بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تخمين تابع تقاضاي سيستمي شيرو فراورده هاي شيري براي خانوارهاي شهري (١٣٨١-١٣٧٦)
چکيده
شير و فرآورده هاي آن در زمره مهمترين مواد غذايي هستند که وجود آنها در سبد مصرفي خانوارها ضروري است . با توجه به اهميتي که اين محصولات در تأمين سلامت و بهداشت افراد جامعه دارند در اغلب کشورهاي جهان ، دولتمردان با اتخاذ سياستهايي چون پرداخت يارانه يا حتي توزيع رايگان اين قبيل مواد، سعي در افزايش مصرف اين فرآورده ها در بين افراد جامعه دارندبه گونه اي که درحال حاضر يکي از شاخصهاي توسعه يافتگي کشورها، ميزان مصرف اين محصولات مي باشد.
عليرغم مطالب عنوان شده در مورد اهميت اين محصولات ، ميزان مصرف سرانه داخلي مواد لبني درکشورمان در حدود ٨٠ کيلوگرم و بسيار پايين تر از حد مطلوب جهاني ميباشد که اين ميزان حداقل به دو برابر اين مقدار بايد افزايش يابد. در حال حاضر عدم شناخت ارزش غذايي شير و فرآورده هاي آن در بين افراد جامعه ، صحيح نبودن الگوي مصرف مواد غذايي و در نتيجه پايين بودن ميزان مصرف سرانه از جمله مهم ترين عوامل محدود کننده توليد شيرو سايرمحصولات داخلي مي باشد.
با توجه به ميزان توليد داخلي اين محصولات و لزوم رسيدن به مرز خودکفايي در اين امر به نظر مي رسد براي بررسي علل کم بودن مصرف سرانه داخلي بايد توجه را به بخش تقاضاو مشکلاتي که در اين رابطه وجود دارد معطوف کرد.لذا در تحقيق حاضر سعي شده است تا با به کارگيري يک تابع سيستمي متناسب ، تقاضا براي انواع شيرو محصولات شيريرا مورد ارزيابي قرار دهيم .
در تحقيق حاضر در ابتدا روند تغييرات سهم محصولات لبني در سبد مصرفي خانوارهاي شهري مورد ارزيابي قرار گرفته است که اين بررسي ها نتايج جالبي همچون جانشيني انواع بستني به جاي ساير محصولات لبني در سبد مصرفي خانوارو همچنين جانشيني فراورده هاي پاستوريزه به جاي فراورده هاي غير پاستوريزه را نشان مي دهد.
در مرحله بعدي تحقيق ، انواع توابع تقاضاي سيستمي براي سه گروه مواد لبني زير تخمين زده شده است :
گروه اول : شير پاستوريزه ، شير غير پاستوريزه و شير خشک
گروه دوم : ماست پاستوريزه و غير پاستوريزه ، انواع بستني ، سرشيرو خامه گروه سوم :پنير پاستوريزه و غير پاستوريزه ، کره پاستوريزه و غير پاستوريزه نتايج حاصله از تخمين سيستمي مدلها حاکي از اين است که در مورد شيرو فرآورده هاي آن سيستم ايدز نتايج بهتري ارائه مي کند، همچنين نتايج به دست آمده از اين سيستم نشان مي دهد که کشش خود قيمتي براي شير پاستوريزه ٠.٦١، شير غير پاستوريزه ٠.٧٤، براي انواع شير خشک ٠.٩٤، ماست پاستوريزه ٠.٦٩، ماست غير پاستوريزه ٠.٦٥، انواع بستني ٠.٦٥، سرشيرو خامه ٠.٧٥، پنير پاستوريزه ٠.٦٥، پنير غير پاستوريزه ٠.٧٥، کره پاستوريزه ٠.٨٨و کره غير پاستوريزه ٠.٧٦مي باشد. با توجه به اينکه تمامي کششهاي قيمتي محاسباتي کمتر از يک مي باشد اين امر بيانگر ضروري بودن شيرو محصولات لبني در سبد مصرفي خانوارهامي باشد. همچنين کشش هاي تقاطعي مثبت براي انواع محصولات لبني بيانگر امکان جانشيني اين فراورده ها در سبد مصرفي خانوارها بوده و کشش هاي درآمدي بالاتر براي محصولات پاستوريزه بيانگر اهميت بيشتر اين محصولات از لحاظ بهداشتي دربين خانوارهاي شهري مي باشد.
واژه هاي کليدي : توابع تقاضا، سيستم ايدز، محصولات لبني، خانوارهاي شهري
١- مقدمه
شير بعد از آب به عنوان حياتي ترين ماده موجود در کره زمين ، کامل ترين غذاو حاوي پروتئين هاي ارزشمند، چربي ، ويتامين هاو املاح مورد نياز بدن انسان بوده ، بنابراين وجود آن در سبد مصرفي خانوارها ضروري است .
