بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق با هدف تخمین توابع تقاضای آب خانگی شهر تبریز و تعیین کششهای تقاضای آب نسبت به قیمت و درآمد مورد بررسی واقع شد. برای برآورد ضرایب مدل تقاضای آب آشامیدنی از داده های سری زمانی- مقطعی عرضی مربوط به یک دوره پنج ساله - 1378-82 - شهر تبریز استفاده شد.
پایه های تئوریکی مدل انتخابی برای برآورد ضرایب تابع تقاضای آب بر اساس تابع مطلوبیت استون - گری می باشد. پس از برآورد تابع تقاضای آب در حالت های مختلف و تعیین ضرایب توابع تقاضا و تعیین سهم عوامل تاثیر گذار بر میزان مصرف آب که شامل درآمد، قیمت متوسط آب و عامل جوی می شدند، میزان مصرف سرانه آب، حداقل آب مورد نیاز و اضافه مصرف آب برای کلیه مدل ها برآورد گردید.
نتایج نشان داد کشش قیمتی برای مصارف غیر داخلی دو برابر کشش قیمتی برای مصارف داخلی می باشد. همچنین محاسبه کشش های قیمتی تابع تقاضای سرانه خانوارهای شهر تبریز به تفکیک فصول مختلف نشان داد بالاترین کشش قیمتی مربوط به تابستان که بیشترین اضافه مصرف مشاهده شد را دارد، می باشد. مصرف سرانه و فصلی آب خانوارهای شهری در تبریز رابطه مستقیمی با درآمد و رابطه معکوسی با قیمت دارد.
در راستای نتایج بدست آمده افزایش قیمت نسبی آب، می تواند اثر بیشتری در کاهش مصارف غیر ضروری که در مصارف غیر داخلی محتمل تر است، داشته باشد. همچنین با افزایش قیمت های آب آشامیدنی در فصل تابستان بیشترین کاهش مصرف را می توانیم داشته باشیم که می تواند نشان دهنده اعمال سیاست افزایش قیمت برای کاهش مصارف غیر ضروری در این فصل باشد.
-1 مقدمه
اقتصاد آب به چگونگی تولید وتوزیع و مصرف آب می پردازد. وقتی آب بعنوان یک کالا جنبه اقتصادی به خودمی گیرد که به لحاظ منابع، کمیاب وبه راحتی وبدون هزینه دردسترس قرارنگرفته باشد و تولید و توزیع آن نیزبا ارزش افزوده همراه است. - سالواتوره، - 1390 درکشورما نیزشرایط حاکم بر قوانین این موضوع را تائید می کند و مصرف کننده لازم است که باتوجه به مقایسه فرصتهای اقتصادی ،شاخص مصرف بهینه راانتخاب نماید چراکه اقتصادخدمات آب و فاضلاب تاثیر زنجیره ای بردیگرشاخه های اقتصادی دارد. تحقیقات زیادی در این مورد صورت گرفته است.
زاپاونگ - 2008 - 1و همکاران در تحقیقی با عنوان برآورد تقاضای آب شهری مسکونی با افزایش بلوک قیمت مورد مطالعه در غرب استرالیا نشان داد کشش قیمتی برابر-0/70 تا 0/94 ، کشش درآمدی مثبت 0/50 تا0/60 می باشد.
رویجس 2وهمکاران - 2008 - در تحقیقی نشان داد کشش قیمتی برابر-0/45 تا 0/50 ، کشش درآمدی مثبت 0/39 تا0/44 می باشد.
مارتینز - 2004 - 3 در تحقیقی با عنوان برآورد تابع تقاضای آب شهری با استفاده از تکنیک های هم انباشتگی و تصحیح خطا با تخمین کشش های قیمتی کوتاه مدت و بلند مدت تقاضای اب شهری با استفاده از داده های سری زمانی ماهانه قیمت و مصرف کل شهری در منطقه اشبیلیه کشور اسپانیا نشان داد کشش قیمتی تقاضا برای کوتاه مدت حدود -0/1 و برای دوره بلند مدت حدود -0/5 می باشد و کشش بلند مدت تقاضای آب نسبت به قیمت بزرگ تر از کشش قیمتی کوتاه مدت می باشد.
