بخشی از مقاله
چکیده :
پیشرفتهای چشمگیر در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه های اخیرحوزه تجارت و بازرگانی را بیش از حوزه های دیگر تحت تاثیر قرار داده است و در این بین صنعت بانکداری نیز تحول معناداری را تجربه کرده است. امروزه با توجه به مزایای اقتصادی فراوان سیستمهای بانکداری الکترونیکی از نظر کاهش هزینه ها و افزایش سود اوری بانکها،افزایش کیفیت در ارائه خدمات به مشتریان،رفع محدودیتهای زمانی و مکانی و گسترش حوزه فعالیتهای بانکی و غیره در بسیاری از کشورها، بانکهای با سابقه در کنار فعالیت قبلی خود و با تاسیس بانکهای مستقل به شیوه الکترونیکی به عملیات خود وسعت قابل ملاحظه ای می بخشند.
در این مطالعه از مدل اقتصاد سنجی لاجیت استفاده شده است که استفاده از خدمات بانکداری الکترونیکی به عنوان متغیر وابسته و عوامل اقتصادی درآمد و قیمت سرویس خدمات بانکداری الکترونیکی درایران به عنوان متغیر مستقل و اثر گذار بر تقاضا برای خدمات بانکداری الکترونیکی در نظر گرفته شده اند .همچنین آمار توصیفی این مطالعه با استفاده از نرم افزار Spss 11 و برای برآورد داده ها از نرم افزار افتصاد سنجی Ewives 7 استفاده کرده ایم.
نتایج بدست آمده در این مطالعه حاکی از این است که : عواملی مانند شغل آزاد ، دانشجو بودن ، تحصیلات ، درآمد باعث افزایش تقاضا برای خدمات بانکداری الکترونیکی در کشورمان شده است یا به عبارت دیگر عوامل ذکر شده تاثیر مثبتی بر تقاضای مشتریان برای خدمات بانکداری الکترونیکی ارائه شده دارد و عواملی مانند کارمند بودن افراد، عدم اعتماد سوال شونده به خدمات بانکداری الکترونیکی ، متنوع و کاربردی نبودن، در دسترس نبودن، قیمت پائین و کاربرد آسان خدمات بانکداری الکترونیکی تاثیر منفی بر تقاضا برای خدمات بانکداری الکترونیکی دارد.
واژگان کلیدی: بانکداری الکترونیکی، تقاضا، مدل لوجیت
.1 مقدمه:
بانکداری الکترونیکی یکی از مظاهر عینی انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه اقتصادی است . بانکداری الکترونیکی ؛ انقلابی در شیوه ها و رویکر دهای تجاری و گذشته ایجاد کرده و سرعت وصرفه جویی را در بهترین وجه جامه عمل پوشانیده است . این صنعت دارای سطوح مختلفی بوده و به تناسب هر کدام می توان تعریف خاصی راارئه کرد .آنچه که در تمامی سطوح می توان مشاهده کرد استفاده از سیستم های نرم افزاری رایانه ای و همچنین اطلاعات بانکی قابل پردازش بصورت دیجیتالی است که در اختیار رایانه قرار می گیرد . هرچقدر به سمت سطوح بالاتر یعنی بانکداری الکترونیکی کامل حرکت کنیم ، عملیات دستی کمتر ، سیستم های رایانه ای متمرکزتر، شبکه قابل دسترسی گسترده تر ، محدودیت زمانی و مکانی کمتر و در نهایت امنیت اطلاعات بانکی بیشتر خواهد بود .