لازم به ذکر مي باشد که مصرف سرانه ٢٠٠ ليتر شيرو فرآوره هاي آن از سوي سازمان بهداشت جهاني يکي از عوامل موثر در افزايش ضريب هوشي ، طول عمرو توان يادگيري معرفي شده است . همچنين آمار نشان مي دهد که ميزان مصرف سرانه شير و فرآورده هاي آن در اغلب کشورهاي توسعه يافته بالغ بر ٣٠٠ کيلوگرم در سال مي باشد، بعنوان مثال مصرف سرانه شير اروپاي غربي بين ٣٥٠ تا ٥٠٠ کيلو گرم در سال در نوسان است . اين مصرف در کشور فرانسه که متعادل ترين برنامه غذايي را در ارتباط با بيماريهاي قلبي و مغزيو طول عمر داراست بالغ بر ٤٠٠ کيلوگرم در سال مي باشد. بديهي است که ميزان مصرف سرانه محصولات لبني همگام با افزايش سطح اطلاع و آگاهي افراد در حال افزايش مي باشد.
در ايران نيز از دير بازمصرف مواد لبني از اهميت و جايگاه خاصي در سفره هاي ايراني برخوردار بوده است ولي عليرغم مطالب عنوان شده در مورد اهميت اين محصولات ، ميزان مصرف سرانه داخلي موادلبني در کشورمان بسيار پايين تر از حد مطلوب جهاني و در حدود ٨٠ کيلوگرم ميباشد که حداقل به دو برابر اين مقدار بايستي افزايش يابد. به نظر مي رسد که در حال حاضر عدم شناخت ارزش غذايي شير و فرآورده هاي آن در بين افراد جامعه از يکسوو صحيح نبودن الگوي مصرف مواد غذايي از سويي ديگر از جمله مهم ترين عوامل محدود کننده توليدو مصرف شيرو سايرمحصولات لبني مي باشد.
با توجه به ميزان توليد داخلي اين محصولات ولزوم رسيدن به مرز خودکفايي در اين امر به نظر مي رسد براي بررسي علل کم بودن مصرف سرانه داخلي ، بايد توجه را به بخش تقاضاو مشکلاتي که در اين رابطه وجود دارد معطوف کرد. لذا در تحقيق حاضر سعي شده است تا با به کارگيري يک تابع سيستمي متناسب ، تقاضا براي انواع شيرو محصولات شيري را مورد ارزيابي قرار دهيم .
بديهي است که شناسايي عوامل تأثير گذارو تشخيص ميزان تأثير هر يک از اين عوامل در تقاضاي شيرو فرآورده هاي لبني، مي تواند راهنماي مناسبي براي دستگاه هاو سازمان هاي اجرايي در اتخاذ سياستهاي مناسب درجهت افزايش تقاضا و مصرف داخلي اين محصولات بوده ، همچنين سياستگزاران و برنامه ريزان را جهت پيش بيني وضعيت آينده ياري کرده و با ارزيابي سياستهاي گذشته و آينده ، برنامه ريزي دقيق براي ايجاد شرايط مطلوب را فراهم مي کند.
٢- مروري بر مطالعات انجام گرفته در داخل و خارج
ابراهيم حسن پورو محمد خالدي (١٣٧٩)، ضمن مطالعه اي به بررسي ساختار تقاضاي گروههاي اصلي کالاهاوخدمات مصرفي شهري در ايران پرداخته اند. در اين مطالعه با استفاده از داده هاي سري زماني (١٣٧٥-١٣٦٠)، تقريب خطي سيستم تقاضاي تقريبا ايده آل (AIDS) براي هشت گروه کالاي مواد خوراکي، پوشاک، مسکن ، خدمات خانگي، حمل و نقل ، بهداشت و درمان ، تفريحات و کالاهاي متفرقه به روش برآورد رگرسيونهاي به ظاهر نا مرتبط برآورد گرديده است .
قنبري (١٣٧٠)، در برآورد مدل عرضه و تقاضاي گوشت در ايران ضمن توجه به مسئله سهميه بندي از هر دو روش سيستميو تک معادله اي در برآورد مدلها استفاده کرده ، سپس با استفاده از سيستم تقاضاي ايدز به تخمين سيستمي تقاضا براي گوشت قرمزو سفيد در دو جامعه شهري و روستايي پرداخته است .
همچنين افسانه نعيمي فر(١٣٨١)، در پايان نامه کارشناسي ارشد خود اقدام به برآورد تابع تقاضاي سيستمي ايدز براي انواع گوشت در ايران کرده است .