فلاحی - 1391 - در تحقیقی با عنوان ارزیابی عوامل مؤثر بر مصرف آب شرب خانوار و پیشبینی تقاضای آن: روش دادههای تابلویی نشان داد کشش قیمتی-0/15 ، کشش درآمدی0/15و کشش متقاطع -0/00025 است. بررسیها در مجموع، کم کشش بودن تقاضای آب خانوار نسبت به درآمد و قیمت و نیز مکمل بودن آب با سایر کالاها را تأیید نمود..
سجادی فر - - 1390 در تحقیقی نشان داد که کشش قیمتی و درآمدی فصل تابستان - جانشین مصارف بیرونی - تقریباً دو برابر کشش قیمتی و درآمدی فصل زمستان - جانشین مصارف داخلی - بوده و کشش تقاضای بلند مدت از کوتاه مدت بیشتر است.
موسوی - - 1389 در تحقیقی با عنوان برآورد تابع تقاضای آب خانوارهای شهری نشان داد طبق نتایج مدل خطی، در فصل بهار، تابستان، پائیز و زمستان، متغیرهای توضیحی بهکار رفته در مدل توانستند بهترتیب 90/4 ، 84 ، 85/6 و 91/5 درصد از تغییرات متغیر وابسته تقاضای آب خانگی را توجیه نمایند.
عبدلی - 1388 - در تحقیقی با عنوان برآورد تابع تقاضای آب شهرستان ارومیه نشان داد - 1، تقاضای آب شهری شهرستان ارومیه با قیمت آب و قیمت سایر کالاها - که بصورت یک کالای مرکب در نظر گرفته شده اند - رابطه عکس و با درآمد رابطه مستقیم دارد. - 2 تقاضای آب شهری این شهرستان نسبت به قیمت آب و قیمت کالاهای دیگربی کشش و همچنین نسبت به درآمد یک کالای ضروری است. - 3 متغیرهای میزان بارندگی و درجه حرارت اثر معنا داری بر روی تقاضای آب ارومیه ندارند.
-2 یافته ها و تجزیه و تحلیل آنها
از تخمین تابع تقاضای آب آشامیدنی کل شهر تبریز برای دوره زمانی 1378-1 - 1382-4 برای کل مشاهدات با استفاده از روش GLS نتایج زیر بدست آمده است
همانطور مشاهده میشود کلیه ضرائب در سطح اطمینان 99 درصد معنیدار میباشد. - مقادیر t ها در داخل پارانتز آورده شده است - . علائم ضرایب برآورد شده بر اساس انتظار می باشد. میزان ضریب تعیین - - R 2 برابر 0/ 87 میباشد. با توجه به مدل برآورد شده برای کل شهر تبریز حداقل مصرف سرانه خانوارهای شهر تبریز با در نظر گرفتن عامل جوی و همچنین بدون در نظر گرفتن عامل جوی محاسبه و در جدول - 1 - آورده شده است.
جدول -1 مصرف برآوردی، حداقل مصرف مورد نیاز و مازاد مصرف تقاضای کل شهر تبریز
همانطور که جدول بالا نشان می دهد حداقل آب آشامیدنی لازم سرانه برای خانوارهای شهر تبریز با در نظر گرفتن عامل جوی و بدون در نظر گرفتن عامل جوی به ترتیب 17/18 و 13/16 متر مکعب می باشد. به عبارت دیگر حداقل مصرف سرانه یک خانوار شهری تبریز روزانه به ترتیب با در نظر گرفتن عامل جوی و بدون در نظر گرفتن عامل جوی 190/89 و 146/2 لیتر می باشد. همچنین هر فرد خانوار شهر تبریز در یک فصل به طور متوسط 2/79 متر مکعب مازاد مصرف دارد که روزانه 31/06 لیتر برای هر خانوار می باشد.
- 1-2 محاسبه کشش های قیمتی و درآمدی خانوارهای شهر تبریز طی دوره مورد بررسی با در نظر گرفتن ضرایب متغیرهای M it و Pit و عرض از مبدا حاصل از برآورد تابع تقاضای کل خانوارهای شهر تبریز و همچنین کشش های قیمتی و درآمدی قابل محاسبه می باشند. این کشش ها از روابط 1 و2 استخراج می شوند.
