد نور انسان را رها می سازد از عالم ماده و او را به عالم معنا میبرد که دارای ارزش نمادین بوده به همین دلیل است که نور در دین های مختلف جایگاه بالایی دارد. در این مقاله پیپاسخ به این سوال است که نورهایی میتواند در بناهای مذهبی موثر واقع شود؟ لذا هدف از این پژوهش به وجود آوردن شناخت نور و ترویج خلاقیت هنری برای بالا بردن حس معنوی میباشد. روش تحقیق با مطالعه کتاب، مطالعات مقالهها و پایاننامههای موجود در این زمینه گردآوری شده است. در این مقاله به جایگاه نور در ادیان مختلف و نحوه استفاده از نور در این گونه بناها و روشهای گوناگون استفاده نور و خلاقیتهای هنری که وجود داشته پرداخته شده. از نظریههای معمارانی که در این زمینه وجود داشته استفاده شده و نمونه-های موفقی از این بناها که نور نقش اساسی در شکلگیری آنها داشته آورده شده است. در نهایت به نقش نور در دورههای مختلف پرداخته شده و نتیجه کار به صورت جدولی از روشهای استفاده از نور در بناها آورده شده تا زمینه مناسبی را برای درک مخاطب از نور در این بناهای مذهبی ایجاد کند این به این معنا است که نور در معماری بناهای مذهبی با مهارتهای استادکاران علاوه بر روشن کردن فضا نقش پیام رسانی توحیدی و تبلیغ اندیشه معنوی هم بوده زمینه مناسبی را برای درک مخاطب از نور در این بناهای مذهبی ایجاد میکند.
واژگان کلیدی: بنای مذهبی، نور، مساجد، کلیسا
هر کدام از جلوههای نور تاریکی روشنی و یا بازی با نور و شکل های گوناگون و رنگ های متفاوتی در کنار نور نمادی متفاوت در ذهن انسان به وجود می آورند. نور در جهت معنویت بخشی به بناهای مذهبی بوده و جوابی بوده برای نیاز های معنوی نماز گذاران است. روش تحقیق با استناد به مطالعات کتاب خانه ای مراجعه به مقالات،منابع،ماخذ موجود و در دسترس برای حل مسئله مورد توجه قرار گرفته است. در تمام ادیان ها نور مقدس بوده باعث پایداری زندگی انسان می شود در دین اسلام و قرآن به اهمیت نور تاکید شده است در فلسفه های اسلامی سهروردی بیشتر از دیگران به نور اندیشیده و مبنای حکمت اشراقی سهروردی نور است وی نور را ابتدا در سیر از مسجد آغاز می کند چون خانه خدا است و روبرت هیلن برند معقد است : " معماری ایرانی بازتاب مکان های مقدس ،حیات و حضور نور است بر روح آدمی تأثیر می گذارد" در انجیل و مسیحیت هم نور سمبلی از خداوند می باشد. استفاده از این عنصر در معماری می توان نقش پیام رسانی معنوی را داشته باشد و از بار مادی کاسته که باعث سبک سازی بنا می شود. در بناهای مساجد از نور و رنگ به گونه های متفاوت از دیگر اثار هنری ارائه شد نماد نور در معماری اسلامی به شیوه های مختلفی به کار رفته.در فضا های داخلی بنا های مذهبی نور نقش اساسی داشته زمانی که یک فضا دارای نور و یا دارای تاریکی باشد معنای متفاوتی خواهد داشت. تلفیق این دو با هم فضای رمز آلودی را به وجود می آورد و باعث فضا سازی میشود.
صورت های نور در بنا های مذهبی :
نور در بنا های مذهبی معماری اساسی و ضروری است که علاوه بر روشنی فضا داخلی مساجد، کلیسا ها نقش روحانی و عرفانی هم دارا می باشد. نقش نور در بنا های مذهبی بسیار مهم است. نور در این فضا های مذهبی نقش شفاف سازی، ایجاد فضای عرفانی، احساسی و نزدیکی بیشتر به خالق هستی را دارد.این بنا ها نمادی از عقل الهی در فضای معنوی می باشد.بین نور و معماری وابستگی وجود دارد مانند وابستگی روح و جسم. زمانی که نور بر جسم فضا می تابد هر دو جهان مرئی را به وجود می آورد.روند بهره گیری از نور خورشید جهت طراحی فضاهای مذهبی حائز اهمیت بوده است. - احمدی، - 1392 - علی رضایی و دیگران، - 1393 در تمام ادیان های بزرگ مکانی برای برگذاری مراسم نیایش و ساختمان مخصوص می باشد مانند :کلیسای برای مسیحیان، مسجد برای مسلمانان، کنیسه برای یهودیان و معابد بودایی که در تمام این بنا های مذهبی نور حرکتی از تاریکی به سوی روشنایی می باشد که سمبل حرکت الهی است و عنصر پاکی بود. - زرین چنگ و دیگران، - 1393 در فضا های مذهبی از سلسله مراتب تاریکی و نور برای حرکت در فضا های مختلف استفاده شده. نور می تواند با استفاده از حس بصری به فضا وسعت ببخشد که تضاد شدیدی سایه و روشن که دارای نیروی بصری هستند به فضا القا کند و به انسان کمک کند که از تعلقات دنیوی رها شود. - صارمی و دیگران، - 1393 نور در جهت گیری مساجد و کلیسا ها نقش مهمی دارد .در مساجد به سمت قبله جنوب غربی بوده به خاطر همین است که نور جنوب در مساجد نقش مهمی دارد و در کلیسا ها شرغی غربی بوده چون به طلوع خورشید و نور صبح اهمیت می دادند و نور شرق برای آنها مهم می باشد. محراب را در سمت شرق قرار میدهند و نور پردازی کلیسا در این ضلع دیده میشود. - یزدانی و دیگران، - 1393 در سرزمین مسلمانان مسجد کاملترین بنا و پر رمز و راز می باشد. نور در مسجد عنصر معنا بخش، منبع روشنایی، روشن کردن فضا، شناخت، روح، جذابت، ارزش محتوایی و ایجاد سایه و روشن در مسجد محسوب می شود که دارای حس مکان معنوی و قدسی است. نور در این مکان باعث ایجاد معانی عینی،ذهنی و تجلی خداوند در هستی است و به عنوان پلی میان عالم ماده و معنا می باشد در این گونه بنا های مذهبی برای القای حس به نمازگزاران و ایجاده حس خلسه از تاریکی و کم نوری استفاده میشود. - پور فتح االله، 1393 - - سروستانی، - 1394 تاریکی و کم نوری :