ميشيلينيو چاترجي (١٩٩٥)، جريان تجاري بين نيوزيلندو ژاپن را در طي دوره ١٩٩٢-١٩٨٢ با استفاده از الگوي سيستم تقاضاي تقريبا ايده آل مورد بررسي قرار داده و نتيجه گرفتند که انواع مخدوديتهاي تعرفه ايو غير تعرفه اي از طريق ايجاد انحراف در سازو کار قيمت باعث تحريف تخصيص عقلايي بازار ارز خارجي از سوي واردکنندگان نيوزيلند شده است .
در مطالعه ديگري ليو براون (١٩٩٤)، با استفاده از داده هاي مخارج خانوار اقدام به بررسي چگونگي تأثير درآمدو قيمتها بر تقاضاي مصرف کنندگان در تايوان کرده و طرز تغيير کششهاي تقاضا را در طول زمان مورد بررسي قرار دادند.
کپس و نايا (١٩٩٩)، ضمن مطالعه اي با استفاده از داده هاي اسکنر، مدل روتردام را براي ٢١ فرآورده گوشتي به صورت مجزاو براي ٤ گروه متفاوت از گوشت به کار بردند.
کستنزو برستر (١٩٩٦)، با استفاده از داده هاي مصرف سرانه مواد غذايي در آمريکا از معيار توان پيش بيني الگو به عنوان مبنايي براي انتخاب الگو از بين الگوهاي روتردام ، خطي،ايدز و تقاضاي لگاريتمي تفاضل اول استفاده کرده و نشان داده اند که الگوهاي داراي محدوديت نظري بهتر از الگوهاي بدون محدوديت نظري جواب داده اند.
٣- بررسي سهم محصولات لبني در سبد مصرفي خانوار شهري
شناساييو تعيين سهم هر يک از مواد غذايي در سبد مصرفي خانوارها مي تواند بيانگر ميزان اهميت و ترجيحات خانوارها نسبت به گروه غذايي مورد بررسي باشد. با توجه به اهميتي که محصولات لبني در بهداشت و سلامت تغذيه جامعه دارند شناسايي ترجيحات مصرف کنندگان نسبت به اين قبيل محصولات مي تواند راهنماي مناسبي براي توليدکنندگان در جهت سياست گذاريهاي لازم در توليد، بازاريابي از جمله بسته بندي، تبليغات و توزيع باشد. با توجه به موارد مذکور در اين قسمت از تحقيق به بررسي سهم هزينه اي محصولات لبني در بودجه خانوارهاي شهري در سالهاي ١٣٧٧ تاسال ١٣٨١ مي پردازيم .
براساس طبقه بندي انجام شده از سوي مرکز آمار ايران مواد لبني به سه دسته شير پاستوريزه ، شير غير پاستوريزه و شير خشک طبقه بندي شده اند اما با توجه به وجود تعدد محصولات در زير گروه فرورده آ هاي شيري و وجود مشکل کمبود آمار، اين گروه به دو زير گروه زير تقسيم بندي شده است :
الف – سرشيرو خامه ، انواع بستني ، ماست پاستوريزه ، ماست غير پاستوريزه
ب - پنيرايراني و خارجي، کره پاستوريزه ، کره غيرپاستوريزه ، کره معموليو ساير مواد لبني
مأخذ :مرکز آمار ايران ، هزينه و درآمد خانوار شهري
اطلاعات جدول مذکور نشان دهنده اين مطلب است که هزينه شير در بين خانوارهاي شهري از ١١٣٩٤٦ ريال در سال ١٣٧٧ با رشد ساليانه ٥١ درصدي به ٤٠٦٥٨٩ ريال در سال ١٣٨٢ افزايش يافته است که که با احتساب نرخ تورم (٢٠تا ٢٢ درصد) در اين سالها، مي توان نتيجه گرفت که سهم شير در بودجه خانوارهاي شهري از رشد مثبت ٣٠ درصدي برخوردار بوده است .
همچنين جدول شماره ٢ بيانگر سهم شيرو مواد لبني از مجموع هزينه هاي شيرو فرآورده هاي آن در سبد مصرفي خانوارهاي شهري در بين سالهاي ١٣٧٨ تا سال ١٣٨٢ مي باشد.
مأخذ : يافته هاي تحقيق
همانگونه که اطاعات جدول مذکور نشان مي دهد سهم شير در بين خانوارهاي شهري از ٦٠.١در صد در سال ١٣٧٧ به ٥٦.٤درصد در سال ١٣٨١ کاهش يافته ولي سهم ساير فرآورده هاي شيري ، از ٣٩.٣ در صد در سال ١٣٧٧به ٤٧.٧درصد در سال ١٣٨١ افزايش يافته است .
مطلب مهم ديگر جانشيني محصولات پاستوريزه بجاي محصولات غير پاستوريزه در طي سالهاي مورد بررسي مي باشدکه اين مي تواند بيانگر درجه اهميت بالاي بهداشت و سلامت تغذيه در بين مصرف کنندگان شهري باشد.