جدول - - 2 کشش های قیمتی و درآمدی تقاضای آب شهر تبریز طی سال های 1378-1-1382-4
همانطور که جدول - 2 - نشان می دهد کشش قیمتی تقاضای کل آب شهر تبریز پایین می باشد و بیانگر کم کشش بودن تقاضای آب نسبت به قیمت خودی می باشد و با نتایج مطالعات قبلی سازگار است. با توجه به اینکه میانگین کشش قیمتی تقاضای آب برای کل دوره مورد بررسی -0/0531 می باشد یعنی با فرض ثابت بودن سایر شرایط و افزایش 1 درصدی قیمت آب تقاضا برای آب 0/0531 درصد کاهش خواهد یافت.
همچنین کشش درآمدی تقاضای آب نیز برای کل شهر تبریز پایین و کوچکتر از یک می باشد که نشان دهنده ضروری بودن این کالا یعنی آب می باشد که منطبق بر واقعیت نیز هست. با توجه به اینکه برای سالهای مختلف یک تابع تقاضا برآورد شده است و در فصل های مختلف ضرایب ثابت می باشند. بر اساس روابط - 1 - و - 2 - با توجه به اینکه صورت کسرها در فصل های مختلف ثابت می باشد و میانگین مقادیر p و Q در فصل تابستان حداکثر مقدار خود را دارا می باشند. کشش های قیمتی و درآمدی تقاضای آب در این فصل نسبت به سایر فصل های سال حداکثر مقدار خود را دارا می باشند.
-2-2 تخمین تابع تقاضای آب آشامیدنی شهر تبریز برای مصارف غیر داخلی - دوره غیر زمستانی -
همانطور که اشاره گردید مصارف داخلی و غیر داخلی به ترتیب منطبق بر ماههای فصل زمستان و کلیه فصول سال به غیر از فصل زمستان می باشد. پس کافی است که برای تخمین تابع تقاضای آب آشامیدنی شهر تبریز برای مصارف غیر داخلی فصل های بهار و تابستان و پاییز در نظر گرفته شود. در نتیجه تابع تقاضای مصارف غیر داخلی بصورت زیر برآورد می گردد.
همانطور مشاهده میشود کلیه ضرائب در سطح اطمینان 99 درصد معنیدار میباشد. آزمون F - آزمون معنیدار بودن کلی رگرسیون - حاکی از معنیدار بودن کلی مدل در سطح اطمینان 99 درصد میباشد. همچنین میزان ضریب تعیین - 2 - R برابر 0/ 93میباشد. با توجه به مدل برآورد شده برای تقاضای غیر داخلی شهر تبریز حداقل مصرف سرانه خانوارهای شهر تبریز با در نظر گرفتن عامل جوی و همچنین بدون در نظر گرفتن عامل جوی محاسبه و در جدول - 2 - آورده شده است.
جدول -2 مصرف برآوردی، حداقل مصرف مورد نیاز و مازاد مصرف تقاضا برای مصارف غیر داخلی در شهر تبریز
همانطور که جدول - 2 - نشان می دهد حداقل آب آشامیدنی لازم سرانه برای خانوارهای شهر تبریز برای مصارف غیر داخلی با در نظر گرفتن عامل جوی و بدون در نظر گرفتن عامل جوی به ترتیب 12/75 و 11/35 متر مکعب می باشد. همچنین هر فرد عضو خانوار شهر تبریز در یک فصل به طور متوسط 2/8 متر مکعب مازاد مصرف دارد که روزانه 31/06 لیتر برای هر خانوار می باشد.
-3-2 تخمین تابع تقاضای آب آشامیدنی شهر تبریز برای مصارف داخلی - دوره زمستانی -
برای بدست آوردن تابع تقاضای مصارف غیر داخلی از کلیه فصول سال به غیر از فصل زمستان استفاده گردید. در نتیجه مصارف داخلی شامل فصل زمستان می باشد که در این قسمت به برآورد این تابع تقاضا پرداخته میشود.