تاریکی در فضای داخلی بنا های مذهبی حس ابهام در انسان ایجاد می کند که معماران این بنا ها سعی کردند از این حس در جا های مختلف بنای مذهبی استفاده کرده که انسان را در بدو ورود به این مکان دوچار ابهام می کنند تا در پشت این ابهام به وجود خداوند برسد.خداوند تاریکی به معنای به معنای ناشناختی بودن خدا یا به معنای ابر های تاریک و خداوند تاریکی و تهی نیست. این ابر های تاریک انسان را در حضور مطلق قرار می دهد و خود را در ذهن های نورانی آشکار می کند با این وجود این خداوند در ذهن و قلب نورانی متعال باقی می ماند.به تعبیر دیونیوس خداوند حتی بعد از وحی نیز پنهان می ماند و او در میان تجلی هم پنهان است. - محمد زاده، - 1392 نور ضعیف حالت خلسه ای در فضای داخلی به وجود می آورد به همین دلیل است که در فضا های مذهبی از این گونه نور های خفیف به کار گرفته می شود و این فضای تاریک در کلیسا و مساجد انتقال دهنده ی حس روحانی و معنوی است در چنین فضای که از تاریکی به روشنی می رسیم به وجود آورنده حس نزدیکی به منبع وجود هستی می باشیم. - محبی، - 1392 در این فضا ها انسان با دیدن نور کم،ضعیف و سایه های مبهم سعی می کند سایه ها را کامل کند با این عمل به فکر فرو می رود و باعث ایجاد حس نزدیکی به درگاه رحمت حق میشود. - علی رضایی و دیگران، - 1393 نور باعث درک فضا به وجود آمدن سایه می شود. تادائو آندو معتقد است " نور به تنهایی روشنی نمی بخشد و باید تاریکی باشد تا نور نور شود و با جلال و قدرت بدرخشد. تاریکی است که تلالو نور را بر می افزود و قدرت نور را آشکار می کند " رابطه میان تاریکی و نور وجود دارد و نور مانند نگینی است که در تاریکی قرار می گیرد و این نور است که تاریکی را می شکافد و درونش نفوذ می کند.
لکوربزیه معتقد است " معماری بازی هنرمندان و دقیق و خیره کننده مجموعه از اجسام ساخته شده در زیر نور است این سایه و روشن ها هستند که فرم ها را مقابل ما برهنه می سازند و چشمان ما را برای این آفریده شده اند که فرمها زیر نور را ببینند مکعب و مخروط و استوانه و کره و هرم اولین فرم هایی هستند که نور آنها را به ما عرصه می کنند تصاویر آنها ملموس و صریح هستند " برای ادراک بینایی به نور نیاز داریم ما در تاریکی مطلق ما نه رنگی را می بینیم ونه فضایی را، نور دارای ارزش روانشناختی است. - ضیا بخش، - 1389 در سرزمین مصر به علت نور زیاد تضاد میان سایه و روشن به وجود آمده بود. در مصر ذات خداوند را در تاریکی قرار می دادند که برای اینکه به خدا برسند باید مسیر روشنی طی می کردند و به تاریکی می رسیدند این امر باعث تأثیر بر معابد آنها شد. اولین عنصری که در ورودی مساجد هم مشاهده می شود اولین تاریکی است این ورودی و هشتی در مسجد مکانی تاریکی است این قسمت نماد حرکت و کثرت و وحدت می باشد که مردم را از روشنایی به تاریکی هدایت می کند و دارای هندسه ی منتظم و مرکز گرا که انسان را به مکث کردن در این فضا فرا می خواند می باشد. فضای تاریک به همراه روشنایی بیرون مکث ایجاد می کند اگر از این قسمت به پشت سر نگاه کنیم به دلیل نوری که در پشت وجود دارد چیزی را نمی بینیم، در هشتی توقف می کنیم و به نور کم عادت می کنیم و در روزنه ای که رو به حیات می باشد گنبد مشخص می شود از این هشتی گنبد خانه دیده می شودکه جلوه گاه جمال حق می باشد. هر کس معانی متناسب با ذهن خود برداشت می کند. با وجود این سایه ها و تاریکی و کم نوری در فضا می باشد که نور زیاد و بارش نور معنا پیدا می کند. - عسگری، 1392 - - محمدی، - 1393 تادائو آندو معتقد است " نور سرچشمه تمام هستی است. نور در حالی که به سطح چیزی برخورد می کند به آن ها شکل می دهد و با انباشتن سایه در پشتشان به آن ها عمق می بخشد. نور آفریننده نسبت هایی است که جهان را سامان می دهند با وجود اینکه سرچشمه تمام هستی است هرگز منبع ساکن نیست نور بر عکس با تبدیلات مداوم خود حرکتی ارتعاشی دارد و پیوسته جهان را باز می سازد" - ضیابخش و دیگران، - 1389