٤- روش تحقيق
براي بسياري از مقاصد سياستي از جمله اعمال سياستهاي اقتصادي مثل سياستهاي مربوط به تنظيم عرضه و تقاضاوپيش بيني آنها براي آينده ، تنظيم بازار ماليات و غيره در صورت تغيير شرايط ، اطلاع از نحوه واکنش مصرف کنندگان نسبت به تغيير قيمت و درآمد ضروري است . در اين بخش به تفصيل به توضيح هر يک از سيستم هاي تقاضا خواهيم پرداخت تا بر اساس معيارهاي موجود سيستم تقاضاي متناسب با تحقيق مورد نظر را انتخاب کنيم .
الف - دستگاه مخارج خطي ١
اين دستگاه از شکل خاصي از تابع مطلوبيت که به تابع استون – گري مشهور است استخراج مي گردد. تابع استون – گري يک تابع مطلوبيت جمع پذير است که به صورت زير مي باشد:
حال اگر مطلوبيت را نسبت به قيد مخارج حداکثر کنيم داريم :
در نهايت با انجام يکسري اعمال ساده رياضي در روابط بالا،تابع زير به دست مي آيد :
اين دستگاه معادلات را که هزينه هر کالا را تابع قيمتهاو مخارج کل در نظر مي گيرد دستگاه هزينه خطي مي گويند که آنرا به اختصار با LES نشان مي دهند. در اين معادلات حداقل مصرف کالاست و مجموع مخارجي را که براي حداقل معاش لازم است نشان مي دهد.
ميل نهايي به مصرف در ارتباط با درآمد بيش از حداقل معاش است :
حال براي اينکه شرط ثانويه يعني شبه مقعر بودن تابع مطلوبيت برقرارباشد و تقاضاي حاصله خواص مطلوب را داشته باشد، لازم است که ها مثبت باشند.
کشش قيمتي تقاضا در LES:
از آنجايي که بين صفر ويک است لذا کشش قيمتي تقاضا در اين نوع دستگاه معادلات کمتر از يک خواهد بود.
کشش درآمدي در LES:
در اين معادله مثبت هستندو بر اساس فرض شبه مقعر بودن مطلوبيت ، هم بايد مثبت باشد، پس کشش درآمدي تمامي کالاها در LES همواره مثبت است . بنابراين توسط اين دستگاه معادلات نمي توانيم کالاي پست را توضيح دهيم .
کشش تقاطعي تقاضا در LES:
در اينجا تمام پارامترها مثبت هستند لذا کشش تقاطعي منفي خواهد بود يعني تمام کالاها در دستگاه معادلات خطي مکمل هستند.
در مجموع بايستي گفت عليرغم کاربرد وسيع LES، بايد محاسن و معايب آن در کنار هم مورد توجه قرار گرفته و در تفسير نتايج حاصل از اين دستگاه معادلات بايد دقت لازم را مبذول داشت .
از جمله محاسن اين دستگاه معادلات اين است که به خودي خود محدوديتهاي نظري تقاضا را برآورد مي کندو تفسير نتايج آن بسيار ساده است ، علاوه بر اين تعداد پارامترهاي برآورد شده در اين دستگاه به کاهش مي يابد در حالي که در يک دستگاه معمولي توابع تقاضا براي n کالا، به طور معمول پارامتر برآورد مي شود که اين امر کمک بزرگي به بالابردن درجه آزادي و در نتيجه کاهش داده هاي مورد نياز ميکند.
همچنين برخي از معايب اين دستگاه معادلات عبارتند از:
١- در حالتي که است کشش هاي قيمتي نمي تواند از يک بيشتر شود يعني تقاضاي کالانسبت به قيمت کم کشش است .
٢- LES از تابع مطلوبيت استون – گري که يک تابع مطلوبيت جمع پذير است ، استخراج مي شود که در اين حالت کشش هاي متقاطع جبراني يعني عناصر غير قطري ماتريس اسلاتسکي برابر صفر هستند. ازسوي ديگر در اين نوع تابع مطلوبيت منحني انگل خطي بوده و هزينه هر کالا سهم ثابتي از کل مخارج را تشکيل مي دهد.
٣- در LES کشش درآمدي منفي نداريم يعني اين دستگاه معادلات نمي تواند کالاي پست را توضيح دهد.
ب - سيستم رتردام ١
اين سيستم اولين بار توسط بارتن ٢(١٩٦٤) و ديل ٣(١٩٦٥)وبا ديفرانسيل گيري از طرفين يک تابع تقاضاي معمولي بدست آمده است .
در معادله بالا، bi و Cij به ترتيب کشش هاي درآمديو قيمتي متقاطع جبراني وزن داده شده با سهم هاي بودجه اي هستند، لذا خواهيم داشت :