توسعه و گسترش بانکداری الکترونیکی به عنوان یکی از کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات بازارهای پولی و بانکی کشورهای پیشرفته جهان ، صنعت بانکداری کشور را در سالهای اخیر به منظور به کارگیری این نوآوری به تکاپو وادار کرده است . در اوائل دهه 70 ، نظام بانکی ایران فعالیت گسترده ای را برای استفاده از سیستم های رایانه ای آغاز نمود . از اقدامات جدی در زمینه بانکداری الکترونیکی می توان به عضویت ایران در شبکه بین المللی سوئیفت در سال 1371 ، تصویب طرح جامع اتوماسیون بانکی در سال 1372 ، ایجاد شبکه تبادل اطلاعات بانکی - شتاب - در سال 1381و..... نام برد . اولین کارت بانکی در ایران در سال 1370 توسط بانک تجارت صادر شد که از نوع بدهکاری بود و به چک بانک تجارت معروف شد . پس از آن بانک سپه با نصب هفت ماشین خود پرداز اقدام به صدور کارتهای بانکی نمود .
در حال حاضر هر چند بانکهای خصوصی نیز توانسته اند توسعه قابل ملاحظه ای در صنعت بانکداری الکترونیکی داشته باشند اما همچنان بانکهای دولتی ملی ، سپه ، و نیمه دولتی ملت و صادرات بیشترین تجهیزات بانکداری الکترونیکی را از قبیل - دستگاههای خود پرداز ، کارت خوان ، پایانه های شعب و انواع کارتهای بدهکاری ، اعتباری و ..... - دارا می باشند .لذا با توجه به مزایای اقتصادی فراوان سیستمهای بانکداری الکترونیکی ، بررسی عوامل اقتصادی از قبیل درآمد و قیمت اینگونه خدمات برای تقاضا برای سرویس بانکداری الکترونیکی میتواند تاثیر مهمی روی تصمیم گیریهای سیاستهای اقتصادی در زمینه بانکداری داشته باشد.
روش انتخابی در این مطالعه براساس هدف و نوع روش تقسیم بندی گردیده است ، لذا تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش میدانی است ، زیرا هر مطالعهای اعم از کوچک یا بزرگ که فرضیه ها و روابط را بطور نظام یافته دنبال کند و در شرایط واقعی مانند جوامع محلی ، مراکز آموزشی ، کارخانجات ، سازمانها وموسسات اجرا گردد ، مطالعه میدانی تلقی میگردد .داده های مورد استفاده در این مطالعه از طریق پرسشنامه ای بطور تصادفی از میان485 نفر جمع آوری گردیده است .در ادامه ابتدا تعریف از بانکداری الکترونیکی اراده خواهد شد سپس مبانی نظری و پیشینه پژوهش بیان میگردد . آنگاه به تشریح مدل اقتصاد سنجی لوجیت و متغیرهای مدل و چگونگی اثرگذاری آنها پرداخته ، سپس به برآورد مدل و تفسیر نتایج میپردازیم ؛ سرانجام در بخش پایانی نتیجه گیری و پیشنهادهای پژوهش ارائه خواهد گردید .
.2 بانکداری الکترونیکی 1 و تاریخچه آن :
قبل از بررسی وضعیت بانکداری الکترونیکی در ایران ابتدا لازم است به تاریجچه بانکداری الکترونیکی در ایران اشاره کوتاهی داشته باشیم. بررسی تاریخی نشان میدهد که کشور ما خیلی دیر پا به عرصه عملیات جدید بانکداری گذاشته است.عملیات بانکداری در ایران از سال 1888 میلادی و با تاسیس شعبه هایی در تهران و چند شهر بزرگ از طرف دو بانک جدید شرق که مرکز آن در هندوستان بود شروع گردید.سپس در 1889 با امتیاز »بارون زولیوی روتر« بانک شاهنشاهی ایران تاسیس شد و پس از آن بانکهای دیگری مانند بانک ایران وروس و بانک عثمانی در ایران بوجود آمد ولی کلیه این بانکها از طرف اتباع خارجی اداره میشد.
تا اینکه در 1306 و با تاسیس بانک ملی عملیات بانکی رسما از طرف خود ایرانیان تعقیب شد که در حال حاضر بیش از 26 بانک دولتی و خصوصی در جمهوری اسلامی ایران مشغول به فعالیت میباشند.تدوین قانون جامع بانکی و پولی کشور به منظور تامین حجم پول و اعتبار و ارزش پول و اجرای سیاستهای پولی و نظارت بر سیستم بانکی مود توجه مقامات بانکی و پولی کشور بود تا اینکه در سال 1339 قانون پولی و بانکی کشور به تصویب رسید. - تاسیس بانک مرکزی ایران -
فناوری اطلاعات :
فناوری اطلاعات رشته ای از دانش نوین است که در کنار نانو فناوری و زیست فناوری یکی از سه شاخه های پیشرو و آینده ساز دانش و تمدن فردای بشر می رود - لطفی . 1377، . - 95فناوری اطلاعات از دو واژه اطلاعات 2 و فناوری 3 ترکیب یافته و عبارتست از مجموعه تکنیک ها و ابزارهایی که ما در ضبط ، ذخیره سازی ، پردازش ، بازیابی ، انتقال و دریافت اطلاعات یاری می رساند. این فناوری بر بهینه سازی و پشتیبانی سیستم های فعال با محوریت اطلاعات و دانش تاکید دارد. افزون بر این ، بر دانش و مهارت استفاده از فناوری های نوین نظیر رایانه ، اینترنت و سیستم های ارتباط از راه دور بهمراه ذخیره سازی کاربرد و انتقال اطلاعات نیز تاکید می کند - عبادی ،1384، . - 65 فناوری اطلاعات تحولات عظیمی در عرصه های اقتصادی ، مدیریتی ، تجاری و آموزشی ایجاد کرده و دامنه این تاثیرات و تغییرات بنیادی همچنان رو به افزایش است . تحولات در زمینه فناوری اطلاعاتی و ارتباطی به حدی زیاد و موثر بوده که برخی عصر حاضر را عصر اطلاعات و تحولات صورت گرفته را به انقلاب اطلاعاتی تعبیر می نمایند .
بانکداری الکترونیکی:
بانکداری الکترونیکی یکی از مظاهر عینی انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه اقتصادی است . بانکداری الکترونیکی ، انقلابی در شیوه ها و رویه های تجاری گذشته ایجاد کرده و سرعت و صرفه جویی را در بهترین وجه جامه عمل پوشانیده است . بانکداری الکترونیکی دارای سطوح مختلف بوده و به تناسب هر کدام می توان تعریف خاصی را ارائه نمود . آنچه که در تمامی سطوح می توان مشاهده کرد استفاده از سیستم های نرم افزاری رایانه ای و همچنین اطلاعات بانکی قابل پردازش بصورت دیجیتالی است که در اختیار رایانه قرار می گیرد . هر چقدر به سمت بالاتر یعنی بانکداری الکترونیکی کامل 4 حرکت کنیم ، عملیات دستی کمتر ، سیستم های رایانه ای متمرکز تر، شبکه قابل دسترسی گسترده تر، محدودیت زمانی ومکانی کمترودرنهایت امنیت اطلاعات بانکی بیشتر خواهد شد.بنابر این تعریف کلی از بانکداری الکترونیکی عبارت خواهدبود از :ارائه خدمات بانکی از طریق شبکه رایانه ای عمومی قابل دسترسی - اینترنت - که از امنیت بالایی برخوردار است - الهیاری. 1384، . - 68 به بیان دیگر بانکداری الکترونیکی عبارتست از استفاده از فناوری پیشرفته شبکه ارتباطی و مخابراتی برای انتقال وجوه در سیستم بانکداری .
سطوح بانکداری الکترونیکی :
بانکداری الکترونیکی را می توان براساس دامنه و فضای اصلی انتقال الکترونیکی وجوه و فناوری اطلاعات و ارتباطات به دو سطح تقسیم کرده و مورد بررسی قرار داد .
الف - بانکداری الکترونیکی مصرف کننده - 5 در سطح مشتری - :
منظور از بانکداری الکترونیکی مصرف کننده ، آن بخش از بانکداری الکترونیکی است که توسط اشخاص و مشتریان حقیقی بانک مورد استفاده قرار می گیرد . به بیان دیگر ، آن بخش از بانکداری است که مشتریان و مصرف کنندگان نهایی با آن سر و کار دارند . این بخش از بانکداری مبتنی بر ابزار هایی نظیر ماشین خود پرداز 6 ، پایانه های فروش 7 ، و مشتمل بر بانکداری تلفنی ، بانکداری خانگی / دفتری و بانکداری اینترنتی است .
ب - بانکداری الکترونیکی بین بانکی :
انتقال الکترونیکی وجوه بین بانکها در کشور های مختلف به شیوه های گوناگون انجام می گیرد . یک شیوه جهانی انتقال الکترونیکی وجوه ،استفاده از شبکه سوئیفت 8 است . بانکهای عضو در این شبکه بانکی به راحتی می توانند به انتقال الکترونیکی وجوه بین خود بدون محدودیت مرز و در سطح بین المللی اقدام نمایند . سوئیفت بطور معمول برای نقل و انتقال بین المللی پول بین بانکها مورد استفاده قرار می گیرد .علاوه بر سوئیفت ، کشورهای پیشرفته برای انتقال الکترونیکی وجوه بین بانکهای خود از سیستم های داخلی نیز استفاده می کنند. ایران نیز اطلاعات بانکی در سطح بین الملل و خارج از کشور از طریق شبکه بین المللی سوئیفت انجام می گیرد ، اما در داخل کشور تبادل اطلاعات از طریق شتاب - شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی - و مهتاب - مرکز هماهنگی تبادل اطلاعات بین بانکی - صورت میگیرد .
بانکداری الکترونیکی در ایران:
توسعه و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطح جهان و همچنین ورود رایانه های شخصی و احساس نیاز به مکانیزه کردن عملیات بانکی در سالهای پایانی دهه 1960 باعث شد که بانکها فعالیت گسترده ای را برای استفاده از سیستم های رایانه ای آغاز نمایند .اولین کارت بانکی در ایران در سال 1370 توسط بانک تجارت صادر شد که از نوع بدهکاری بود و چک بانک تجارت معروف شد . پس از آن بانک سپه با نصب ماشین خود پرداز اقدام به صدور کارتهای بانکی نمود . اولین اقدام جدی در زمینه بانکداری الکترونیکی را می توان عضویت ایرا ن در شبکه بین المللی سوئیفت در سال 1371 دانست .
از سوی دیگر تصویب طرح جامع اتوماسیون بانکی در سال 1372 بعنوان زیر بنا و زمینه ساز ارائه خدمات نوین بانکی و حرکت به سمت بانکداری الکترونیکی در ایران به شمار می آید . از دیگر اقدامات انجام شده در این زمینه می توان به ایجاد شبکه ماهواره ای مخابرا بانکی در قالب 9 VSAT پس از تصویب طرح جامع ، همچنین ایجاد شبکه تبادل اطلاعات بانکی - شتاب - توسط بانک مر کزی در سال 1381 به منظور راه اندازی و راهبرد سوئیچ ملی برای اتصال شبکه پرداخت بانک ها به یکدیگر و ایجادزمینه لازم برای انجام مبادلات بین بانکی الکترونیکی اشاره کرد .
.3 پیشینه پژوهش:
با اینکه اینترنت ازسال 1969 به طور مداوم در جوامع علمی و نظامی استفاده میشود ،ولی تقریبًا از اوائل 1989 و اختراع شبکه جهانی وب - www - استفاده همگانی و وسیع مردم فراهم گردید - ریچاردسون ، . - 1996روش اقتصادی تقاضای مصرف کننده چنانکه توسط آلفرد مارشال - 1890 - و جان هیکس - 1946 - مطرح شده است مورد استفاده قرار گرفته شده است . بطوری که اگر تغییراتی اساسی مثل تغییر در قیمت کالاهای وابسته ایجادشود ، مصرفکننده سعی میکند خود را با شرایط جدید بازار سازگار نماید و در نتیجه نقطه تعادل جدیدی بوجود خواهدآمد . تقاضای یک فرد - خانوار - برای یک کالای خاص عبارت از مقداری از آن کالاست که شخص - خانوار - مایل وقادر است در هر قیمت ممکن در خلال یک دوره زمانی خاص خرید نماید - شاهآبادی ؛. - 1391 تغییر در تقاضا به دو صورت تغییر در مقدار تقاضا - به دلیل تغییر در قیمت خود کالا - و تغییر در تقاضا - بدلیل تغییر در سایر عوامل موثر بر تقاضا - نمایان میگردد .
بنابراین تقاضا تحت تاثیر عواملی به شرح زیر است : ابتداتغییر در قیمت هر کالا بر میزان تقاضای آن کالا تاثیر میگذارد ، بطوریکه افزایش در قیمت یک کالا منجر به کاهش تقاضای آن کالا میگردد و از آن بعنوان قانون تقاضا یاد میشود که میزان این تغییر با محاسبه کشش قیمتی تقاضا مشخص میگردد - ابونوری؛. - 1390 دوم درآمد مصرف کننده بر مقدار تقاضا در هر قیمت اثر میگذارد . برای برخی کالاها افزایش درآمد موجب خواهد شد تا مصرفکنندگان مقدار بیشتری از کالای خاصی را در قمیت خاصی تقاضا نمایند که از آنها بعنوان کالای عادی یاد می-شود . برای برخی دیگر افزایش درآمد موجب خواهد شد تا مصرف کنندگان مقدار کمتری در قیمت داده شده تقاضا کنند که آنها را کالاهای پست مینامند . این امر با توجه به محاسبه کشش درآمدی تقاضا قابل بررسی است .
عامل سوم قیمت سایر کالاها ست ، زیرا قیمت سایر کالاها به مقدار خریداری شده یک کالا در یک قیمت داده شده اثر میگذارد و میزان و نوع اثرگذاری آن اعم از مکمل یا جانشین بودن بستگی به کشش متقاطع دارد . چهارم تغییرات در سلیقههای مصرف کنندگان است که بر مقدار تقاضای یک کالا در قیمت داده شده میتواند اثرگذار باشد و سرانجام انتظارات افراد نیز میتواند بر روی تقاضا تاثیرگذار باشد . هنگامی که مردم تصور کنند قیمت کالایی افزایش خواهد یافت آنها انگیزهای برای افزایش در نرخهای خرید خود خواهند داشت ، بعبارت دیگر انتظار کاهش قیمت ها موجب میشود خریدها به تعویق بیفتد - شاهآبادی؛ . - 1391 البته لازم بذکر است علاوه بر عوامل فوق الذکر با توجه به ماهیت کالاها و خدمات عوامل دیگری نیز میتواند بر تقاضا برای آن کالا تاثیر گذارد که متعاقبا بدان خواهیم پرداخت .
شمسی یزدانی فر با استفاده از روش توصیفی - پیمایشی متشکل از 120 نفر از مشتریان بانک سامان عوامل موثر بر قصد استفاده مشتریان از خدمات بانکداری الکترونیکی در ایران را مورد برآورد قرار داد که بر اساس آن ادراکات فرد در مورد سهولت استفاده از خدمات بانکداری الکترونیکی و مفید بودن این خدمات و نیز خود اثر بخشی فرد در استفاده از رایانه با قصد استفاده افراد از خدمات بانکداری الکترونیکی تاثیر مستفیم دارد.مجید صلواتی تحقیق را با عنوان » بررسی متغیرهای موثر برپذیرش تکنولوژی بانکداری الکترونیکی در شعب بانک ملی « به انجام رساند که نتایج آن حاکی از این است که عواملی مانند درک آسان بودن ، درک مفید بودن ، قصد استفاده ، ارنباط شغلی ، استفاده واقعی از سیستم ها و .... در استفاده کارکنان از تکنولوژی نوین بانکداری الکترونیکی موثر می باشد .
